Bankructwa przedsiębiorstw. Wybrane aspekty instytucjonalne

Opis książki:

Wstęp
Nieprzypadkowo zatem następstwa upadłości przedsiębiorstw są z reguły rozległe i dotkliwe nie tylko dla właścicieli, pracowników i kontrahentów, ale także dla państwa i jego budżetu, tym bardziej że w Polsce wyraźny jest niedorozwój instytucjonalnej (sądowej, badawczej, informacyjnej i in.) infrastruktury upadłości. Uzasadnia to postulat szerszego wykorzystania w praktyce modeli wczesnego ostrzegania przed zagrożeniami w biznesie oraz postulat rozwoju instytucjonalnej infrastruktury, ukierunkowanej na monitoring upadłości i przeciwdziałanie im.
Wymienione zagadnienia omawiane są w niniejszej książce, z uwzględnieniem następujących, konstatacji:
•Współcześnie funkcjonowanie przedsiębiorstw charakteryzują rosnące napięcia, rosnący stopień ryzyka i niepewności, co znajduje odzwierciedlenie w rosnącym zagrożeniu bankructwem.
•Jedną z zasadniczych przyczyn ograniczeń przemian ukierunkowanych na równoważnie wzrostu gospodarczego i łagodzenie napięć jest niedostosowanie zasad ustroju gospodarczego do wymogów nowego paradygmatu cywilizacyjnego, do dokonującego się przełomu cywilizacyjnego wyrażającego się w wypieraniu cywilizacji industrialnej przez cywilizację bazującą na wiedzy i informacji, cywilizację gospodarki wirtualnej, skrajnie różnej od swej industrialnej poprzedniczki.
•Postępujące procesy globalizacji, rozwój rynków kapitałowych i ponadnarodowych przedsiębiorstw oraz związana z tym złożoność gospodarki a tym samym rosnące ryzyko biznesu sprawiają, że nie tylko gospodarka i przedsiębiorstwa, ale także ryzyko podlega globalizacji. Wskazuje to na konieczność stałego monitorowania przemian w gospodarce światowej, która w ostatnich latach znajduje się pod silnym wpływem procesów zachodzących w krajach Azji, w tym zwłaszcza przełomowej transformacji w Chinach. Stąd konieczność przede wszystkim analiz z tego zakresu, tym bardziej że wiążą się z tym złożone zjawiska off shoringu, delokalizacji przemysłowej i generalnie gospodarczej.
•Globalizacja generalnie, mimo szeregu efektów pozytywnych jakie przynosi, nierzadko wywołuje efekt wypychania, przemieszczania negatywnych zjawisk społeczno-gospodarczych z obszarów (krajów, regionów, aglomeracji, przedsiębiorstw) silniejszych ekonomicznie do słabszych. Dotyczy to przede wszystkim małych i średnich przedsiębiorstw oraz małych gospodarek, które nader często przegrywają w konkurencji z gigantami.
•Wobec nowego paradygmatu rozwojowego oraz wyzwań globalizacyjnych, warunkiem rozwoju przedsiębiorczości i umacniania kondycji przedsiębiorstw staje się odpowiednia synchronizacja polityki mikro- i makroekonomicznej. Wbrew niektórym teoriom, w tym obszarze nie zmniejsza się, a przeciwnie - wzrasta rola państwa w kreowaniu otoczenia przedsiębiorstw, zwłaszcza otoczenia edukacyjnego. Nowy paradygmat rozwojowy wymusza zmiany w relacjach między biznesem a władzami samorządowymi oraz instytucjami pozabiznesowym. Wymaga to racjonalnej polityki w zakresie pomocy publicznej udzielanej przedsiębiorstwom.
•Globalizacja ryzyka sprawia, że warunki funkcjonowania przedsiębiorstw stają się tym trudniejsze, w im większym stopniu na zmiany ustrojowe w gospodarce nakładają się dokonujące się w świecie przemiany paradygmatu rozwojowego, dezindustrializacja i przechodzenie do gospodarki opartej o wiedzę, w tym gospodarki wirtualnej. Wiąże się z tym zagrożenie upadłościami przedsiębiorstw. Pod wpływem tych przemian bankructwa mogą się nasilać. Rzutuje to na funkcjonowanie i przetrwanie przedsiębiorstw. Stąd też rosnąca waga analiz z zakresu demografii przedsiębiorstw.
•Przedsiębiorstwa wykazują objawy sytuacji kryzysowych na długo przedtem, zanim dojdzie do upadłości. Charakteryzują je zwykle stagnacja, nie wykorzystane w pełni zasoby, nieefektywne zarządzanie. Symptomy te pokazują, że jeżeli nie dojdzie do szybkich działań naprawczych, to przedsiębiorstwo zbankrutuje. Wczesne zlokalizowanie i wychwycenie sygnałów zbliżającego się kryzysu powinno być zatem jednym z podstawowych zadań w zarządzaniu przedsiębiorstwem.
•Aby dostatecznie wcześnie zidentyfikować symptomy zbliżającego się bankructwa i na tej podstawie podjąć decyzje uzdrawiające przedsiębiorstwo, niezbędne jest dysponowanie wiarygodnymi informacjami o nim i jego otoczeniu. Podstawowymi źródłami informacji są sprawozdawczość i różnego rodzaju analizy. Wśród tych instrumentów bazowy charakter mają rachunkowość i analiza finansowa działalności przedsiębiorstwa. Na tej podstawie możliwe jest wypracowanie modeli wczesnego ostrzegania przed zagrożeniami.
•W polityce makro- i mikroekonomicznej istotne są ponadto gwarancje, że system nie wymyka się spod kontroli, przeciwnie - jest na tyle przejrzysty, iż umożliwia wczesne identyfikowanie nieprawidłowości w sektorze przedsiębiorstw, gwarantując tym samym wczesne ostrzeganie inwestorów i kontrahentów. Łączy się to m.in. z koniecznością eliminowania luk informacyjnych, w tym tzw. luki raportowania.
•Monitoring i wczesne rozpoznanie zagrożeń jest warunkiem sine qua non podejmowania trafnych decyzji ekonomicznych. Istotne jest przy tym rozpoznanie reakcji przedsiębiorstw na zmiany (w tym zwłaszcza zaostrzanie) polityki gospodarczej i otoczenia instytucjonalno-prawnego.
•W związku ze zmianami paradygmatu rozwojowego, dla prawidłowego funkcjonowania i rozwoju przedsiębiorstw niezbędna jest efektywna instytucjonalna infrastruktura biznesu, w tym infrastruktura upadłości, o czym przekonują ujawniające się w ostatnim okresie z całą ostrością słabości nowoczesnej gospodarki i zagrożenia dla światowego systemu gospodarczego (m. in. poprzez spektakularne bankructwa wielkich przedsiębiorstw i agresywną rachunkowość).
Wymienione zagadnienia są prezentowane w czterech częściach książki, z których pierwsza dotyczy ustrojowo-instytucjonalnych ram funkcjonowania przedsiębiorstw oraz wynikających ze zmian globalnych (przede wszystkim z uwzględnieniem transformacji w Chinach) szans i zagrożeń dla tych przedsiębiorstw i ich przetrwania.
W Części II omawiane są zagadnienia demografii przedsiębiorstw z uwzględnieniem danych dotyczących długości ich "życia" i "wieku zgonów".
Z kolei w Części III charakteryzowane są główne elementy instytucjonalno-informacyjnej infrastruktury upadłości, w tym ratingi i inne narzędzia informacji o kondycji przedsiębiorstw, a także narzędzia kontroli tej kondycji. W ostatniej, IV Części analizowana jest użyteczność praktyczna modeli wczesnego ostrzegania przed bankructwem. Jest to istotne tym bardziej że w praktyce rola tego typu narzędzi rośnie, a nawet wdrażane są nowe typy rankingów przedsiębiorstw, uwzględniających zagrożenie upadłością.
Jedną z trudniejszych do pokonania barier badawczych okazała się dostępność wiarygodnych danych liczbowych dotyczących upadłości. Upoważnia to do ważnej (choć ubocznej z punktu widzenia celów badawczych) konstatacji, że do jednej z wielu instytucjonalnych luk w infrastrukturze upadłości przedsiębiorstw z pewnością można zaliczyć niedostatek, niekompleksowość i ułomność statystyki upadłości. Dostępna baza statystyczna ograniczona jest do danych dotyczących liczby bankructw, chociaż i te dane są niepełne. Natomiast inne, ważne dane o ekonomiczno-społecznych następstwach upadłości są jedynie fragmentaryczne. Skutkuje to niepełnym rozpoznaniem tych następstw, co z kolei negatywnie rzutuje na trafność polityki gospodarczej w tym zakresie. Ułomność statystyki ma także wpływ na znaczne różnice danych z tego obszaru, w zależności od ich źródła. Podstawowe charakterystyki statystyki upadłości przedsiębiorstw przedstawione zostały w formie Aneksu Statystycznego.
Opracowanie książki poprzedzone zostało szeregiem dyskusji, rozmów - wywiadów i konsultacji. Ich celem była analityczno-krytyczna ocena wyników badań poprzedzających niniejszą publikację oraz pozyskanie dodatkowych opinii ze strony naukowców i innych ekspertów spoza grupy badawczej. Szeregiem inspiracji zaowocowała m.in. zorganizowana w ostatnim roku realizacji prac badawczych konferencja naukowa. Wszystkie te formy wymiany doświadczeń i opinii umożliwiły wykorzystanie w niniejsze książce uwag i wskazówek pracowników naukowych reprezentujących różne, krajowe i zagraniczne, ośrodki akademickie oraz ekspertów zaangażowanych w praktyce gospodarczej. Bardzo pomocne okazały się m.in. uwagi i opinie profesorów: Tomasza Dołęgowskiego (SGH) na temat instytucjonalnych modeli i rozwiązań w gospodarce światowej, Tadeusza Kierczyńskego (Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania, Białystok) na temat nadmiaru i niedoboru regulacji w gospodarce, Tadeusza Dudycza (Akademia Ekonomiczna, Wrocław) na temat wpływu pomocy publicznej dla przedsiębiorstw na ich kondycję, Jana Napoleona Saykiewicza (Szkoła Biznesu Uniwersytetu Duquesne, Pittsburgh) na temat przełomu w zarządzaniu przedsiębiorstwami. Wielu użytecznych ocen i wskazówek dostarczyli, specjalizujący się w problematyce wczesnego ostrzegania przed zagrożeniami w działalności przedsiębiorstw, pracownicy naukowi SGH, doktorzy Monika Szczerbak i Wojciech Bijak. Trudne do przecenienia są też konstatacje, opinie i uwagi sformułowane przez praktyków, w tym m.in. Dariusza Barana, od 1997 r. prezesa Centrum Leasingu i Finansów CLIF S.A. (spółki, której upadłość została ogłoszona a następnie uchylona) oraz Piotra M. Zimmermana, specjalizującego się w prawie upadłościowym, naprawczym i prawie spółek handlowych, eksperta dysponującego bogatym doświadczeniami w związku z pełnieniem różnych funkcji w praktyce, w tym sędziego, prezesa warszawskiego sądu gospodarczego, sędziego komisarza i radcy prawego. Istotne uwagi dotyczące znaczenia przesłanek ogłoszenia upadłości dla ochrony praw wierzycieli sformułował również Witold Missala, doradca podatkowy i prezes Stowarzyszenia Syndyków, Likwidatorów i Sanatorów. Doświadczenia wymienionych ekspertów stały się podstawą wielu cennych opinii na temat strukturalnych przyczyn niepowodzeń sanacji a także niskiej efektywności procedur upadłościowych i naprawczych w przedsiębiorstwach oraz egzekwowania prawa gospodarczego przez sądy.
Oddając książkę do rąk Czytelników, wyrażamy nadzieję, że przyczyni się ona do przyspieszenia koniecznego procesu ucywilizowywania upadłości przedsiębiorstw.

Książka "Bankructwa przedsiębiorstw. Wybrane aspekty instytucjonalne" - Elżbieta Mączyńska (red.) - oprawa twarda - Wydawnictwo Szkoła Główna Handlowa w Warszawie. Książka posiada 280 stron i została wydana w 2009 r.