Zygmunt August. Seria: Ludzie niezwykli cz. 1

Opis książki:

Ostatni męski potomek rodu Jagiellonów, król polski i wielki książę litewski Zygmunt August zakończył swój ziemski żywot 7 lipca 1372 r., w pięćdziesiątym drugim roku życia i czterdziestym trzecim roku panowania. Wraz z nim odszedł z areny międzynarodowej ród, który w krótkim czasie czterech pokoleń przeżył: wzrost znaczenia politycznego Jagiełły, od mało znanego szerokiemu światu wielkiego księcia litewskiego do króla najpotężniejszego państwa Europy Środkowej; ambitne plany unii politycznej lub dynastycznej z Węgrami i Czechami jego dwóch synów, Władysława i Kazimierza; triumf czterech wnuków, Władysława, Jana Olbrachta, Aleksandra i Zygmunta, panujących od Dźwiny po Bałkany i od Czech po Smoleńsk; w końcu - tragedię dwóch prawnuków. Pierwszy z nich, król Czech i Węgier Ludwik, zginął bezpotomnie w dwudziestym pierwszym roku życia na polu bitwy z Turkami pod Mohaczem (29 sierpnia 1526). Po jego śmierci Czechy i część ziem węgierskich znalazły się pod władzą Habsburgów. Pozostała część ziem Korony św. Stefana została włączona bezpośrednio do Turcji, bądź też zachowała - do czasu - względną niezależność jako Księstwo Siedmiogrodu. Drugi z prawnuków Jagiełły, Zygmunt August, mimo trzykrotnego wstępowania w związki małżeńskie, również umierał bezpotomnie... Dzieje Zygmunta Augusta nie są proste. Syn Zygmunta Jagiellończyka i Włoszki Bony Sforzy, wychowany w cieniu rodziców, odziedziczył po przodkach wielkie poczucie godności majestatu królewskiego i monarchii polsko-ikewskiej, ale także niezachwianą pewność, że wola panującego jest w państwie główną siłą sprawczą, a poddani winni się jej bez dyskusji podporządkować. Takie przekonania, nie wsparte znajomością zasad funkcjonowania ojczystego państwa i codziennej praktyki rządzenia, sprawiły, że chociaż Wielkie Księstwo Litewskie przyjęło młodego władcę życzliwie i jego debiut polityczny uznano za udany, samodzielne panowanie Zygmunta Augusta w Królestwie Polskim rozpoczęło się od ostrego konfliktu ze starą elitą senatorską i stanem szlacheckim - nie tylko o uznanie drugiego małzeństwa Z Barbarą Radziwiłłówną. Choć kryzys dość szybko zażegnano, trudne początki rządów w Koronie rzutowały na całe panowanie Zygmunta. Do 1562 r. król opierał swe rządy na nowej, wykreowanej przez siebie w czasie kryzysu, grupie wpływowych ministrów i senatorów. Energię władca skupił wówczas na polityce zagranicznej - na wielkim planie panowania na morzu (dominium mam) związanym z koncepcją podporządkowania Jagiellonom upadającego inflanckiego państwa Zakonu Kawalerów Mieczowych. W tym czasie panujący wytrwale odmawiał spełnienia postulatów reformy państwa, zgłaszanych w sejmie przez reprezentującą szlachtę izbę poselską, czyli rozpoczęcia egzekucji praw. Unikał również angażowania się w wewnątrzpaństwowe spory religijne. Zygmunt August dochował wierności Rzymowi, chociaż zgodził się, by została przedłożona Stolicy Apostolskiej propozycja zwołania Soboru Narodowego i reformy Kościoła polskiego. Władca zgodził się na zawieszenie w Królestwie Polskim egzekucji starostów dla jurysdykcji biskupiej w sprawach dotyczących wolności wyznaniowej, co otworzyło drogę do wprowadzenia w niedalekiej przyszłości prawnych gwarancji wolności sumienia. Sprzeczne dążenia króla, senatu i izby poselskiej doprowadziły do impasu. W latach 1552-1559 atakowany przez zwolenników egzekucji i reformacji król nie rozpoczynał realizacji programu szlacheckiego i przekładał rozpatrzenie go na kolejne sejmy. Posłowie natomiast odmawiali uchwalenia podatków, co w końcu lat pięćdziesiątych utrudniało monarsze prowadzenie działań w Inflantach. Apogeum konfliktu między panującym a społeczeństwem przypadło na lata 1559-1562. Ponad trzy ipół roku król Zygmunt August przebywał wówczas na Litwie i z bliska czuwał nad przebiegiem wydarzeń za północną granicą państwa. Jednocześnie starał się odwlec powrót i zwołanie sejmu. Dopiero zmiana sytuacji w Inflantach - sekularyzacja Zakonu i przyjęcie jego ziem pod opiekę królewską w 1561 r. - oraz ewolucja nastrojów ziemiaństwa Wielkiego Księstwa Litewskiego zmusiły władcę do przystąpienia do reform wewnętrznych w Królestwie Polskim. Przejście od kryzysu do przełomu politycznego odbyło się stosunkowo szybko i efektownie. Na sejmie rozpoczętym późną jesienią 1562 r. Zygmunt August wystąpił w sojuszu z izbą poselską, rozpoczynając "porządkowanie" Królestwa. Decyzje, które zapadły w latach 1563-1565, pozwoliły na utworzenie stałego wojska chroniącego pogranicze polsko-turecko-tatarskie oraz zapoczątkowały rewindykację do skarbu zastawionych i rozdanych wcześniej wbrew prawu dó ziemskich Korony. Nieco później, w 1569 r., zapadły ostateczne rozstrzygnięcia w sprawie wielkiej unii - Królestwo Polskie i Wielkie Księstwo Litewskie zostały połączone w jedną Rzeczpospolitą Obojga Narodów, rządzoną odtąd przez jednego, zawsze wspólnego monarchę (wybieranego na wspólnej elekcji) i jeden wspólny sejm. Zygmunt August ufał, że Opatrzność dała mu życie tak długie, jak ojcu, dziadowi i pradziadowi, że pozwoli mu nie tylko szczęśliwie dokończyć rozpoczęte dzieła polityczne, ale również - po unieważnieniu niefortunnego trzeciego małżeństwa z Katarzyną Habsburżanką- wstąpić w kolejny związek i cieszyć się legalnym potomstwem. Nadzieje te okazały się jednak płonne. Wyścig z czasem został przegrany. W ostatnich miesiącach życia ciężko chory król nie mógł już kontynuować swych planów. Śmierć zabrała go w trudnym momencie, zanim jego koncepcje polityczne zostały sfinalizowane, a reformy, które przeprowadził, przyniosły efekty satysfakcjonujące współczesnych i potomnych. Z tego właśnie powodu oceny panowania Zygmunta Augusta nigdy nie były zgodne. Także zrozumienie króla-człowieka sprawiało obserwatorom kłopoty. Jego samotniczy tryb życia, skrytość i dystans narzucany otoczeniu budziły raczej szacunek, niż sympatię. Ostatni Jagiellon okazał się niełatwy również dla historyków. Bibliografia dzieł poświęconych jego epoce - jak dziś wiemy, pod wieloma względami przełomowej - jest niezwykle bogata. W wielu pracach działanie i koncepcje polityczne Zygmunta Augusta znajdują się w cenrum uwagi. Samemu monarsze poświęcono jednak niewiele pozycji. Niniejszy zarys, starając się skrótowo ukazać całe życie króla, pragnie jednocześnie przybliżyć szerszemu kręgowi czytelników chociażby najważniejsze spośród tych spraw, z którymi musiał borykać się jeden z najwybitniejszych naszych władców. W czasie pracy nad biografią ostatniego Jagiellona uwagę autorki przykuły słowa Łukasza Górnickiego, zaufanego sekretarza, a następnie bibliotekarza monarchy, uszlachconego mieszczanina wyniesionego do funkcji starosty tykocińskiego, strażnika ulubionego zamku królewskiego, zgromadzonych w nim bogactw i dó położonych na pograniczu Polski i Litwy. Ćwierć wieku po śmierci swego dobroczyńcy, za panowania trzeciego już jego następcy, Górnicki zakończył kronikę panowania Zygmunta Augusta słowami nadziei, że w przyszłości "znajdzie się ten, kto - na przykład inszym królom żywot jego [tzn. Zygmunta Augusta] na piśmie poda, iżby umieli inszy królowie wolnym rozkazować ludziom i mieć taką w królowaniu miarę, jaką on miał." Także dziś, po zakończeniu pracy, autorka świadoma niewątpliwej stronniczości kronikarza i przesady kryjącej się w jego słowach, pozostaje admiratorką władcy mającego odwagę snuć wielkie koncepcje polityczne - i realizować je, dojrzałego mężczyzny umiejącego przełamywać stereotypy własnego wychowania - i "mieć w królowaniu miarę", otoczonego tłumem samotnego i cierpiącego człowieka, potrafiącego jako panujący - "wolnym rozkazywać ludziom".

Książka "Zygmunt August. Seria: Ludzie niezwykli cz. 1" - Alicja Dybkowska - oprawa miękka - Wydawnictwo Test.