Zasady edukacyjne w katechezie

Opis książki:

wstęp:
Jan Paweł II w czasie audiencji dla biskupów polskich przybyłych z wizytą "ad limina Apostolorum" w 1998 roku powiedział: "... zdaję sobie sprawę z trudności, na jakie napotyka ten rodzaj katechezy (szkolnej), niemniej jednak trzeba znaleźć jakieś rozwiązanie, by dzieci i młodzież nie traktowały nauki religii jedynie jako jednego z przedmiotów nauczanych w szkole, ale by mogły czerpać siłę także z bezpośredniego kontaktu z Bogiem w liturgii i sakramentach świętych". Te słowa były dla autora niniejszej dysertacji bodźcem do badań nad procesem katechetycznego nauczania.
Rola szkoły, choć przez wielu traktowana drugoplanowo w wychowaniu młodego pokolenia - przy dysfunkcyjności większości rodzin, pozostaje niezastąpiona. W niej katecheza powinna posiadać szczególne miejsce, ponieważ "... wychowanie zdąża do kształtowania osoby ludzkiej w kierunku jej celu ostatecznego, a równocześnie do dobra społeczności, których człowiek jest członkiem i w których obowiązkach, gdy dorośnie będzie brał udział". Specyfika katechezy szkolnej sprawia, że jest ona z jednej strony odpowiedzialna za to wychowanie a z drugiej istnieją próby jej zastąpienia. Kryzys wychowania obserwowany jest nie tylko w Polsce, ale i na obszarze cywilizacji atlantycko -śródziemnomorskiej. Próbuje się go rozwiązać funkcjonalnymi próbami, które mają zastąpić katechezę: warsztaty komunikacji, asertywności, animacji działań czy programy antyalkoholowe. Trzeba jednak pamiętać, że kryzys wychowania jest wynikiem kryzysu kultury. Podważa się coraz częściej sens człowieczeństwa, a hierarchia wartości budowana jest w oparciu o przesłanki liberalno -postmodernistyczne. Reforma szkolnictwa także nie zlikwiduje tego kryzysu. Można jednak na bazie tej reformy szukać odpowiedzi na pytanie: jak kształtować młodego człowieka by był bardziej człowiekiem? Autor niniejszej pracy szukał odpowiedzi w badaniach procesu dydaktycznego i wychowawczego w nowej strukturze szkolnictwa polskiego, jakim jest gimnazjum. Obejmuje ono swym zasięgiem uczniów, do których najtrudniej dotrzeć ze względu na ich wiek rozwojowy. Adolescencja niesie ze sobą wiele problemów natury dydaktycznej, jak i wychowawczej. Jest to okres kształtowania się systemu wartości, usamodzielniania się, ale jednocześnie czas zrywania więzi familijnej w dotychczasowej postaci a także kryzysu i buntu religijnego.
"... internalizacja wartości następuje dzięki ich intelektualnemu zrozumieniu i akceptacji, wytworzeniu się pozytywnego stosunku emocjonalnego, wreszczie -podejmowaniu samodzielnych wyborów i idących za nimi działań na rzecz realizacji tych wartości". Gimnazjum jest zatem szkołą, która wymaga szczególnej troski nauczycieli przedmiotów ogólnokształcących i katechetów. Autor badań zapoznał się z programem nauczania katechetycznego w gimnazjum, a także celami katechetycznymi wyznaczonymi przez Konferencje Episkopatu Polski. Warto je tu przytoczyć, bowiem one stanowiły punkt wyjścia dla przeprowadzonych badań. Zatem celem katechezy gimnazjalnej jest wychowanie katolika świadomego i odpowiedzialnego za swoją wiarę, kochającego Boga, Kościół i własną Ojczyznę poprzez:
1. Ukazanie sensu życia proponowanego przez chrześcijaństwo.
2. Wprowadzenie w świat pojęć religijnych przez poznanie języka i orędzia zbawczego Biblii oraz teologii, prawd wiary i zasad moralnych.
3. Przedstawienie osoby i odkupieńczego charakteru dzielą Jezusa Chrystusa.
4. Internalizacja prawd wiary i katolickich postaw moralnych.
5. Wychowanie do udziału w liturgii roku kościelnego i sakramentów oraz do modlitwy liturgicznej.
6. Przygotowanie do umiejętnego wyboru dobra w konkretnych sytuacjach życiowych.
7. Wdrożenie do przestrzegania przykazania miłości w zakresie indywidualnym i społecznym.
8. Odniesienie działań człowieka do woli Boga.
9. Pomoc w osiągnięciu socjalizacji kościelnej (w odniesieniu do Kościoła powszechnego i partykularnego).
10. Przygotowanie do podjęcia misji świadczenia o prawdach wiary i wartościach chrześcijańskich.
Tak złożony program do realizacji wymaga bardzo dobrego przygotowania merytorycznego i metodycznego katechetów. Autor niniejszej pracy próbował znaleźć te ogniwa procesu edukacyjnego, które mogłyby to przygotowanie poprawić, a jednocześnie zoptymalizować nauczanie i wychowanie na katechezie oraz na zajęciach ogólnokształcących. A ponieważ I. Krasicki pisał, że "... pierwej niżeli biegać, nauczcie się chodzić" autor zatem nie próbował tworzyć czy poszukiwać nowych teorii dydaktycznych i wychowawczych, ale sięgnąć po te ogniwa procesu kształcenia i wychowania, które są zaniedbane.
Taką dziedziną z jednej strony zaniedbaną, a z drugiej kontrowersyjną, są zasady kształcenia i wychowania, często mylone z metodami. Swoboda w tworzeniu z nich systemów sprawia, że ciągle temat stosowania tych reguł pedagogicznych nie jest do końca zbadany i usystematyzowany. Autor tych słów, świadomy nauki papieża apelującego do nauczycieli, aby pamiętali, że "... katecheza polega również na roztropnym aktualizowaniu skarbów Objawienia w taki sposób, aby życie dzisiejszej młodzieży, wraz z jej pytaniami i konkretnymi sytuacjami, zostało oświetlone przez Pana i Jego Kościół, stróża depozytu", postanowił zająć się problematyką zasad, które powinny pomagać w tym aktualizowaniu. Dlatego też praca niniejsza ma charakter teoretyczno-empiryczny.
I tak pierwszy rozdział jest syntetycznym przeglądem literatury psychologicznej i pedagogicznej pod kątem typologii i zastosowania zasad dydaktycznych, wychowawczych oraz katechetycznych, wynikających ze specyfiki katechezy. Analiza krytyczna literatury przedmiotu jest uzupełniona podrozdziałem mówiącym o nauczaniu wychowującym, mającym kluczowe znaczenie dla stosowania zasad kształcenia.
Ze względu na charakter empiryczny pracy, drugi rozdział omawia problematykę badań, postawione cele badawcze oraz metodologię badań. Zakończenie tego rozdziału zajmuje omówienie organizacji badań.
W wyniku przeprowadzonych obserwacji oraz ankiet przeprowadzonych wśród gimnazjalistów, a także nauczycieli przedmiotów ogólnokształcących i katechetów, autor otrzymał wyniki dotyczące stopnia realizacji zasad dydaktycznych i wychowawczych na zajęciach katechetycznych w gimnazjum. Analiza uzyskanych rezultatów stanowi treść trzeciego i czwartego rozdziału. Pierwsze podrozdziały tych części pracy ukazują stronę deklaratywną stosowania zasad. Jest to analiza praktyki stosowania zasad w świetle wypowiedzi uczących w gimnazjum. Natomiast drugie podrozdziały stanowią swoistą konfrontację z tymi deklaracjami, bowiem oparte są na obserwacjach katechez. W tym miejscu trzeba dodać, iż w duchu nauczania wychowującego autor niniejszej dysertacji umieścił zasady katechetyczne wśród zasad wychowawczych wychodząc z założenia, iż "...katecheza jest wychowaniem w wierze" a więc uwzględnia główne źródła katechezy oraz wspiera się na siedmiu kolumnach.(...)

Książka "Zasady edukacyjne w katechezie" - ks. Janusz Mastalski - oprawa miękka - Wydawnictwo Papieska Akademia Teologiczna.