W cieniu Białego Drzewa. Powieść fantasy w XX wieku

0. Wprowadzenie
0.1. Popularne postawy poznawcze badaczy literatury fantasy - krótka rekapitulacja 11
0.2. Fantasy - zarys znaczenia pojęcia 14
0.3. Uwagi do antologii analizowanych tekstów oraz przyjętej metodologii 18

1. Fantazja
1.1. Esej J.R.R. Tolkiena O baśniach jako manifest artystyczny 23
1.2. Pojęcie „fantastyki”: platońskie korzenie i przegląd popularnych stanowisk teoretycznych 26
1.3. Fantastyka jako element strategii poznawczej czytelnika 29
1.4. Brak wiarygodności - podstawowa właściwość fantastyki 33
1.5. Strategie identyfikacji fantastyki na podstawie sygnałów tekstowych, doświadczenia czytelniczego oraz wiedzy o świecie empirycznym 38
1.6. Relacje między fantastycznym i ikonicznym składnikiem prozy artystycznej 43
1.7. Propozycja Tolkiena wobec mimesis Arystotelesa i „zawieszenia niewiary” Coleridge’a 48
1.8. Rola elementu fantastycznego w utworze literackim 53
1.9. Zadania dla projektowanego przez Tolkiena gatunku 57
1.10. Literacki program J.R.R. Tolkiena - podsumowanie 61

2. Przygoda
2.1. Robert E. Howard jako pierwszy pisarz fantasy w ujęciu krytyków i świadomości czytelniczej 65
2.2. Proza Howarda wobec kryzysu powieści podróżniczo-przygodowej oraz koncepcji teozoficznych 68
2.3. Lovecraftowski charakter fantastyki Howarda. Pisarstwo lorda Dunsany’ego i jego wpływ na twórczość H.P. Lovecrafta 74
2.4. Mitologia Cthulhu H.P. Lovecraft a jako wynik konfrontacji poetyki Dunsany’ego i teozofii Heleny Bławatskiej 78
2.5. Konfrontacja horroru lovecraftowskiego i opowieści przygodowej jako metoda twórcza Howarda 81
2.6. Pochwała barbaryzmu oraz konfrontacja dzikości i cywilizacji w cyklu o Conanie 85
2.7. Koncepcja historiozoficzna Howarda i jej niekonsekwencje 89
2.8. Zagrożenie z przeszłości - próba podsumowania analizy opowiadań o Conanie 94
2.9. Spadkobiercy Howarda: trzy próby fantasy barbarzyńskiej 98
2.10. Proza Fritza Leibera - wczesny rozrachunek z dziedzictwem epoki barbarzyńskiej 106

3. Zobowiązanie
3.1. Kłopoty z Władcą Pierścieni : trylogia Tolkiena w ujęciu jej pierwszych krytyków oraz na tle angielskich programów powieściowych 113
3.2. Kraina Czarów a tradycja powieści angielskiej: romanse Williama Morrisa, Pierścień i róża Williama M. Thackeraya oraz inne utwory wykorzystujące motyw „alternatywnej czasoprzestrzeni” 118
3.3 Bilbo Baggins między baśniową fantastycznością a wczesną powieścią realistyczną 123
3.4. Wyprawa Bilba: Hobbit jako podróż do źródeł literatury angielskiej (i z powrotem) 126
3.5. Prolog Władcy Pierścieni jako element strategii uprawdopodobnienia oraz zapowiedź syntezy historycznej 131
3.6. Z Shire do Rivendell, czyli przekroczenie konwencji prozy dziecięcej 135
3.7. Wyprawa Froda: Władca Pierścieni wobec konwencji romansu rycerskiego oraz moralitetu 139
3.8. Wyprawa Merry’ego i Pippina: żywioł epicki w trylogii Tolkiena oraz jego etyczne konsekwencje 146
3.9. Wyprawa Sama: prostaczek wobec tradycji literac kiej. Uzdrowicielska moc reintegracji rozdzielonych komponentów kultury 155
3.10. Perspektywa historyczna we Władcy Pierścieni , koncepcja historii jednoznacznej i prowidencjalnej 159
3.11. Silmarillion - próba wielkiej syntezy historiozoficznej oraz połączenia mitycznego „illo tempore” z historycznym „teraz” 165

4. Przeznaczenie
4.1. Władca Pierścieni jako tekst założycielski powieści fantasy . Przegląd stanowisk 169
4.2. Rekonstrukcja prototypu powieści fantasy: czas i przestrzeń 173
4.3. Rekonstrukcja prototypu powieści fantasy: bohaterowie i fabuła 179
4.4. Rekonstrukcja prototypu powieści fantasy: fantastyka i aksjologia 184
4.5. Pierwszy z epigonów: modyfikacje modelu fabularnego Władcy Pierścieni w cyklu powieściowym Terry’ego Brooksa Shannara 189
4.6. Figury i pionki w grze przeznaczenia: cykle powieściowe Davida Eddingsa wobec gatunku 194
4.7. Wrogie ingerencje losu: powieści z cyklu Roberta Jordana Koło Czasu i utrwalenie modelu historii niezależnej od działań człowieka 199
4.8. Prawda i manipulacja: gry konwencją gatunkową w trylogii Tada Williamsa Pamięć, Smutek i Cierń 206
4.9. Moralna odpowiedzialność i nieuchronność historii - różnice między modelem konserwowanym przez gatunek a propozycją Tolkiena 213

5. Poszukiwanie
5.1. Tolkien niemoralny, czyli Władca Pierścieni jako obiekt ideologicznych kontrowersji 225
5.2. Czarnoksiężnik z Archipelagu Ursuli Le Guin jako głos polemiczny wobec fantasy Tolkienowskiej i jej kulturowego zaplecza 229
5.3. Propozycja etyczna oraz historiozoficzna Le Guin. Powrót do konwencji Władcy Pierścieni 237
5.4. Powrót do Ziemiomorza - intensyfikacja perspektywy feministycznej w powieści Tehanu oraz tolkienowska konkluzja cyklu Le Guin 242
5.5. Historia jako spisek wrogich sił w propozycji kosmologicznej Michaela Moorcocka 249
5.6. Powieść fantasy jest sceną: konfrontacja koncepcji historii totalnej i tematyki szekspirowskiej w Kronikach Amberu Rogera Zelaznego 256
5.7. Alternatywa narracyjna - powieść tolkienowska realizowana za pomocą poetyki Raymonda Chandlera w cyklach Glena Cooka 262
5.8. Prowidencjalna historia totalna a społeczeństwo miejskie: zestawienia spuścizny Tolkiena z estetyką powieści popularnej XIX wieku w powieści Marthy Wells b 269

6. Uwikłanie
6.1. Kryzys literatury fantasy : całkowite rozdzielenie fantastycznej czasoprzestrzeni i fabuły powieści dla potrzeb komercyjnych oraz seryjna produkcja literacka 275
6.2. Świat na grzebiecie żółwia Terry’ego Pratchetta jako polemika wobec konwencji magii i miecza oraz etyki Tolkiena 279
6.3. Wroga ingerencja kultury: napięcie między jednostką a tradycją literacką w powieściach z cyklu Świat Dysku T. Pratchetta 286
6.4. Więzienie dyskursu, czyli Pratchetta program moralności indywidualnej, uwikłanej w zobowiązania wobec kultury 290
6.5. Koncepcja historii groźnej i nieodgadnionej oraz krytyka etyki rycerskiej w Pieśni Lodu i Ognia George’a R.R. Martina 298
6.6. Chaos historii przeciwko ładowi życia prywatnego oraz eschatologii totalnej: modele świata sensownego w powieściach Martina 304
6.7. Od fantazji do historii - rozwój artystyczny Gaya Gavriela Kaya oraz koncepcja historii fi ngowanej 310
6.8. Sarantyńska mozaika Kaya: partykularyzacja perspektyw historycznych, manipulacje historiografi czne i fiasko syntezy w świecie dyptyku poetyckiego W.B. Yeatsa 316
6.9. U progu nowego gatunku - złożoność świata postindustrialnego oraz koncepcja społecznych dynamik wobec propozycji Tolkiena w powieściach Michaela Swanwicka i Chiny Miéville’a 322

7. Zakończenie
7.1. Fantasy a fantastyka - podsumowanie 331
7.2. Perspektywa historyczna w powieści magii i miecza 336
7.3. Propozycja historii spójnej i jednoznacznej jako przyczyna poczytności gatunku 341
7.4. Prowidencjalizm i konspiracjonizm: propozycje historiozoficzne literatury fantasy . Zmierzch gatunku oraz jego relacje z romansem rycerskim 346

Dodatek A. Nie ma złota w Szarych Górach 353
A.1. Trudności fantasy narodowej: deklaracje artystyczne i ideowe z eseju Andrzeja Sapkowskiego Piróg, albo Nie ma złota w Szarych Górach 353
A.2. Obszary zakazane i tematyka pożądana - wpływ eseju Sapkowskiego na kształt polskiej literatury magii i miecza 358
A.3. Gry konwencjonalne oraz koncepcja nieredukowalności dyskursów w opowiadaniach o wiedźminie Sapkowskiego 361
A.4. Od westernu do eposu: czas i przestrzeń w opowiadaniach Sapkowskiego 369
A.5. Sienkiewicz przeciwko Tolkienowi, czyli nawiązania literackie w konstrukcji sagi o wiedźminie 375
A.6. Sposoby funkcjonowania narracji publicznych i prywatnych oraz relacje ideologii i prawdy o świecie w powieściach Sapkowskiego 379
A.7. Historiozofia Sapkowskiego na przykładzie narracji o bitwie pod Brenną z powieści Pani Jeziora 386
A.8. Konwencje polskiej fantasy oraz punkt dojścia jej rozwoju - zbiór opowiadań Wita Szostaka Ględźby Ropucha 394

Dodatek B. Kalendarium literatury fantasy 403

Bibliografia
1. Utwory fantasy 413
2. Konteksty literackie 422
3. Opracowania krytyczne i teoretyczne 425
Indeks nazwisk 433