Sztuka portretowa powstawała w ciągłym napięciu między koncepcją autonomicznego dzieła sztuki a ideą reprezentacji, tj. zastępstwa. Owe samodzielne dzieło sztuki plastycznej, łączące w sobie portret plastyczny i rysunkowy już u zarania zostało opisane w Historii Naturalnej Pliniusza Starszego (Naturalis Historia, XXXV, 151). Stawiając pytanie o początek malarstwa, Pliniusz przywołuje historie korynckiego garncarza Butadesa. W jego warsztacie powstało dzieło przedstawiające głowę ukochanego córki garncarza. Było ono efektem obwiedzenia konturem zarysu wyznaczonego przez cień. Butades wypalił w piecu tak wyznaczony portret i uczynił go trwałym. W ten sposób zostały zatrzymane i uwiecznione w dziele plastycznym realność i chwila. Ten Butadesowy portret miał za zadanie przypominać, przywoływać w pamięci swój pierwowzór. Podobną rolę przypisuje się dziełom portretowym i dziś, wykonuje się je, żeby za ich pomocą przywołać w pamięci pierwowzór. Między portretowanym a portretem wytwarza się niezwykła więź, która umożliwia trwanie przeszłości we współczesności, a więc zachowywanie w pamięci - ciągle aktualizowanej - wiedzy o portretowanym. [...]
Książka "Sztuka i kultura. Tom IV. Rafael i jego spadkobiercy. Portret klasyczny w sztuce nowożytnej Europy. Materiały sesji naukowej 24-25 X 2002" - Sebastian Dudzik, Tadeusz J. Żuchowski (red.) - oprawa miękka - Wydawnictwo Uniwersytet Mikołaja Kopernika. Książka posiada 383 stron i została wydana w 2003 r.
Spis treści:
Od redakcji / Editorial; Wstęp (Zygmunt Waźbiński); Krzysztof Pomian: Portret: pamięć; Tadeusz J. Żuchowski: Der Begriff des Porträts in der Renaissance. Eine etymologische Untersuchung; Marta Smolińska-Byczuk: Physiognomie in der Kunstliteratur des 15. und 16.Jahhrhunderts; Janusz A. Ostrowski: The evolution of Roman bust portraits; Mariusz Mielczarek: Hellenistic royal portraits on coins; Sebastian Dudzik: "Numismata z twarzami" - Portrety Polaków w medalierstwie lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XVI wieku; Tomasz Mikołajczak: The survival or the revival of classical antique in the portraiture of the 14th century; Anna Lepacka: Rysunek Jana van Eycka do "Portretu kardynała Albergatiego" studium osobowości; Zygmunt Waźbiński: Portret "z natury" w rzeźbie florenckiej drugiej polowy XV wieku; Frank Zöllner: Leonardo da Vinci`s portraits: Ginevra de` Benci, Cecilia Gallerani, La Belle Ferroniere, and Mona Lisa; Michael Rohlmann: I ritratti di Giulio II e Leone X di Raffaello; Józef Grabski: Zaginiony "Portret młodzieńca" ze zbiorów XX. Czartoryskich w Krakowie. Ze studiów nad typologią portretu renesansowego; Marcin Fabiański: Il ritratto nella pittura parmigiana del secondo quarto del Cinquecento; Alessandro Cecchi: Il ritratto fiorentino del Cinquecento: da Andrea del Sarto a Bronzino; Michał Haake: The "Portrait of Cosimo I" by Angelo Bronzino. Into portrait hermeneutics in painting; Catherine Monbeig Goguel: Portrait et dessin: entre classicisme et maniera, de Parmigianino a Francesco Salviati; Marcin Kaleciński: Rafael i malarstwo Środkowych Włoch w pierwszej połowie XVI w. w zbiorach polskich; Justyna Guze: "Echa Rafaela" - wystawa Jana Białostockiego w Muzeum Narodowym w Warszawie w pięćsetną rocznicę urodzin artysty; Tomasz de Rosset: "Żal, że nie wabi oczu jaki Rafael" - mit i rzeczywistość kolekcjonerstwa polskiego; Jerzy Wojciechowski: Rysunki uczniów Rafaela w zbiorach polskich; Podsumowanie / Summary (Zygmunt Waźbiński)
