System inkwizycyjny w średniowiecznej Europie. Ad abolendam diversarum haeresium pravitatem

Opis książki:

Niniejsza praca składa się z sześciu rozdziałów. Pierwszy z nich został poświęcony omówieniu form i metod walki z herezją w okresie poprzedzającym powstanie systemu inkwizycyjnego. Przedstawiono w nim stosunek do heretyków w okresie wczesnego chrześcijaństwa, w którym dominowała zasada nawracania grzeszącego brata za pomocą persuasio. W odrębny sposób omówiłem następującą po przełomie konstantyńskim zmianę w stanowisku Kościoła wobec heretyków, kiedy to dopuszczono stosowanie wobec nich środków przymusu (coercitio). Zasadnicza część rozdziału ukazuje jednak reakcje władz kościelnych i świeckich wobec różnorodnych wystąpień heretyków w okresie od początku XI do połowy XII wieku.
Proces formowania się nowej strategii walki z herezją, określanej przeze mnie jako "system inkwizycyjny", którego architektami byli papieże, stał się tematem rozdziału drugiego. Od połowy XII wieku, wraz z pojawieniem się pierwszej masowej herezji - kataryzmu - przystąpiono do tworzenia nowego mechanizmu, który miał służyć zachowaniu jedności Kościoła. Głównym przedmiotem mojej analizy stały się uwarunkowania polityczne, społeczne i religijne, w jakich doszło do ukształtowania się procedury walki z herezją w ramach inquisitio haereticae pravitatis. Szczególną uwagę zwracam na powołanie pierwszych papieskich inkwizytorów, którzy w ciągu XIII wieku przejęli odpowiedzialność za "wykorzenianie herezji".
W rozdziale trzecim omówiłem zasady procedury inkwizycyjnej (inquisitio haereticae pravitatis), które w walce z herezją były stosowane zarówno przez biskupów, jak i przez papieskich inkwizytorów. Na podstawie źródeł normatywnych poddałem analizie elementy składające się na ordo iuris postępowania inkwizycyjnego. Moje badania nie ograniczają się tylko do rekonstrukcji procesu inkwizycyjnego, ale są zarazem próbą szerszego spojrzenia na jego funkcje w systemie dochodzenia do ujawnienia odstępstwa i kwalifikacji winy.
Dobre zrozumienie zasad funkcjonowania officium inquisitionis nie jest możliwe bez zapoznania się z dokumentacją wytwarzaną przez inkwizytorów. W rękach inkwizytorów dokument stał się skutecznym instrumentem, którym posługiwano się na każdym etapie ich pracy. Technologia powstawania dokumentacji inkwizycyjnej, a także różnorodne sposoby korzystania z niej w postępowaniu inkwizycyjnym zostały omówione w rozdziale czwartym.
Jak już wcześniej wspominałem, głównym celem postępowania inkwizycyjnego było skłonienie heretyka do porzucenia swoich poglądów i przyjęcia prawdziwej wiary. Powrót heretyka do wspólnoty Kościoła następował poprzez pokutę, której formę i czas trwania określał sędzia kościelny. W rozdziale piątym zająłem się analizą systemu kar pokutnych, który został wprowadzony w pierwszej połowie XIII wieku w Langwedocji, a później rozpowszechnił się w innych częściach Europy. Moje zainteresowania nie ograniczyły się tylko do klasyfikacji kar pokutnych i roli pokuty w postępowaniu inkwizycyjnym. Badając poszczególne rodzaje kar pokutnych nakładanych na heretyków, starałem się ukazać ich pochodzenie i różnorodne funkcje pełnione w społeczeństwie średniowiecznym.
Ostatni rozdział został poświęcony udziałowi władz świeckich w walce z herezją. Zadania brachium saeculare w ramach inquisitio haereticae pravitatis zostały ściśle określone przez władze kościelne. Na podstawie dokumentów normatywnych omówiłem obowiązki władz świeckich na etapie poszukiwania i zatrzymywania podejrzanych o herezję oraz egzekucji kar wobec heretyków przekazanych przez sądy kościelne. Analizując wprowadzenie kary śmierci na stosie jako standardowej kary wymierzanej przez władze świeckie heretykom, ukazałem proces recepcji w prawodawstwie średniowiecznym rzymskiej kwalifikacji herezji jako przestępstwa obrazu majestatu (crimen laesae maiestatis}. Podjąłem tu także próbę wyjaśnienia pochodzenia i znaczenia kary palenia przestępców na stosie. Rozdział kończy rekonstrukcja przebiegu egzekucji heretyków.

Książka "System inkwizycyjny w średniowiecznej Europie. Ad abolendam diversarum haeresium pravitatem" - Paweł Kras - oprawa miękka - Wydawnictwo Katolicki Uniwersytet Lubelski, KUL.