Surrealizm a filozofia. Andre Bretona przygoda z nadrzeczywistym

Opis książki:

Ze wstępu Autora: W niniejszych rozważaniach surrealizm został przedstawiony jako zdecydowana próba przewrotu umysłowego, stwarzająca ważne - w teorii i sztuce XX wieku — implikacje artystyczno-estetyczne. Dlatego autor rozróżniając pomiędzy dokonaniami teoretycznymi (w szczególności, gdy dotyczy to poezji, powieści, manifestów, haseł, odezw, różnego rodzaju pism ulotnych) a praktyczną realizacją programu o charakterze teoretycznym czy quasiteoretycznym, koncentruje uwagę na tym ostatnim aspekcie dokonań surrealistów. Stąd też, malarstwo surrealistyczne, a także nowatorskie jak na owe czasy formy artystyczne i techniki twórcze zainicjowane przez reprezentantów tego kierunku: collage, frottage, ready-made, objet d`art, assemblage, accumulation, aerographie, fumage czy decoupages zostały potraktowane jako przejawy światopoglądu surrealistycznego - a nie jako autoteliczne (będące celem samym dla siebie) dzieła sztuki zasługujące na odrębne analizy.
Wiele uwagi poświęcono programowi estetycznemu (estetyce implicite), który jest ściśle sprzężony z głównymi teoriami Nadrzeczywistego. Jednakże światopogląd nadrealistyczny obfituje w pojęcia otwarte, obejmujące swym zakresem tak rozbieżne dziedziny jak: filozofia bytu, epistemologia, medycyna (szczególnie psychiatria i psychoanaliza), okultystyka, alchemia, nauki społeczne, a nawet ścisłe - swoiście interpretowana mechanika kwantowa, fizyka ciała stałego, chemia, również teoria mnogości, a także teoria literatury, lingwistyka, poetyka itd. Te różnorodne wątki i motywy koncentrujące się wokół nadrzędnej kategorii wyobraźni i piękna konwulsyjnego, odrodzonego - surrealnego dzieła sztuki, teorii kreacji i zapisu automatycznego wymagają wprowadzenia pewnego porządku prezentacji — niejako wbrew intencjom i założeniom nadrealistów.
Głównym bohaterem eseju jest Andre Breton - kultowa postać owych "szalonych" lat, inspirator i czołowy teoretyk ruchu. Postać do dzisiejszego dnia wzbudzająca wiele kontrowersji - a tak naprawdę mimo obszernej literatury przedmiotu - twórca nie do końca poznany, niewłaściwie zinterpretowany i oceniony. Odsądzony od "czci i wiary" przez poważnych teoretyków sztuki i estetyki, nazywany przez innych przywódcą nowej formacji duchowej, "papieżem" surrealizmu, Breton był przede wszystkim rewolucjonistą i buntownikiem ignorującym i bezwzględnie zwalczającym wszelki ancien regime, dla którego zawołanie: "przekształcać świat i zmieniać życie" stało się nadrzędnym hasłem. W rzeczywistości to niespełniony do końca teoretyk, wewnętrznie rozdarty, niezrealizowany w pełni artysta i poeta. Można uznać, iż Breton to jeden z ostatnich romantyków "ikonoklastycznej" myśli europejskiej: twórca o przenikliwej inteligencji teoretycznej, przekonywującej sile arerumentacji - lecz mimo to chaotyczny, niespójny, miejscami eklektyczny w swych rozważaniach. Nic więc dziwnego, iż próba opisu światopoglądu surrealistycznego, którego Andre Breton jest jakże żywym i niepowtarzalnym przykładem, nie należy do zadań łatwych, do projektów badawczych o jednoznacznym charakterze. Bretonowski przekaz jest bowiem zabarwiony zarówno emocją jak i młodzieńczą przekorą, buntem dla samego buntu.
Należy zaznaczyć, iż zabiegi rekonstrukcyjne i porządkujące podjęte przez takich autorów jak: Rubin, Nadeau, Passeron, Behar, Paalen czy Krystyna Janicka zmierzające do całościowej, historycznie zorientowanej prezentacji kierunku nie uwzględniały w dostatecznym stopniu tego, jakże przecież istotnego, ładunku emocjonalnego, wpływającego w dużej mierze na sposób, formę i meritum światopoglądu surrealistów.
Głównym zamierzeniem niniejszego eseju jest krytyczna ekspozycja relacji zachodzących między programem czy światopoglądem surrealistycznym a jego artystyczną inkarnacją, uobecnioną w wielu dziełach czołowych twórców pośrednio lub bezpośrednio związanych z artystyczną koncepcją Bretona. Koncentrujemy się jedynie na fundamentalnych motywach filozofii Nadrzeczywistego i skorelowanych z nią kategoriach.

Książka "Surrealizm a filozofia. Andre Bretona przygoda z nadrzeczywistym" - Piotr Mróz - oprawa miękka - Wydawnictwo Aureus.