Strategie internacjonalizacji polskich przedsiębiorstw w warunkach akcesji polski do unii europejskiej. Seria: Monografie i Opracowania nr 568

Opis książki:

Wstęp
Internacjonalizacja przedsiębiorstw współcześnie jest procesem bardzo intensywnym, przy czym różne motywy skłaniają przedsiębiorstwa do umiędzynarodowienia, różny jest sposób ich zaangażowania na rynkach zagranicznych, zakres geograficzny powiązań z partnerami zagranicznymi oraz sposób konkurowania na rynkach zagranicznych.
Do lat 60. XX wieku w literaturze zajmującej się umiędzynarodowieniem dominowało podejście makroekonomiczne, to jest rozważania nad stosunkami między gospodarkami narodowymi. Istotną rolę w rozwoju badań nad umiędzynarodowieniem odegrały teorie neotechnologiczne, w tym zaproponowana przez R. Vernona w 1966 roku teoria cyklu życia produktu (product cycle theory of international trade and investment), która wprowadziła do analizy internacjonalizacji poziom mezo (branży). W ostatnim półwieczu pojawiło się wiele teorii internacjonalizacji przedsiębiorstw, poczynając od pionierskich prac C.P. Kindlebergera i S. Hymera (teoria monopolistycznej przewagi). Istotne miejsce w badaniach nad umiędzynarodowieniem przedsiębiorstwa zajmują także: teoria reakcji przedsiębiorstwa na warunki konkurencji typu oligopolistycznego opracowana przez F.T. Knickerbrockera, teoria kosztów transakcyjnych (m.in. P. Buckley, M. Casson) i odwołujący się do niej model analizy kosztów transakcyjnych (transaction cost analysis) opracowany przez E. Anderson i H. Gatignona, a także eklektyczna teoria produkcji międzynarodowej (eclectic theory of international production) opracowana przez J.H. Dunninga. Ważną rolę odegrały również teorie etapowego umiędzynarodowienia przedsiębiorstwa, w tym model uppsalski, to jest statyczny model faz rozwoju (stages-of-development model) opracowany przez J. Johansona i F. Wiedersheim‑Paula w 1975 roku oraz dynamiczny model J. Johansona i J.E. Vahlne, a także stanowiące rozwinięcie modelu uppsalskiego innowacyjne teorie internacjonalizacji i tzw. modele fińskie. W związku z rozwojem sieciowego podejścia do rozwoju przedsiębiorstw pojawiły się też sieciowe teorie internacjonalizacji opracowane m.in. przez J. Johansona i L.G. Mattssona oraz H. Hĺkansona i J. Johansona. Ważnym obszarem badań stał się również proces umiędzynarodowienia przedsiębiorstw funkcjonujących w branżach wysokich technologii, w przypadku których zaobserwowano nietypowy przebieg procesu umiędzynarodowienia, co skutkowało opracowaniem teorii wczesnej internacjonalizacji przedsiębiorstw. Krytyka teorii etapowego umiędzynarodowienia przedsiębiorstwa oraz innych teorii internacjonalizacji doprowadziła do opracowania alternatywnych teorii uwzględniających m.in. analizę procesu podejmowania decyzji o umiędzynarodowieniu oraz analizę otoczenia międzynarodowego.
Wymienione teorie podejmują m.in. następujące zagadnienia teoretyczne odnoszące się do międzynarodowej działalności przedsiębiorstw: przebieg procesu umiędzynarodowienia przedsiębiorstw, proces podejmowania decyzji o umiędzynarodowieniu działalności przedsiębiorstwa, wybór form internacjonalizacji, motywy eksportu, bezpośrednich inwestycji zagranicznych i innych form umiędzynarodowienia przedsiębiorstw, cechy przedsiębiorstw, które internacjonalizują swoją działalność, a także lokalizację zagranicznej działalności przedsiębiorstw.
Tematyka umiędzynarodowienia przedsiębiorstw jest również od lat przedmiotem zainteresowania badaczy zajmujących się zarządzaniem biznesem międzynarodowym, zarządzaniem strategicznym oraz marketingiem międzynarodowym. W publikacjach tych podejmuje się m.in. następujące zagadnienia:
•uwarunkowania strategii umiędzynarodowienia przedsiębiorstwa, w tym motywy umiędzynarodowienia przedsiębiorstwa,
•treść strategii internacjonalizacji przedsiębiorstwa,
•formy ekspansji przedsiębiorstw na rynki zagraniczne,
•strategie konkurowania przedsiębiorstwa na rynku międzynarodowym,
•strategie marketingowe przedsiębiorstw na rynkach zagranicznych,
•standaryzacja vs. adaptacja procesów i działań (w tym w szczególności działań marketingowych) przedsiębiorstwa na rynku międzynarodowym,
•czynniki skłaniające przedsiębiorstwo do adaptacji działań marketingowych do warunków lokalnych.
W ostatnich latach przedmiotem wielu publikacji stała się także internacjonalizacja polskich przedsiębiorstw. Wzrost zainteresowania tą problematyką miał m.in. związek z transformacją systemu społeczno‑ gospodarczego w Polsce, a w ostatnich latach - z akcesją Polski do Unii Europejskiej. W tych publikacjach zwraca się uwagę na to, że powiększenie jednolitego rynku europejskiego w efekcie przyjęcia nowych krajów członkowskich, w tym Polski, spowodowało pojawienie się wielu zagrożeń i szans dla polskich przedsiębiorstw. Jako zagrożenia wskazywano m.in. ułatwienie dostępu do jednolitego rynku wewnętrznego Unii Europejskiej, w tym do rynku polskiego dla większej liczby oferentów, wzrost intensywności konkurencji w poszczególnych branżach na rynkach krajowych (regionalnych) uznanych za szczególnie atrakcyjne, wzrost intensywności konkurencji na rynku polskim, a także wprowadzenie regulacji prawnych skutkujących utratą tradycyjnych partnerów handlowych, zwłaszcza z krajów trzecich (spoza Unii Europejskiej). Jako szanse akcesji Polski do UE postrzegano m.in. ułatwienie dostępu polskim przedsiębiorstwom do rozszerzonego wewnętrznego rynku Unii Europejskiej, wzrost atrakcyjności polskich firm dla zagranicznych inwestorów i kooperantów oraz zwiększenie możliwości pozyskiwania przez polskie przedsiębiorstwa zasobów finansowych.
W publikacjach podkreśla się też, że zmiany uwarunkowań działania polskich przedsiębiorstw w warunkach akcesji Polski do UE i związana z tym konieczność wzrostu ich konkurencyjności wymagały i wymagają niekiedy zmian sposobów ich funkcjonowania, zasięgu geograficznego działania, sposobów tworzenia przewagi konkurencyjnej i miejsca przedsiębiorstwa w łańcuchu wartości, a w przypadku niektórych firm mogły stymulować ich umiędzynarodowienie. Odpowiadająca warunkom działania przedsiębiorstwa strategia internacjonalizacji sprzyjać może bowiem wzrostowi konkurencyjności przedsiębiorstwa i warunkować zrównoważony wzrost firmy.
Polski dorobek obejmuje szereg prac o charakterze przyczynkowym, dotyczących postulowanych zmian zachowań polskich przedsiębiorstw na rynku międzynarodowym. Przeprowadzono też empiryczne badania dotyczące internacjonalizacji polskich przedsiębiorstw, w tym m.in. znaczenia internacjonalizacji jako celu strategicznego, form i kierunków ekspansji geograficznej oraz przewag konkurencyjnych polskich przedsiębiorstw.
W literaturze światowej, w tym polskiej, jest więc wiele publikacji dotyczących internacjonalizacji przedsiębiorstw, w tym procesu umiędzynarodowienia i strategii internacjonalizacji. Autorzy tych opracowań analizują jednak internacjonalizację (proces, a zwłaszcza strategie umiędzynarodowienia) z uwzględnieniem przede wszystkim czynnego umiędzynarodowienia, a więc rozpatrując ją w kontekście ekspansji przedsiębiorstwa na rynki zagraniczne. Tylko w pojedynczych publikacjach, i to w bardzo ograniczonym zakresie, poruszane jest też zagadnienie internacjonalizacji biernej, w tym strategie na zagranicznych rynkach zaopatrzenia oraz bierne formy umiędzynarodowienia. A przecież bierna internacjonalizacja przedsiębiorstwa może sprzyjać czynnemu umiędzynarodowieniu przedsiębiorstwa oraz tworzeniu jego przewagi konkurencyjnej na rynku krajowym lub na rynkach zagranicznych.
Nieliczne są też publikacje oraz badania empiryczne, w których porusza się zagadnienie deinternacjonalizacji przedsiębiorstwa. Ponadto w publikacjach dotyczących umiędzynarodowienia polskich przedsiębiorstw analizuje się wprawdzie specyficzne uwarunkowania funkcjonowania polskich przedsiębiorstw, w tym w warunkach integracji z Unią Europejską, lecz nie podejmowano badań empirycznych służących identyfikacji np. motywów internacjonalizacji polskich przedsiębiorstw, zasobów jako wewnętrznych uwarunkowań umiędzynarodowienia przedsiębiorstwa czy czynników skłaniających polskie przedsiębiorstwa do adaptacji strategii marketingowej do warunków lokalnych. Zasadna wydawała się więc empiryczna weryfikacja rzeczywistych strategii oraz kierunków zmian modeli internacjonalizacji polskich przedsiębiorstw kilka lat po akcesji Polski do Unii Europejskiej z uwzględnieniem wielkości przedsiębiorstw oraz w przekroju branż, a także w przekroju rynków zagranicznych.
Cele poznawcze i metodyczne pracy i wynikający z nich zakres badań, których wyniki zaprezentowano w książce, są następujące:
1) systematyzacja pojęć związanych z internacjonalizacją przedsiębiorstwa oraz dokonanie przeglądu teorii internacjonalizacji przedsiębiorstw i ich klasyfikacja;
2) systematyzacja pojęć związanych ze strategią internacjonalizacji przedsiębiorstwa oraz identyfikacja i charakterystyka złożoności procesu tworzenia i treści strategii internacjonalizacji przedsiębiorstwa na poziomie sieci przedsiębiorstw, na poziomie przedsiębiorstwa i strategicznej jednostki biznesu oraz na poziomie funkcjonalnym z uwzględnieniem biernej i aktywnej internacjonalizacji;
3) klasyfikacja i charakterystyka korzyści i ograniczeń biernych i aktywnych form umiędzynarodowienia;
4) przedstawienie koncepcji modelu internacjonalizacji przedsiębiorstwa odwołującego się do przyjętej w pracy koncepcji procesu umiędzynarodowienia przedsiębiorstwa i umożliwiającego analizę strategii internacjonalizacji przedsiębiorstwa i jej zmian oraz typologia modeli internacjonalizacji przedsiębiorstw (cel metodyczny);
5) na podstawie badań przeprowadzonych na grupie 257 polskich średnich i dużych przedsiębiorstw branż: chemicznej, elektromaszynowej oraz spożywczej zidentyfikowanie i analiza determinantów internacjonalizacji badanych polskich przedsiębiorstw, w tym zasobów istotnych z punktu widzenia umiędzynarodowienia przedsiębiorstwa, motywów umiędzynarodowienia oraz atrakcyjności i ryzyka rynków zagranicznych w ocenie kadry zarządzającej badanych firm, a także identyfikacja rzeczywistych strategii internacjonalizacji badanych polskich przedsiębiorstw oraz zmian rzeczywistych strategii internacjonalizacji polskich przedsiębiorstw po akcesji Polski do UE;
6) analiza determinantów, strategii i zmian modeli internacjonalizacji z uwzględnieniem wielkości przedsiębiorstwa (badano zachowania średnich i dużych przedsiębiorstw) oraz w przekroju trzech uwzględnionych w badaniu branż o największym znaczeniu w polskim handlu zagranicznym (przemysł elektromaszynowy, przemysł chemiczny, przemysł spożywczy);
7) analiza rzeczywistych strategii internacjonalizacji polskich przedsiębiorstw w przekroju wyróżnionych w badaniu rynków zagranicznych: kraje UE‑15, inne niż UE‑15 rynki UE, Rosja, Ukraina, "tanie" kraje azjatyckie5, inne rynki;
8) analiza przypadków strategii internacjonalizacji wybranych polskich średnich i dużych przedsiębiorstw branży chemicznej, elektromaszynowej i spożywczej;
9) zaproponowanie menedżerom polskich przedsiębiorstw praktycznych sugestii co do kształtowania strategii umiędzynarodowienia przedsiębiorstwa.

Poruszane w pracy zagadnienia noszą znamiona nowego problemu badawczego. Zarówno w zagranicznej, jak i w polskiej literaturze z zakresu internacjonalizacji przedsiębiorstw analizuje się bowiem proces i strategie czynnego umiędzynarodowienia, zaś w bardzo ograniczonym zakresie i w nielicznych publikacjach prowadzi się rozważania nad procesem i strategiami biernego umiędzynarodowienia przedsiębiorstwa oraz nie podnosi się kwestii deinternacjonalizacji przedsiębiorstwa i przebiegu tego procesu.
Ponadto w literaturze polskiej nie analizowano uwarunkowań, w tym motywów umiędzynarodowienia przedsiębiorstw, zwłaszcza w warunkach akcesji Polski do Unii Europejskiej. W literaturze polskiej nie ma też kompleksowej analizy procesu i strategii umiędzynarodowienia polskich przedsiębiorstw obejmującej przebieg procesu internacjonalizacji (kolejność wejścia na rynki zagraniczne i kolejność stosowania form umiędzynarodowienia) oraz takie elementy strategii umiędzynarodowienia, jak: umiędzynarodowienie łańcucha wartości przedsiębiorstwa, bierne i czynne formy umiędzynarodowienia oraz relacje z partnerami zagranicznymi (dostawcami i odbiorcami), geograficzna dywersyfikacja zagranicznej aktywności przedsiębiorstwa i przewagi konkurencyjne wykorzystywane przez polskie przedsiębiorstwa na rynkach zagranicznych, stopień adaptacji działań marketingowych polskich przedsiębiorstw na rynkach zagranicznych z uwzględnieniem wielkości przedsiębiorstw, w przekroju branż oraz w przekroju wyróżnionych rynków zagranicznych.
Poruszane w pracy zagadnienia noszą znamiona nowego problemu badawczego także dlatego, że przedstawiona autorska koncepcja modeli internacjonalizacji przedsiębiorstw może stanowić nową metodę analizy strategii umiędzynarodowienia. Posługując się zaprezentowanym w pracy modelem internacjonalizacji, dokonano analizy zmian rzeczywistych strategii umiędzynarodowienia polskich przedsiębiorstw w warunkach akcesji Polski do Unii Europejskiej, w tym również z uwzględnieniem wielkości przedsiębiorstw oraz w przekroju branż.
Warto podkreślić, że w pracy podjęto się analizy rzeczywistych strategii internacjonalizacji polskich przedsiębiorstw na wyróżnionych rynkach zagranicznych (UE‑15, innych niż UE‑15 rynkach UE, Rosji, Ukrainy, "tanich" krajów azjatyckich, innych rynkach) w celu identyfikacji ewentualnych różnic zachowań polskich przedsiębiorstw na tych rynkach.
Celom poznawczym i metodycznym pracy odpowiada struktura książki, która składa się z czterech rozdziałów.

W rozdziale pierwszym przedstawiono prezentowane w literaturze definicje internacjonalizacji przedsiębiorstwa i dokonano ich klasyfikacji. Przedstawiono też przyjętą w pracy, w wyniku studiów literatury, definicję internacjonalizacji przedsiębiorstwa.
Dokonano klasyfikacji i przeglądu następujących teorii i modeli internacjonalizacji przedsiębiorstwa: teorii luki technologicznej i teorii cyklu życia produktu, teorii zaliczanych do tzw. nurtu monopolu, teorii zaliczanych do tzw. nurtu efektywności, eklektycznej teorii produkcji międzynarodowej, teorii etapowej internacjonalizacji przedsiębiorstwa, sieciowych teorii internacjonalizacji, teorii wczesnej internacjonalizacji oraz tzw. alternatywnych teorii internacjonalizacji przedsiębiorstwa.
Zaprezentowano też przyjętą w pracy, w wyniku studiów literatury, koncepcję procesu umiędzynarodowienia przedsiębiorstwa uwzględniającą różne ścieżki przebiegu tego procesu, w tym deinternacjonalizację.

W rozdziale drugim dokonano przeglądu prezentowanych w literaturze przedmiotu definicji strategii internacjonalizacji przedsiębiorstwa i przedstawiono przyjętą w pracy definicję strategii internacjonalizacji. Zaprezentowano też proces opracowania strategii umiędzynarodowienia oraz obszernie omówiono treść strategii internacjonalizacji formułowanej na poziomie sieci przedsiębiorstw, poziomie przedsiębiorstwa i poziomie strategicznych jednostek biznesu oraz na poziomie funkcjonalnym, uwzględniając internacjonalizację bierną i czynną.

W rozdziale trzecim dokonano przeglądu badań empirycznych dotyczących strategii umiędzynarodowienia polskich przedsiębiorstw. Przedstawiono koncepcję modelu internacjonalizacji przedsiębiorstwa jako metody analizy strategii umiędzynarodowienia oraz zaproponowano typologię W rozdziale tym przedstawiono również koncepcję badań empirycznych, które wykorzystano do weryfikacji postawionych w pracy hipotez. Zaprezentowano wyniki badań dotyczących rzeczywistych determinantów strategii internacjonalizacji, wybranych elementów treści strategii umiędzynarodowienia i wyników badanych przedsiębiorstw z uwzględnieniem wielkości przedsiębiorstwa oraz w przekroju badanych branż. Wybrane uwarunkowania, wiele elementów strategii internacjonalizacji oraz wyniki przedsiębiorstw analizowano także w przekroju wyróżnionych rynków geograficznych. Przedstawiono również zidentyfikowane w wyniku badań empirycznych z zastosowaniem przyjętej w pracy koncepcji modelu internacjonalizacji modele internacjonalizacji polskich przedsiębiorstw w latach 2003 i 2008, co pozwoliło na dokonanie analizy zmian strategii umiędzynarodowienia badanych firm w analizowanym okresie z uwzględnieniem wielkości przedsiębiorstw i w przekroju badanych branż.

W rozdziale czwartym zaprezentowano wyniki przeprowadzonych przez autorkę badań jakościowych w formie wywiadów pogłębionych z menedżerami wybranych polskich przedsiębiorstw. Przedstawiono opisy przypadków strategii i modeli internacjonalizacji sześciu polskich średnich i dużych przedsiębiorstw, w tym jednej firmy branży chemicznej (Zakłady Azotowe Puławy SA), trzech przedsiębiorstw przemysłu spożywczego (Tago Przedsiębiorstwo Przemysłu Cukierniczego, Zakłady Przetwórstwa Owocowo‑Warzywnego Hortino Sp. z o.o. oraz Mokate) i dwu firm branży elektromaszynowej (Kłos Nowoczesne Technologie Bankowe Spółka z o.o., Technodiament Sp. z o. o.). Badane przedsiębiorstwa różnią się co do przebiegu procesu internacjonalizacji, stosują różne strategie umiędzynarodowienia oraz reprezentują różne modele internacjonalizacji.

Książka "Strategie internacjonalizacji polskich przedsiębiorstw w warunkach akcesji polski do unii europejskiej. Seria: Monografie i Opracowania nr 568" - Barbara Bojewska - oprawa miękka - Wydawnictwo Szkoła Główna Handlowa w Warszawie. Książka posiada 410 stron i została wydana w 2010 r.