Społeczna gospodarka rynkowa współczesnych Niemiec

Opis książki:

Gospodarka rynkowa oznacza system gospodarczy, w którym alokacja zasobów czynników wytwórczych (pracy, ziemi, kapitału) pomiędzy alternatywne możliwości ich wykorzystania (dziedziny wytwarzania, konkretne produkty), a także podział wytworzonych produktów pomiędzy poszczególnych uczestników dokonuje się głównie za pośrednictwem rynku, przy niewielkim wpływie państwa. W gospodarce rynkowej decyzje dotyczące tego, co i w jakich ilościach będzie produkowane, w jaki sposób, przy użyciu jakich metod oraz dla kogo, podejmowane są przez suwerenne podmioty gospodarcze, kierujące się własnym interesem i postępujące zgodnie z zasadami racjonalności gospodarowania. Podstawą podejmowania tych decyzji są informacje płynące z rynku: m.in. ceny dó i usług, ceny czynników wytwórczych, płace, stopy procentowe, stopy zysku, kursy papierów wartościowych, walut oraz oczekiwania podmiotów gospodarczych co do rezultatów ich działalności ekonomicznej.

Skrajną postacią gospodarki rynkowej byłaby gospodarka wolnorynkowa całkowicie pozbawiona wpływu państwa - taka jednak współcześnie nie istnieje. W wielu państwach europejskich funkcjonuje model społecznej gospodarki rynkowej, która stanowi połączenie gospodarki rynkowej i zabezpieczenia socjalnego obywateli, a także dopuszcza możliwość interwencjonizmu ze strony państwa w przypadku nierówności społecznych. Model ten jest przedmiotem zainteresowania wielu ekonomistów i odgrywa dużą rolę w gospodarce europejskiej.

Sukcesy ekonomiczne Niemiec zachęcały do analizy wyjaśnienia ich przyczyn. Zwracano również uwagę na funkcjonujący system ekonomiczny, którym stał się model społecznej gospodarki rynkowej. Wiele państw podjęło próbę skorzystania w większym lub mniejszym stopniu z doświadczeń i rozwiązań niemieckich.

Model społecznej gospodarki rynkowej po drugiej wojnie światowej, ukształtowany w Republice Federalnej Niemiec jeszcze w okresie tworzenia państwa zachodnioniemieckiego, funkcjonuje do chwili obecnej. Chociaż powstał jako koncepcja niemieckiej chrześcijańskiej demokracji, został zaakceptowany przez inne nurty ideologiczne i partie polityczne. Gospodarce kapitalistycznej nadaje on humanistyczny charakter. Z określonymi modyfikacjami i pod innymi nazwami funkcjonuje również w wielu innych państwach, które kształtując swoje systemy gospodarcze, korzystały z doświadczeń niemieckich.

Historia społecznej gospodarki rynkowej jest nierozerwalnie związana z utworzeniem od koniec lat 40. XX wieku Republiki Federalnej Niemiec, pierwszego demokratycznego państwa niemieckiego, które na podstawie zapisów w Ustawie Zasadniczej z 23 maja 1949 r. stworzyło praktyczne podstawy dla realizacji jej określonych celów opartych na wolności gospodarczej, własności prywatnej i solidarności społecznej. Bez tego niezbędnego politycznego warunku - stworzenia ponownie niemieckiej państwowości - społeczna gospodarka rynkowa pozostałaby jedynie interesująca propozycją teoretyczną.

Przyjęcie właśnie takiego rozwiązania jako podstawy ustroju gospodarczego państwa niemieckiego - tworzącego się już w latach 1948-1949 w zachodnich strefach okupacyjnych - wynikało z przekonania, że w rywalizacji systemów ekonomicznych gospodarka rynkowa udowodni swoją przewagę nad gospodarką nakazową.

Po zjednoczeniu Niemiec, na początku lat 90. XX wieku, model społecznej gospodarki rynkowej, chociaż korygowany w związku z dokonującymi się przemianami wewnętrznymi i międzynarodowymi, nadal stanowi podstawę ustroju gospodarczo-społecznego Niemców i ich państwa.

Z polskiego punktu widzenia problem funkcjonowania społecznej gospodarki rynkowej w Niemczech zasługuje na szczególną uwagę, ponieważ Polska zobowiązała się do stworzenia społecznej gospodarki rynkowej w przyjętej w 1997 r. w wyniku ogólnonarodowego referendum Konstytucji RP. Artykuł 20 Konstytucji stwierdza: /"Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej i solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej /". Dodatkowe uzupełnienie zawarte jest w rozdziale II, w części /"Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne /", w artykułach od 64 do 76.

W piśmiennictwie polskim ukazują się artykuły i książki dotyczące społecznej gospodarki rynkowej w Niemczech. Również zainteresowania autora niniejszej monografii od wielu lat skupiają się na jej funkcjonowaniu. Na uwagę zasługuje szczególnie praca zbiorowa autorów polskich i niemieckich pod jego redakcją naukową i przy jego współautorstwie: Współczesna społeczna gospodarka rynkowa. Doświadczenia w Niemczech. Implikacje dla Polski. Również pod jego redakcją naukową i przy jego współautorstwie ukazała się praca zbiorowa: Społeczna gospodarka rynkowa w dobie globalizacji. Pełny wykaz dorobku naukowego w tym obszarze badawczym został przedstawiony w bibliografii.

Okres, który minął od zjednoczenia obu państw niemieckich, skłania do przeprowadzenia analizy zmian, które nastąpiły w gospodarce Niemiec. Jak funkcjonuje charakterystyczna dla Niemiec społeczna gospodarka rynkowa Czy udało się Niemcom doprowadzić do scalenia obu tak przecież odmiennych gospodarek Jak konkurencyjna pozostaje gospodarka Niemiec Jakie wyzwania stawia przed gospodarką Niemiec globalizacja To kluczowe pytania, wokół których wśród Niemców toczy się intensywna dyskusja. Niemcy są świadomi dokonania koniecznych reform gospodarczych i społecznych. W zakresie niektórych podejmowane są decyzje polityczne i prawne. Wywołują one określone kontrowersje i zrozumiały opór, jeśli są związane z dążeniem do wprowadzenia ograniczeń i oszczędności.

Gospodarka Niemiec, mimo osłabienia tempa wzrostu w ostatnich latach, jest nadal jedną z przodujących w świecie. Pod względem wytwarzanego produktu krajowego Niemcy zajmują trzecie miejsce, za Stanami Zjednoczonymi i Japonią. Jeszcze większa jest rola Niemiec w międzynarodowym podziale pracy. Pod względem wielkości eksportu Niemcy w gospodarce światowej zajmowały przez kilkadziesiąt lat pierwsze miejsce, wyprzedzając Stany Zjednoczone. Dopiero w 2010 r. na pierwsze miejsce wysunęła się Chińska Republika Ludowa. Natomiast w przeciwieństwie do Amerykanów Niemcy uzyskiwały i uzyskują tradycyjnie wysokie nadwyżki w handlu zagranicznym. Towary niemieckie cieszą się dużym prestiżem i zaufaniem co do ich jakości.

Niemcy nadal grają główną rolę w procesie integracji europejskiej. Niemiecki udział w budżecie Unii Europejskiej jest największy i do tego Niemcy są płatnikiem netto. Uważa się zatem, że są motorem integracji europejskiej, zarówno co do jej dalszego pogłębiania, jak i poszerzania. Niemcy były konsekwentnym zwolennikiem wprowadzenia wspólnej europejskiej waluty, przez co stały się jeszcze ważniejszym filarem gospodarczym jednoczącej się Europy. Rola Niemiec uległa też dalszemu zwiększeniu po negatywnych referendach we Francji i Holandii w sprawie Konstytucji Europejskiej. Na Niemczech spoczywa obecnie jeszcze większa odpowiedzialność, aby przezwyciężyć zaistniałą sytuację kryzysową i wypracować skuteczne i właściwe mechanizmy zapewniające kontynuację procesu integracji europejskiej. W tym kontekście ważnym pytaniem badawczym jest pytanie dotyczące kształtowania się europejskiego modelu społecznej gospodarki rynkowej. Budowę modelu europejskiej społecznej gospodarki rynkowej przewidywał projekt Konstytucji Europejskiej.

Po zjednoczeniu obu państw gospodarka niemiecka udowodniła swoją mobilność, dokonując co roku ogromnego transferu środków finansowych. Zachowuje przy tym swoją konkurencyjność. Niemcy zapewniają swoim obywatelom szeroko rozumiane swobody i gwarantują wolność jednostki i ochronę socjalną na bardzo wysokim poziomie.

To nieczęsto spotykane połączenie rozwoju gospodarczego, wzrostu poziomu życia ludności i pokoju socjalnego przyczynia się do utrwalania obrazu Niemiec jako jednego z najbardziej stabilnych i najlepiej funkcjonujących systemów demokracji parlamentarnej współczesnego świata.

Podziały polityczne i społeczne występujące między głównymi siłami politycznymi, które tradycyjnie reprezentuje niemiecka socjaldemokracja i chadecja, szczególnie widoczne w okresach kampanii wyborczych, potrafią zostać przezwyciężone, kiedy chodzi o niemiecką rację stanu i wówczas tworzone są rządy wielkiej koalicji, co potwierdziły wybory federalne w 1966 i w 2005 r.

Jest rzeczą charakterystyczną, że Niemcy są wobec siebie samych o wiele bardziej krytyczni niż ich zewnętrzni obserwatorzy. Wystarczy przypomnieć dramatyczny tytuł książki prof. Arnulfa Baringa: Czy Niemcom się uda Pożegnanie złudzeń. We wstępie do tej pracy prof. Baring stwierdził: /"obecną sytuację naszego kraju charakteryzuje spiętrzenie rozmaitych, ale ściśle ze sobą powiązanych kryzysów. Z jednej strony w strukturalnym kryzysie znajduje się przemysł, z drugiej zaś państwo opiekuńcze. Do tego dochodzą niemiecko-niemieckie trudności wynikłe ze zjednoczenia. Zaostrzyły one pod wieloma względami problemy, które tkwiły u podłoża pozostałych dwóch kryzysów na długo przed 1990 r., przyniosły też zupełne nowe wyzwania /". Wybitny polityk chadecki, Gerhard Stoltenberg postawił w 1997 r. następującą diagnozę: /"Mimo zasadniczych przemian ostatnich lat nasze obecne problemy są mocniej zakotwiczone w postawach, rozstrzygnięciach i zaniechaniach minionych dziesięcioleci, niż wydaje się to na pierwszy rzut oka /".

W monografii przyjęta została struktura merytoryczno-chronologiczna, która obejmuje genezę i podstawy teoretyczne społecznej gospodarki rynkowej w Niemczech, uwarunkowania i zasady modelu społecznej gospodarki rynkowej, ewolucję funkcjonowania społecznej gospodarki rynkowej w Republice Federalnej Niemiec w okresie istnienia dwóch państw niemieckich oraz po zjednoczeniu Niemiec. Ważną kwestią było korzystanie z doświadczeń niemieckich i po określonych korektach budowa społecznej gospodarki rynkowej w państwach skandynawskich pod nazwą /"państwa opiekuńczego /" czy /"państwa dobrobytu /", a także wyzwania dla funkcjonowania społecznej gospodarki rynkowej w dobie globalizacji czy światowego kryzysu gospodarczego, który rozpoczął się pod koniec 2008 r.

Książka "Społeczna gospodarka rynkowa współczesnych Niemiec" - Witold Małachowski - oprawa miękka - Wydawnictwo Szkoła Główna Handlowa w Warszawie. Książka posiada 250 stron i została wydana w 2011 r.