Sarajewo przestrzega. Etnonacjonalizm w Europie

Tadeusz Mazowiecki, Wstęp

Prolog
SARAJEWO NIE JEST ODOSOBNIONYM PRZYPADKIEM

Część pierwsza
EUROPEJSKIE STREFY CZASU HISTORYCZNEGO I POJĘCIE NARODU

1. CZYM WŁAŚCIWIE JEST NARÓD?
Pojęciowa wieża Babel
Przegląd definicji
Dwa warianty: naród państwowy i naród kulturowy
Francja i Niemcy: asymilacja i różnica
Nacjonalizm wschodnioeuropejski?
Świecka ideologia integracji
Procesy ogólnospołeczne
Nowe zaklęcie
Czym jest etnia?
Naród - etnia uznana przez prawo międzynarodowe?

2. OD PAŃSTWA NARODOWEGO DO NARODU PAŃSTWOWEGO

Europejskie strefy czasu historycznego
Pięć okresów w dziejach powstawania europejskich państw narodowych
Powstawanie państwa i powstawanie narodu: dwa skomplikowane procesy
Węgry i Siedmiogród: od wielokulturowego do etnicznego rozumienia narodu
Czechosłowacja: rozpad wielokulturowego świata
Cuius regio, eius norio
Ludobójstwo: któż jeszcze pamięta o Ormianach?
Fikcja prawa narodów do samostanowienia
Zasadniczy czynnik: terytorium
Naród obywateli

Część druga
ETNONACJONALIZM — EUROPEJSKA ZMORA

1. POTAJEMNY POWRÓT SACRUM
Powrót religii w sferze politycznej
Fundamentalizm jako protest nowoczesnego świata
Koniec procesu sekularyzacji?
Różnice między wschodem i zachodem Europy
Dialektyczna więź religii i nacjonalizmu
Symbioza kulturowa: Polska
Parytet: Szwajcaria
Katolicyzm kontra państwo narodowe
Europa Południowo-Wschodnia: od milletu do narodu
Bośnia: compositum mixtum
Wielokulturowa misja Kościołów

2. BITWA JĘZYKÓW
Nacjonalizm językowy
Ujednolicająca polityka językowa
Madziaryzacja Węgier
Podziały etniczne jako europejska tradycja
Kwestia niemiecka
Antyteza: Belgia i Szwajcaria
Pełzająca belgizacja

3. ETNIZACJA SPOŁECZEŃSTWA I POLITYKI
Etnizacja jako strategia
Między dżihadem i McWorldem
Zachód kontra reszta świata
Bunt przeciwko państwu narodowemu
Kozioł ofiarny: imigranci
Pożoga ksenofobii
Naturalizacja jako drugi etap asymilacji

Część trzecia
EUROPA, ACH, EUROPA!

l. EUROPA ZACHODNIA POD UROKIEM POPULIZMU
Partie prawicowo-populistyczne w okresie powojennym
Populistyczny syndrom
Ofiary procesów modernizacji
Odwrót od instytucji ugody demokratycznej
Wpływ środków masowego przekazu
Prekursorzy etnonacjonalizmu

2. ANTYEUROPEJSKIE NASTROJE
Referenda europejskie 1972-1995
Populistyczne „nie"
Lęk o suwerenność narodową
Narastający eurosceptycyzm
Kryzys zaufania

3. EUROPA BEZ NARODU EUROPEJSKIEGO

Gdzie przebiegają granice Europy?
Europa Środkowowschodnia: zagubiony region między granicami i epokami
Kurczący się Wschód
Europa obligatoryjna, Europa fakultatywna
Demos i etnos

Epilog
NIEMCO-SZWAJCARZY, AFRO-AMERYKANIE, WEGRO-EUROPEJCZYCY...

Podziękowanie
Indeks
Mapy