Rozmowy o Kresach i nie tylko

Rozmówcy

Tadeusz Noworolski

(styczeń 1995)

Urodził się w 1906 roku w Stanisławowie. Jego ojciec, Jan stworzył w krakowskich Sukiennicach słynną kawiarnię Noworolski, gdzie bywali m.in. Jacek Malczewski, Włodzimierz Tetmajer, a nawet marszałek Piłsudski. On sam też był z wykształcenia cukiernikiem. Niestety, niedane mu było przejąć dzieła ojca, gdyż najpierw zagarnęli je hitlerowcy, a potem - na ponad czterdzieści lat - komunizm. Kawiarnia powróciła do prawowitego spadkobiercy w 1992 roku, jednak Tadeusz Noworolski nie cieszył się nią długo. Zmarł w 1996 roku. Dziś prowadzi ją jego córka wraz z synami. I znów aktualne jest powiedzenie, że: być w Krakowie, a nie wypić kawy lub nie zjeść słynnej kremówki „U Noworola”, to jakby w Krakowie nie być.

Krystyna Bobrowska

(marzec 1995)

Krystynę Bobrowską (1927-2004) poznałem po śmierci jej męża, Józefa Bobrowskiego (1927-1995). Wszak to z nim miała być ta rozmowa, mój pierwszy wywiad do nowo założonego kwartalnika „Cracovia Leopolis”. Józef Bobrowski był inicjatorem odnowienia, a właściwie odbudowy Cmentarza Orląt Lwowskich; niestety, nie dożył jego otwarcia. Jako dyrektor lwowskiego oddziału Energopolu wspierał na różne sposoby zachowanie pamięci polskiej na Kresach. W tych poczynaniach wspierała go dzielnie żona, która jeszcze po jego śmierci, społecznie zajmowała się pozyskiwaniem środków finansowych na niesienie pomocy Polakom mieszkającym we Lwowie.

Konrad Firlej

(luty 1996)

Urodził się w 1942 roku. Jest emerytowanym nauczycielem akademickim, adwokatem i radcą prawnym. W latach osiemdziesiątych zainicjował w Krakowie odtworzenie Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. I choć takich prób było już wiele, dopiero on tego dokonał. Doprowadził również do odzyskania siedziby „Sokoła” przy ul. Marszałka Piłsudskiego i do jego remontu. Zgromadził wokół siebie ludzi - starszych i młodszych - oddanych idei sokolnictwa, którzy dbają nie tylko o rozwój zyczny, ale i kulturalny. No i w końcu każdy zazdrości mu tak szykownego munduru!

o. gen. Adam Studziński OP

(marzec 1996)

Urodził się w 1911 roku w Strzemieniu, w dawnym powiecie żółkiewskim. W 1928 roku wstąpił do zakonu dominikanów, a w 1937 otrzymał święcenia kapłańskie. W czasie wojny był kapelanem w II Korpusie Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Wraz z żołnierzami przebył szlak bojowy przez Węgry, Palestynę, Irak aż pod Monte Cassino. Za zasługi został odznaczony Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari, a w 2006 roku awansowany do stopnia generała brygady WP. Po powrocie do Polski ukończył studia na Wydziale Konserwacji Dzieł Sztuki ASP w Warszawie. Zajmował się m.in. pracami konserwatorskimi klasztoru dominikańskiego w Krakowie. Rozmawialiśmy właśnie w Krypcie Kresowej, którą odkrył. W niej spotykali się Kresowianie skupieni w Towarzystwie Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich oraz młodzież, bo ojciec Adam był przecież harcmistrzem i kapelanem krakowskich harcerzy. Wówczas już starszy i schorowany, w kontakcie ze słuchaczami dostawał skrzydeł, mógł opowiadać długo i jakże ciekawie. Marzył o stworzeniu klasztornego muzeum ukazującego architektoniczną przeszłość konwentu dominikańskiego oraz zgromadzone przez wieki dzieła sztuki sakralnej. Nie doczekał jednak jego otwarcia - zmarł w 2008 roku.

Stanisław Dziedzic

(styczeń 1998)

Urodził się w 1953 roku w Dąbrowie koło Rzeszowa. Ukończył polonistykę i dziennikarstwo na UJ, jednak jego prawdziwą miłością jest historia sztuki. Od wielu lat w strukturach samorządowych Krakowa i województwa małopolskiego zajmuje się szeroko pojętą kulturą i ochroną zabytków. Jest znawcą Kresów. Dawno temu z nim po raz pierwszy zwiedzałem Lwów. Miejsca niedostępne wówczas jeszcze dla przeciętnego turysty - jak choćby katedra ormiańska czy kościół oo. Jezuitów, gdzie przechowywano zbiory Ossolineum - otwierały przed nami swe podwoje.

Jerzy Hordyński

(marzec 1998)

Urodził się w 1919 roku w Jarosławiu. Studiował na Uniwersytecie im. Jana Kazimierza we Lwowie, gdzie związał się z czołową grupą poetów lwowskich. Sam debiutował w 1935 roku. Wojnę spędził we Lwowie (był wtedy karmicielem wszy w Instytucie prof. Weigla). W 1944 roku został aresztowany i zesłany do łagrów. Po odzyskaniu wolności zamieszkał w Krakowie w „kamienicy literatów” przy ul. Krupniczej 22. Jako poeta i dziennikarz współpracował m.in. z „Tygodnikiem Powszechnym” i „Życiem Literackim”. W 1961 roku wyjechał z Polski z przyczyn zdrowotnych. Mieszkał w Wiedniu, Paryżu, w końcu osiadł w Rzymie, skąd nadsyłał korespondencje do tygodnika „Przekrój”. Jego życie toczyło się zgodnie z rytmem pór roku: lata spędzał w Polsce, zimy w Rzymie. Rozmowę z panem Jerzym przeprowadzałem w szpitalu na oddziale laryngologicznym, choć chore były jego… nogi. Cóż licentia poetica czasem miesza się z licentia medica. Zmarł w 1998 roku w Rzymie.

ks. Józef Wołczański

(luty 1999)

Ksiądz prof. dr hab. Józef Wołczański (ur. 1959 r.), historyk kościoła rzymskokatolickiego na wschodzie. W swych badaniach naukowych szczególne miejsce poświęcił Lwowowi i kresom południowo-wschodnim. Obecnie jest dziekanem Wydziału Historii i Dziedzictwa Kulturowego i profesorem nadzwyczajnym oraz kierownikiem Katedry Historii Kościoła XIX i XX wieku na Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II. Prezentowana rozmowa odbyła się w czasie, kiedy pełnił funkcje opiekuna znajdującego się w Krakowie bezcennego Archiwum Archidiecezji Lwowskiej. Każdą wolną chwilę od obowiązków na uczelni poświęca kwerendom w kresowych archiwach oraz pracy duszpasterskiej w ukochanym przez niego Lwowie.

Jerzy T. Petrus

(marzec 2000)

Jest historykiem sztuki i wicedyrektorem ds. muzealnych Zamku Królewskiego na Wawelu. Swe kresowe pasje realizuje w ramach Krakowskiego Oddziału Stowarzyszenia „Wspólnota Polska”, które w sposób szczególny uwrażliwione jest na niesienie pomocy Polakom mieszkającym na terenie dawnych południowo-wschodnich rubieży Rzeczpospolitej. Kiedy rozmawialiśmy o Lwowie i najważniejszym obrazie w tym mieście, obrazie Matki Boskiej w Katedrze Łacińskiej, nie zdawałem sobie sprawy, że oryginał znajduje się kilkadziesiąt metrów ode mnie, w skarbcu Katedry Wawelskiej.

J anusz Kurtyka

(kwiecień 2000)

Urodził się 13 sierpnia 1960 roku w Krakowie. Ukończył studia historyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim. Zaangażowany był w działalność opozycji demokratycznej
i zakładanie Niezależnego Związku Studentów. Od 1985 roku związany był z Instytutem Historii Polskiej Akademii Nauk. Był pierwszym dyrektorem Krakowskiego
Oddziału Instytutu Pamięci Narodowej, a od 2005 roku jego naczelnym prezesem. Zawsze walczył niezłomnie o prawdę historyczną i godność ludzi przez historię pokrzywdzonych. Zginął 10 kwietnia 2010 roku pod Smoleńskiem w katastrofie samolotu prezydenckiego, gdy zmierzał do Katynia na obchody 70. rocznicy zbrodni.

ks. Tadeusz Isakowicz-Zaleski

(marzec 2001)

Urodził się w 1956 r. w rodzinie kresowej. Jest duszpasterzem Ormian, opiekunem osób niepełnosprawnych intelektualnie, współzałożycielem i prezesem Fundacji im. Brata Alberta w Radwanowicach. Poza tym poetą, pisarzem i publicystą „Gazety Polskiej”. W latach 70. współpracował z opozycją demokratyczną, a w latach 80. z Solidarnością i Duszpasterstwem Ludzi Pracy w Nowej Hucie-Mistrzejowicach. W 1988 r. był kapelanem strajku w Hucie im. Lenina. Za swoją działalność opozycyjną odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. Od wielu lat walczy o uznanie prawdy o ludobójstwie dokonanym przez OUN-UPA w czasie II wojny światowej. Za swoją bezkompromisową postawę otrzymał Nagrodę Rzecznika Praw Obywatelskich im. Pawła Włodkowica oraz Nagrodę im. św. Grzegorza Wielkiego. Za pracę na rzecz osób niepełnosprawnych otrzymał Medal im. św. Jerzego (1997), Order Uśmiechu (1999) i Nagrodę Lodołamacz (2008).

Tadeusz Krzyżewski

(kwiecień 2003)

Był pionierem polskiej reklamy; napisane przez niego w latach trzydziestych XX wieku podręczniki, m.in. Reklama w prasie, Reklama współczesna i jej organizacja w Polsce, nic nie straciły na aktualności. Przed wojną był dyrektorem Biura Propagandy i Reklamy Miasta Lwowa i członkiem lwowskiego magistratu. W 1944 roku przeniósł się do Krakowa. Po autoryzacji wywiadu, wręczając mi poprawiony maszynopis, powiedział: No to ma pan już gotowe pośmiertne wspomnienie o mnie! I zaczął się śmiać. Pan Tadeusz lubił żartować! Był zresztą autorem popularnej Księgi humoru lwowskiego. Jego pasją były przepowiednie, przerażające niekiedy. W książce Przepowiednie o losach Polski i świata do końca XX w. przewidywał niezbyt pomyślną przyszłość. Jego wizje się nie sprawdziły…

Roman Maćkówka

(styczeń 2005)

Urodził się w 1928 roku w Złoczowie, gdzie jego rodzice prowadzili cukiernię, która słynęła na całą okolicę z najlepszych kremówek. Sekretem ich smaku było ciasto francuskie cieniutkie jak gufrowana bibułka oraz krem z prawdziwej wiejskiej śmietanki i jajek ubijanych na parze z cukrem i laskami wanilii. Palce lizać! Po mieście
krążyło powiedzenie: Najlepsze kremówki są u Maćkówki. Dorastał - jak sam mówi - w krainie wielokulturowej baśni, z której wygnali go Sowieci. W 1944 roku przybył do Krakowa. Tutaj ukończył edukację i przez lata pracował w Hucie im. Tadeusza Sendzimira jako specjalista do spraw inwestycji. Zawsze jednak pociągała go
działalność społecznikowska (związany był m.in. z PTTK, KS Hutnik, TML, PTG „Sokół”, „Sokół Macierz - Lwów”, Stowarzyszeniem „Wspólnota Polska”). Od 1990 roku przez 20 lat prezesował Światowemu Stowarzyszeniu Rodzin i Przyjaciół Ziemi Złoczowskiej „Klub Złoczowski”, którego był również założycielem. Stowarzyszenie organizowało m.in. konkursy recytatorskie dla polskich dzieci na Kresach oraz inicjowało pomoc charytatywną dla chorych i potrzebujących mieszkańców Złoczowa i okolic. Obecnie już nie funkcjonuje.

Ewa Piotrowska

(styczeń 2007)

Urodziła się w Krakowie. Ukończyła historię na Uniwersytecie Jagiellońskim. Najpierw pracowała w Muzeum Narodowym w Krakowie w Dziale Starych Druków, później w Polskiej Akademii Nauk. Od 1994 roku w Muzeum Historii Fotografii im. Walerego Rzewuskiego w Krakowie opracowuje fotografie. Jej zainteresowania skupiają się wokół zdjęć ukazujących obraz dawnych ziem kresowych oraz Polaków tam zamieszkujących. Jest autorką kilku pokazów oraz referatu Lwów na starej fotografii, prezentowanego podczas I Muzealnych Spotkań z Kresami odbywających się we Warszawie.

Jerzy Węgierski

(styczeń 2008)

Urodził się w 1915 roku we Lwowie. Jeszcze przed wojną ukończył Politechnikę Lwowską na Wydziale Inżynierii Lądowej i Wodnej. Walczył w Związku Walki Zbrojnej i Armii Krajowej; był też członkiem tajnej organizacji „Nie”. W 1945 roku został aresztowany przez NKWD i zesłany na dziesięć lat do łagrów. Po powrocie do Polski w 1956 roku poświęcił się głównie pracy naukowej oraz dokumentowaniu historii Armii Krajowej na Kresach. W czasach nieprzyjaznych AK odszukiwał jej żołnierzy, zbierał ich relacje, zdjęcia i dokumenty. Jest autorem wielu książek i artykułów dotyczących historii Lwowa podczas II wojny światowej oraz dziejów ZWZ-AK-NIE Obszaru nr 3 (Lwów).

Zbigniew Chrzanowski

(marzec 2008)

Urodził się w 1935 roku we Lwowie, w budynku Teatru Skarbkowskiego, co być może wpłynęło na jego przyszłość. Jest bowiem reżyserem i dyrektorem artystycznym Polskiego Teatru we Lwowie, z którym związał jeszcze jako aktor we wczesnej młodości. Po wprowadzeniu w 1981 roku stanu wojennego jest szykanowany przez władze sowieckie i zmuszony do wyjazdu do Polski. Od tamtego czasu żyje między Lwowem, a licznymi miastami, z którymi wiąże go teatr. Wciąż jest dyrektorem Polskiego Teatru, który grywa nie tylko na Ukrainie, ale i w Polsce, i na świecie - czyli wszędzie tam, gdzie słowo polskie chce być słuchane…

Lucyna Kulińska

(kwiecień 2008)

Jest historykiem specjalizującym się w dziejach najnowszych Polski ze szczególnym uwzględnieniem stosunków polsko-ukraińskich. Pracuje jako adiunkt w Zespole Politologii i Historii Wydziału Humanistycznego Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie. Jest autorką wielu artykułów i książek o tematyce kresowej, z czego najważniejsze są trzy tomy Dzieci Kresów - wstrząsających relacji osób, które jako dzieci przeżyły rzezie UPA. Do tej rozmowy przygotowywałem się długo. Poruszaliśmy bowiem trudną i bolesną tematykę, której historycy polscy się boją. Kiedy skończyliśmy, zorientowałem się, że mój nowoczesny sprzęt nie nagrał rozmowy, ponieważ wyczerpały się baterie! Cóż za blamaż! Nagrywaliśmy powtórnie…

o. Hieronim Warachim OFM Cap

(styczeń 2010)

Urodził się w 1916 roku we Lwowie. W 1932roku wstąpił do Zakonu Braci Mniejszych Kapucynów, a w 1937 złożył śluby wieczyste. Wojnę przeżył we Lwowie, gdzie związany był z Armią Krajową. Pracował na wielu placówkach w Polsce, a także zagranicą. W latach 1964-1970 był prowincjałem Krakowskiej Prowincji Kapucynów. Od 1992 roku mieszka w klasztorze w Sędziszowie Małopolskim. Ojciec Hieronim jest też pisarzem; jego niewątpliwą zasługą jest napisanie biografii Sługi Bożego o. Serafina Kaszuby zatytułowanej Włóczęga Boży. Rozmawialiśmy w jego klasztornej celi, pijąc mocną kawę, za oknem zima… Z klasztoru wyszedłem przez skromny franciszkański kościół. Cisza. Z witrażu, jaki powstał za sprawą mojego rozmówcy, spoglądał na mnie o. Serafin Kaszuba.