Rewanż pamięci

Opis książki:

Napisanie wstępu do książki, której współautorami oprócz Jacka Żakowskiego są wszyscy jego rozmówcy, nie było dla mnie zadaniem łatwym. Tematy poruszone w tym tomie stanowią przedmiot nie tylko moich zainteresowań z racji pełnionego urzędu, ale są również źródłem pytań, na które nie w każdym przypadku znajduję zadowalającą odpowiedź. Stąd trudność polegająca na konieczności powstrzymania się od polemiki, zarówno z zawartymi w tomie stwierdzeniami, jak i opiniami. Wstęp nie jest wszak miejscem do toczenia sporów z autorami. Są oni dla mnie "świadkami pamięci" i proszę czytelnika o wyrozumiałość dla opartego na moim prawniczym doświadczeniu wyznania: Jacek Żakowski jawi mi się w tej książce jako prokurator prowadzący przesłuchania świadków. Własne doświadczenia zawodowe pozwalają mi stwierdzić, że to, co gotowi są powiedzieć świadkowie, zależy w dużej mierze od osobowości odbierającego ich relacje. Dlatego też zachęcam czytelników tej książki, aby śledzili uważnie sekwencje pytań zadawanych przez Jacka Żakowskiego jego rozmówcom, sposób formułowania tych pytań i konsekwentne podążanie za myślami odpowiadających. Jacek Żakowski nie stawia się jednocześnie w roli sędziego oceniającego wypowiedzi "świadków pamięci". Taki osąd pozostawia czytelnikom swojej książki. Jej uważna lektura rodzić musi jednak pyta nie o to, co jest wspólne dla wszystkich tekstów w niej zamieszczonych. Odpowiedź być może została zawarta już w tytule - Rewanż pamięci. Dla mnie jednak - i tu znowu niech będzie mi wybaczone zawodowe, prawnicze skrzywienie - każdy z tych tekstów rodzi pytanie o poczucie odpowiedzialności nas, współczesnych czytelników tej książki. Odpowiedzialności za to, co staje się przedmiotem naszej wiedzy, a więc i pamięci, jakie zyskujemy w czasie lektury. Pytanie o to, czy z chwilą, gdy odstawimy książkę Żakowskiego na półkę, możemy uwolnić się od poczucia odpowiedzialności. Poszukując odpowiedzi na pytanie o własną odpowiedzialność, wracam myślą do pierwszego dzieła, jakie opublikowano w Polsce w roku 1945. Była to książka specjalisty prawa karnego i kryminologii, profesora Emila Stanisława Rappaporta, w której sformułowany został postulat zbiorowej odpowiedzialności karnej wszystkich dorosłych Niemców za zbrodnie nazistowskie popełnione w imieniu narodu niemieckiego. Dzieło nosiło znamienny tytuł Naród zbrodniarz. Przestępstwa hitleryzmu a naród niemiecki. Autor postulował, aby tolerowanie przez każdego poszczególnego Niemca "zbrodni zespołowej własnego narodu, bez cienia choćby tajonego sprzeciwu" uznać za akt karalnego pomocnictwa. Taką bierną postawę autor Narodu zbrodniarza określał jako nieumyślne popieranie zbrodni. Choć tezy Rappaporta zostały - i słusznie - odrzucone jako podstawa dla norm prawnych, w oparciu o które dokonywanoby osądu sprawców zbrodni nazistowskich, to jednak pozostają one dla mnie podstawą norm etycznych. Wiedza, którą nabywamy, zobowiązuje każdego z nas do sformułowania przed sobą oceny tego, co jest przedmiotem naszej wiedzy, a przez to i pamięci. Ta własna postawa może być albo aktem afirmacji, albo sprzeciwu. Zachowując obojętność, nie uwolnimy się od odpowiedzialności. To właśnie obojętność czyni nas odpowiedzialnymi, w rozumieniu przypisania nam odpowiedzialności przez bliźnich. Książka Żakowskiego nie pozwala zachować obojętności, Autor zmusza nas do moralnej refleksji. W ten sposób wciąga każdego z nas, czytelników, w krąg osób współodpowiedzialnych za to, o czym rozmawia ze swymi rozmówcami. Mam wrażenie, że jest to wynik swego rodzaju intelektualnego podstępu, który jednak w pełni legitymizuje tytuł Rewanż pamięci. W tekście Ukradzione słowa Żakowski napisał kiedyś, że "choroba języka sprzyjała chorobie umysłów". Dla mnie "choroba umysłu" jest w istocie objawem schorzenia ducha. Myślę, że po lekturze Rewanżu pamięci czytelnik ma szansę postawić diagnozę naszej - w tym własnej - duszy. I choć Autor sam diagnozy takiej nie stawia, to jednak uświadamia nam, że dla jej sformułowania trzeba swego rodzaju odwagi. I to stanie się także udziałem czytelników tej książki. Leon Kieres Warszawa, 5 kwietnia 2002 roku

Książka "Rewanż pamięci" - Jacek Żakowski - oprawa miękka - Wydawnictwo Sic. Książka posiada 203 stron i została wydana w 2002 r.