Ptasznik z Wilna. O Józefie Mackiewiczu. Zarys monograficzny

Opis książki:

Twórczość Józefa Mackiewicza należy do najwybitniejszych osiągnięć literatury polskiej XX wieku. Nie mogę jednak napisać "bezsprzecznie" do najwybitniejszych, ponieważ wielu czytelników, krytyków czy historyków literatury tę wybitność kwestionuje. Tym lepiej - o bezdyskusyjne wielkości (czy ich negatywy) nikt by się przecież nie spierał.
Kiedy ponad ćwierć wieku temu zacząłem systematycznie zajmować się twórczością tego pisarza, przekonanych o jego wielkości w PRL było niewielu. Zmieścilibyśmy się w niewielkim pokoju, a w naszych środowiskach zawodowych wystarczyłaby dla nas powierzchnia budki telefonicznej. Profesor Janusz Sławiński wspominał, że gdy na początku lat siedemdziesiątych zainteresował się twórczością Józefa Mackiewicza, to - choć obracał się w środowisku badaczy literatury współczesnej - nie miał z kim porozmawiać o jego książkach. Dziś - na szczęście - wszystko się zmieniło. Powiedzmy - prawie wszystko.
Nazwisko Mackiewicza trafiło, co prawda, do encyklopedii i leksykonów literackich, napisano o nim kilka książek, obroniono kilka dysertacji, pisarz ma swoją stronę internetową i zafascynowaną nim grupę dyskusyjną, ale dla wielu krytyków nadal pozostaje autorem kłopotliwym, niemożliwym do zaakceptowania, mówiąc eufemistycznie - kontrowersyjnym. Krytycy średniego pokolenia pomijają jego dorobek milczeniem lub zaspokajają się umysłowym kiczem, krytyków najmłodszych i zdecydowanej większości polonistów Mackiewicz chyba w ogóle nie interesuje. Natomiast krytycy, którzy przez dziesięciolecia nawet nie zająknęli się o istnieniu tego pisarza, dziś - nie kryjąc niechęci - poświęcają mu rozbudowane wywody. Mógłbym to uznać za powód do wyjątkowej satysfakcji, ponieważ praktycznie wszystkie informacje o Mackiewiczu w ich książkach podawane są na podstawie pierwszego wydania Ptasznika z Wilna. Rzecz jednak w tym, że w tych publikacjach można przeczytać o Mac-iewiczu niemal dosłownie to samo, co o pisarzu... szeptano kilkadziesiąt lat temu. Wszystko się zmieniło, czyli każdy pozostał przy swoim. Jedni dorobku Mackiewicza nie zauważają, inni zaliczają jego twórczość do minorum gentium. Słowem, Mackiewicz jako pisarz drugorzędny.
Oto, co o Mackiewiczu napisał prof. Tadeusz Drewnowski:

"rehabilitacja i kariera literacka Józefa Mackiewicza. (...) W związku ze śmiercią pisarza wszczął ją (...) Jerzy Malewski (Włodzimierz Bolecki), zaliczając go do najbardziej niezależnych pisarzy XX wieku jak Witkacy, Gombrowicz, Bobkowski czy Białoszewski.
Nie był to żaden spór literacki, gdyż J. Mackiewicz, który ma swe zasługi »informacyjne«, poznawcze, będąc autorem minorum gentium nie wzbudzał namiętności literackich. Forsowano i wyolbrzymiano J. Mackiewicza niby jako pisarza, lecz nie odcinano się bynajmniej od jego obsesji i aberracji ideowych, a nawet sięgano po jego niektóre argumenty. Sprawa ta, pozornie historyczna i marginesowa, urastała do sprawy centralnej, gdyż rzutowała wprost na ocenę PRL, a tym samym i literatury krajowej, i prowadziła do wniosków skrajnie lustracyjnych. To nagonka polityczna, walka z tropionymi wszędzie »bolszewikami«. (...)
Pisarstwo Józefa Mackiewicza jest monotematyczne, dotyczy komunizmu widzianego z polskich kresów wschodnich. Jego wartości informacyjno-poznawcze są ogromne. Żadne inne polskie źródła nie przedstawiają równie wiernie życia na kresach pod okupacją sowiecką ani działalności polskiej konspiracji (np. »Wachlarza«), ani stosunków narodowościowych jak powieści Mackiewicza. Ale po latach Mackiewicz nie tylko nie rewiduje swego stanowiska okupacyjnego, tak stanowczo potępionego, przeciwnie - czyni je głównym motorem swego pisarstwa, jakby jeszcze spotęgowanym przez okupacyjny wyrok. (...) Ta obsesja oślepia Mackiewicza tak dalece, że nie pozwala mu ani docenić wkładu ZSRR w pokonanie Niemiec, ani spojrzeć na sprawę komunizmu w sposób historyczny, obiektywizujący, zwłaszcza komunizmu w Polsce. Można się tu dopatrzeć analogii z doktrynerstwem socrealistów. (...) Cel, jakim było pokonanie komunizmu, uświęcał według niego wszelkie środki. (...) Wzrastająca obsesja Mackiewicza niszczy coraz bardziej jedyną wartościową tkankę jego twórczości. (...) "

Książka "Ptasznik z Wilna. O Józefie Mackiewiczu. Zarys monograficzny" - Włodzimierz Bolecki - oprawa twarda - Wydawnictwo ARCANA. Książka posiada 919 stron i została wydana w 2022 r.