Przed Bogiem i historią. Księga ofiar komunistycznego reżimu w Polsce lat 1944-1956. Mazowsze.

Opis książki:

Prezentowana Czytelnikom książka to owoc dwudziestoletnich poszukiwań jej Autora, dr. Tadeusza Swata. Opowiada o wydarzeniach sprzed przeszło półwiecza, o czasach zwanych stalinowskimi. Ukazuje się więc zbyt późno, ale i - na swój sposób - za wcześnie, ze względu na ciągle odkrywane dokumenty, przede wszystkim z zasobów do niedawna niedostępnych archiwów wojskowych i aparatu bezpieczeństwa Polski Ludowej. W tomie tym, mającym charakter słownika, zamieszczono ponad 560 biogramów ofiar komunistycznych zbrodni na terenie Warszawy i Mazowsza od 1944 do 1956 r. - straconych, zamordowanych lub zmarłych. Autorowi, jak myślę, przyświecały dwa cele. Przede wszystkim "księga zamordowanych" przekazuje pamięć o losach pokolenia Polski Podziemnej lat 1939-1956. Dokumentuje losy oficerów i żołnierzy Armii Krajowej i Narodowych Sił Zbrojnych, Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie (oraz Wojska Polskiego w kraju), Zrzeszenia "Wolność i Niezawisłość" i innych formacji wojskowych i konspiracyjnych okresu powojennego. Kreśli sylwetki działaczy politycznych (głównie Polskiego Stronnictwa Ludowego i Stronnictwa Narodowego, także Polskiej Partii Socjalistycznej, Stronnictwa Pracy, mniejszych stronnictw i ugrupowań), społecznych oraz wszystkich osób, które odgrywały jakąś rolę w życiu zbiorowym swej społeczności, organizacji lub całego narodu, a stanowiły zagrożenie dla nowej, komunistycznej władzy. Zarówno w "czasach stalinowskich", jak i po 1956 r., praktycznie aż do 1989 r., niemożliwe były zarówno legalne, jak półoficjalne badania nad martyrologią Polaków po wojnie. Badania prywatne były zaś niezmiernie trudne, wręcz niebezpieczne, ze względu na działalność Służby Bezpieczeństwa, która posuwała się nawet do mordów politycznych na osobach pielęgnujących pamięć o przeszłości (jak zabójstwo w 1989 r. "ostatniej ofiary Katynia", ks. Stefana Niedzielaka - popełnione w "niewyjaśnionych" okolicznościach, jednoznacznie wskazujących na "nieznanych sprawców"). Drugim celem publikacji jest przypomnienie i uświadomienie, jak zbrodniczy był system komunistyczny, zwłaszcza w pierwszym okresie po 1944 r., gdy budowano zręby Polski Ludowej. Autor przez wiele lat zbierał relacje świadków historii, członków rodzin bohaterów, prowadził rozległą korespondencję. Osobiście, z kręgiem wtajemniczonych przyjaciół szukał miejsc, gdzie tajemnie chowano ofiary komunistycznych zbrodni na terenie Warszawy. Badał sprawę więźniów politycznych Rawicza i Wronek i pierwszy ogłosił ich listę. Włączył się w działalność społecznych komitetów budowy na cmentarzach warszawskich (Wojskowym i Bródnowskim) pomników pamięci żołnierzy organizacji niepodległościowych zamordowanych w latach 1944-1956. Autor korzystał z informacji zdobytych w trakcie prac nad upamiętnieniem tamtych miejsc pochówków. Ponadto Autor zbadał zasób archiwalny byłej Głównej Komisji Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, gdzie przechowywano akta więzienne oraz liczącą 2 min nazwisk (!) kartotekę osób skazanych i tymczasowo aresztowanych w okresie powojennym. W trakcie swych badań podjął współpracę ze Światowym Związkiem Żołnierzy Armii Krajowej, którego Komisja Historyczna postanowiła wesprzeć cenną inicjatywę. Dzięki porozumieniu władz Związku z Biurem Edukacji Publicznej Instytutu Pamięci Narodowej można było rozszerzyć skalę poszukiwań, m.in. uzupełnić je o nowe źródła archiwalne, przede wszystkim spoczywające w zasobach Archiwum Akt Nowych, Archiwum Wojsk Lądowych oraz Archiwum Państwowego m.st. Warszawy. Znajdujące się tam m.in. akta byłego Wojskowego Sądu Rejonowego w Warszawie, głównej instytucji represji sądowych w Warszawie lat 1946-1955, stanowiły przedmiot badań naukowych pracowników naszego Biura. Pomoc ze strony BEP IPN miała znaczenie dla powstania niniejszego słownika. Praca ma charakter pionierski w tym sensie, że Autorowi udało się zebrać na podstawie szerokiej kwerendy dane biograficzne dotyczące konkretnych osób, często zapomnianych, a także listę aresztów rozrzuconych po całym Mazowszu. Przykładowo, wyroki śmierci wykonywano w aresztach w Działdowie, Grodzisku Mazowieckim, Łowiczu czy też w Makowie Mazowieckim i w Płocku. Jednocześnie praca dr. Swata wpisuje się w dokonania jego poprzedników, jak również w ciąg badań podejmowanych przez pracowników Instytutu Pamięci Narodowej. Jak zaznacza Autor, lista osób, które straciły życie z rąk komunistycznych oprawców, jest cały czas otwarta, przybywają nowe nazwiska, nowe informacje, uzupełnienia, zmiany. Śladem tych prac jest m.in. zamieszczony we Wstępie "Wykaz miejsc grzebania ofiar zbrodniczej działalności aparatu terroru w Polsce w latach 1944-1956", sporządzony w 2001 r. przez pion śledczy Instytutu Pamięci Narodowej. Do wskazanych 37 miejsc na terenie Warszawy i Mazowsza dopisuje Autor kolejnych 17 miejsc pochówków, ustalonych w wyniku badań własnych oraz poszukiwań innych historyków i dziennikarzy. W Biurze Edukacji Publicznej IPN w Warszawie od 2000 r. prowadzony jest program badawczo-dokumentacyjny dotyczący listy represjonowanych w PRL. Ma on charakter otwarty wciąż otrzymujemy od rodzin prześladowanych nowe informacje i dokumenty, a często także pytania, które mogą wskazywać nowe tropy badawcze. Równocześnie, historycy z Oddziałowego Biura Edukacji Publicznej we Wrocławiu kontynuująbadania na temat cmentarza Osobowickiego, gdzie grzebano zmarłych i straconych w więzieniach dolnośląskich. W Gdańsku natomiast grupa historyków BEP podjęła starania odnalezienia miejsca pochówku Danuty Siedzikówny "Inki", niespełna osiemnastoletniej sanitariuszki oddziału "Łupaszki" straconej po wyroku WSR. Przedmiot pracy pozostaje, jak widać, ciągle nie do końca zbadany i zapewne daleko jeszcze (czy w ogóle jest to możliwe ) do pełnego zestawinia ofiar zbrodni komunistycznych w skali miasta, regionu, czy całego kraju. Na życiu ofiar, świadków dawnych wydarzeń, ich rodzin i przyjaciół okres komunistycznych zbrodni wycisnął niezatarte piętno. Wspomnienie tego czasu pozostaje wciąż otwartą raną. I oby pamięć o męczennikach sprawy narodowej trwała jak najdłużej.

Paweł Machcewicz Dyrektor Biura Edukacji Publicznej Instytutu Pamięci Narodowej

Książka "Przed Bogiem i historią. Księga ofiar komunistycznego reżimu w Polsce lat 1944-1956. Mazowsze." - Tadeusz Swat - oprawa twarda - Wydawnictwo Instytut Pamięci Narodowej, IPN.