Poselstwo polsko-litewskie do Moskwy w roku 1678 szczęśliwie przedsięwzięte, opisane przez naocznego świadka Bernarda Tannera

Opis książki:

Edycja, która trafia właśnie do rąk czytelników, powstawała stopniowo od roku 1998. Jej przedmiotem jest drukowany przekaz, pozostawiony przez Czecha, Bernarda Tangera, z podróży, którą odbył on do Moskwy wraz z polsko-litewskim poselstwem w drugiej połowie siedemnastego stulecia. Wspomniany druk noszący tytuł Legatio polono-lithuanica in Moscoviam potentissimi Poloniae Regis ac Reipublicae mandato et consensu Anno 1678 feliciter suscepta nunc breviter sed accurate quoad singula notabilia descripta, a teste oculato Bernardo Leopoldo Francisco Tannero Boemo Pragense, Dn. Legali Principis Camerario Germanicó1 został wydany w Norymberdze w roku 1689 nakładem Joachima Ziegera. Poselstwo to, jak zauważa wielu badaczy, mimo że posiada sporą dokumentację źródłową, wciąż czeka na swoją monografię, na którą bez wątpienia zasługuje. Jak dotychczas najpełniej zagadnieniem tym zajął się Zbigniew Wójcik w pracy Rzeczpospolita wobec Turcji i Rosji 1674-1679 (Wrocław 1976). Wykorzystał on szereg źródeł przechowywanych w Rosyjskim Państwowym Archiwum Akt Dawnych (RGADA) w Moskwie (instrukcje dla posłów) oraz w Archiwum Głównym Akt Dawnych (A GAD) w Warszawie, a także szczególnie bogate w materiały do dziejów stosunków polsko-rosyjskich zbiory krakowskie (Biblioteki Czartoryskich. Biblioteki Polskiej Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Nauk), w których znaleźć można m.in. korespondencję między królem a posłami, diariusz poselstwa, relacje nuncjusza papieskiego. Dorobek polskiej historiografii dotyczący polityki zagranicznej interesującego nas okresu jest już dość obfity. O stosunkach rosyjsko-polskich w tym okresie pisali także historycy rosyjscy - A. Popów i E. Zamysłowskij. Z nowszych, polskich opracowań warto wspomnieć inne prace Zbigniewa Wójcika, przede wszystkim zaś biografię króla Jana III Sobieskiego, oraz omówienie pierwszych sejmów za panowania Sobieskiego pióra Krystyna Matwijowskiego8. Tematykę poselstw polskich do kraju carów przybliżyły ostatnio dwa eseje autorstwa Iriny A. Zagorodnej i Hieronima Grali. Legatio Tannera w wymiarze polityczno-dyplomatycznymjest ważnym, choć tylko dopełniającym źródłem do przebiegu poselstwa. Cały jego walor źródłowy leży w interesującym i miejscami na wskroś oryginalnym świadectwie epoki. Niniejszą edycję Legatio poprzedza komentarz historyczny, w którym wykorzystując literaturę przedmiotu, zarysowano ogólnie tło polityczne i powody wysłania poselstwa. Główny nacisk położono jednak na najistotniejsze zagadnienia dziejów kultury i obrazu wschodniego sąsiada Rzeczypospolitej w piśmiennictwie Zachodu. Dzieło Tannera zostało pokazane na tle wybranych, najważniejszych i podobnych opisów, które wyszły spod pióra podróżników i dyplomatów wczesnonowożytnej Europy. Wspomniane relacje o Rosji najlepiej omówili, jednocześnie włączając w swe rozważania dzieło Tannera - przed stu laty z okładem wybitny rosyjski historyk, liberał Wąsy l Kluczewski, a ostatnio Teresa Chynczewska-Hennel". Legatio jest jednym z niewielu cudzoziemskich opisów poświęconych czasom panowania pierwszych Romanowów, stąd sporo miejsca poświęca mu także W. Berch - dziewiętnastowieczny historyk tego okresu. Czytelnicy Tannera otrzymali ciekawy obraz Państwa Moskiewskiego tych czasów. Przyjmując rozważania Janusza Tazbira, pojęcie obrazu rozumiem nieco szerzej niż pojęcie stereotypu. Podczas gdy stereotyp to suma powielonej, powszechnie uznawanej wiedzy niepodlegającej weryfikacji, obraz jest czymś mniej trwałym, ale dającym za to pewną całościową wizję rzeczywistości, charakterystyczną dla pewnej epoki czy grupy ludzi, a przez to ciekawszą z punktu widzenia badań historycznych. "Gdy coś przylgnie do bestii, człowieka czy jakiegoś miasta, nie pomogą żadne wyjaśnienia" - napisał przed laty Jerzy Szaniawski - trafnie ujmując niekwestionowaną potrzebę zajmowania się przez historyka obrazem "swoich i obcych" oraz wszelkimi przejawami myślenia stereotypami4. Jak wynika ze studiów nad relacją Tannera, mamy tu do czynienia z ciekawym i wciąż niewykorzystanym należycie opisem rzeczywistości rosyjskiej z okresu panowania cara Fiodora Aleksiejewicza (1676-1682). Brak większego zainteresowania naszą^Legatio wynika zapewne nie z czego innego, jak tylko z braku nowoczesnego i pełnego tłumaczenia dziełka na język polski. Niniejsza próba przekładu stara się tę lukę wypełnić.

Książka "Poselstwo polsko-litewskie do Moskwy w roku 1678 szczęśliwie przedsięwzięte, opisane przez naocznego świadka Bernarda Tannera" - Aleksander Strojny (red.) - oprawa miękka - Wydawnictwo Historia Iagellonica.