Polska bibliografia Szekspirowska 1980-2000

Opis książki:

Naszym celem była rejestracja, uporządkowanie i udostępnienie polskiemu odbiorcy informacji do dziejów kulturotwórczej roli Szekspira na tłe zmian politycznych i społeczno-kułturowych w Polsce przed i po zmianie systemu politycz-nego w 1989 r. Okres dwudziestolecia 1980-2000 obecności Szekspira w kulturze polskiej, który obejmuje niniejsza bibliografia, nie jest więc przypadkowy. Otrzymujemy, naszym zdaniem, najbardziej reprezentatywny materiał do prześledzenia recepcji jego twórczości w drugiej połowie XX w. W pierwszym dziesięcioleciu tego okresu dzieła Szekspira w dalszym ciągu stanowiły źródło politycznej metafory i aluzji krytykującej totalitaryzm komunistyczny, w drugim poszukiwano nowych interpretacji jego utworów poprzez odnajdywanie i tworzenie kulturowej tożsamości narodu budującego demokrację.
Wybór dwudziestolecia wynika też stąd, że właśnie w tym czasie ośrodek łódzki corocznie przygotowywał (i przygotowuje) rejestrację polskiej recepcji Szekspira dla World Shakespeare Bibliography (Światowej Bibliografii Szekspirowskiej), wy-dawanej od 1950 r. jako osobny wolumin prestiżowego periodyku "The Shakespeare Quarterly" ("Kwartalnika Szekspirowskiego"). W 1984 r. prof. Stanisław Helsztyń-ski przekazał ten obowiązek prof. Witoldowi Ostrowskiemu, ówczesnemu dyrektorowi Instytutu Filologii Angielskiej, aten zaprosił do współpracy niżej podpisaną. Obecnie Swiatowa Bibliografia Szekspirowska (WSB) wydawana jest w formie internetowej przez Folger Shakespeare Library i oficynę wydawniczą Uniwersytetu Johna Hopkinsa. Wspominam o tej bibliografii, gdyż niektóre z doświadczeń przyjej corocznym opracowywaniu wykorzystane zostały przy naszej publikacji. Na przykład forma opisów zawartości poszczególnych prac jest wynikiem kompromisu między polskim standardem bibliograficznym, jego amerykańskim od-powiednikiem stosowanym w World Shakespeare Bibliography i zapisem Modern Language Association (MLA), który uważamy za punkt odniesienia dla publikacji o zasięgu międzynarodowym. W niniejszej bibliografii podano zatem:
- na pierwszym miejscu konsekwentnie nazwisko, na drugim imię autora ujętego w danym zapisie rekordu;
- użyto kursywy do oznaczenia tytułów dzieł zwartych, dramatów, filmów i spektakli;
- zastosowano cudzysłowy do oznaczenia tytułów esejów zawartych w pracach zbiorowych oraz w periodykach;
- dane pochodzące z wydawnictw ciągłych oznaczono według zasady: numer, rok, strony, np. 18 (1980), s. 34-42;
- opisy dzienników dopełnione są przez podanie dat i stron. W określonych przypadkach dopuszczono podwójne lub zróżnicowane oznaczenia, np. wydaw-nictwo "Przekroju" przez lata używało numerów całkowitych, w ostatnich latach odeszło jednak od tej zasady na rzecz typowego zapisu przy podaniu numerów rocznikowych.
Jedyna polska bibliografia Shakespeare w Polsce autorstwa Wiktora Hahna ukazała się w 1956 r. Z perspektywy czasów obecnych, kiedy warsztat naukowy wspomagają fotokopiarki, komputery, cyfrowe aparaty fotograficzne i Internet, praca jej autora napawa szacunkiem i uczy pokory. Posługując się zapomnianymi obecnie "wynalazkami", jak maszyna do pisania i fiszki, poświadczył on w swojej bibliografii obecność Szekspira w Polsce od czasu pierwszych wystawień jego dzieł w XVII w. do 1955 r. Ponadto w trudnych powojennych warunkach całą mrówczą pracę archiwalną wykonal samodzielnie. Potrzebę kontynuacji odczuwano od dawna. Takie apele można odnaleźć w wielu tytułach objętych naszą kwerendą. Sporadycznie przygotowywano nawet krótkie bibliografie cząstkowe. Niniejsza publikacja jest zatem również próbą odpowiedzi na to zapotrzebowanie wyrażone przez ludzi teatru, kultury, sztuki i nauki.
Nasza bibliografia jest wynikiem pracy grupy osób, głównie członków Interdyscyplinarnego Zespołu Naukowo-Badawczego "Szekspir w kulturze polskiej i światowej", który od 1999 r. działa w ramach Zakładu Studiów Brytyjskich i Krajów Wspólnoty Brytyjskiej (Wydział Studiów Międzynarodowych i Politologicznych, Uniwersytet Łódzki). Dopomogło nam w tym przedsięwzięciu grono pracowników ZASP biorąc na siebie opracowanie informacji dotyczących wystawień dzieł Szekspira w teatrze i telewizji; niektóre z tych informacji należało uzupełnić lub rozszerzyć. Komitet Badań Naukowych wsparł nasze wysiłki, przyznając dofinansowanie.
Chociaż bibliografla Hahna była i jest dla nas podstawowym wzorem, ze względu na specyfikę przedstawionego okresu niniejsza praca ma odmienny charakter. Polska bibliografia szekspirowska 1980-2000 zamieszcza adnotacje, czyli krótkie streszczenia omawianych prac. Obejmuje ona w poszczególnych działach:
1.Tłumaczenia utworów Szekspira na język polski, podzielone na: dramaty (zbiory i pojedyncze wydania); poezję (poematy i sonety); apokryfy, czyli tłumaczenia dzieł, których autorstwo Szekspirajest podawane w wątpliwość, oraz zbiory wybranych fragmentów jego dzieł. Rejestr bibliograficzny został w tym dziale ułożony alfabetycznie według tytułów dzieł, a w ramach tytułów zastosowano porządek chronologiczny. Wydania tekstów Szekspira w języku angielskim usystematyzowano według chronologii ich publikacji.
2. Prace o Szekspirze i badania nad jego twórczością podzielono na dzieła zbiorowe i monografie. Roczne przedziały są tutaj głównym wyznacznikiem porządku, a zarejestrowane w tych przedziałach prace sklasyfikowano według alfabetycznej kolejności nazwisk ich autorów. Roczna chronologia stanowi główny podział esejów i artykułów, które opublikowano w pracach zbiorowych i periodykach oraz prasie codziennej. Nazwiska autorów, szeregowane alfabetycznie, ustalają porządek prac opublikowanych w poszczególnych latach. Recenzje umieszczone w tym dziale mają charakter eseistyczny lub dotyczą wystawień, które odbyły się w czasie nieobjętym kwerendą. Umieszczono tutaj też recenzje spektakli przedstawionych na festiwalach poza granicami Polski oraz recenzje spektakli zespołów zagranicznych występujących w naszym kraju.
3. Dział rejestrujący prace zainspirowane twórczością i osobą Szekspira usystematyzowano wedlug zasady działu 2.
4. Alfabetyczna kołejność tytułów dzieł Szekspira układa przedstawienia teatralne i telewizyjne, sklasyfikowane według ich rocznej kolejności wystawień. W tym dziale umieszczono także spektakle operowe oparte na jego utworach.
W obrębie poszczególnych działów wprowadzono wiele dodatkowych informacji. Pod omawianymi publikacjami i przedstawieniami zamieszczono dane re-jestrujące ich recenzje. Dla ułatwienia korzystania z informacji zawartej w bibliografii załączono dwa indeksy. Tytuły dzieł Szekspira stanowią podstawę pierwszego z nich. Drugi pozwala dotrzeć do nazwisk: autorów i redaktorów prac, reżyserów wystawień oraz tłumaczy poszczególnych utworów.
Na zebranie i opracowanie danych poświęciliśmy ponad trzy lata. Prezentując tutaj wyniki badań, nie jesteśmy jednak przekonani, czy nasza rejestracja obecności Szekspira w kulturze połskiej w badanym okresie jest wyczerpująca. Zadaniem pracy bibliograficznej nie jest wartościowanie autorów i ich dzieł, lecz rejestracja publikacji, nieobecność zatem jakiejkolwiek pozycji wynika tylko i wyłącznie z naszego niedopatrzenia. Ponosimy za nią całkowitą odpowiedzialność, dziękując jednocześnie wszystkim autorom, reżyserom, kierownikom literackim teatrów, krytykom teatralnym i literackim, aktorom, artystom, dziennikarzom i wielu innym ludziom dobrej woli, którzy odpowiedzieli na nasze apele i pomogli nam dotrzeć do nieosiągalnych w zwykłym obiegu publikacji.
Chociaż istnieją rozmaite bibliografle rejestrujące polskie piśmiennictwo (m.in. "Bibliografia Zawartości Czasopism", "Przewodnik Bibliograficzny"), większość pozycji, które prezentujemy, nie została przez nie ujęta. Szczególnie dużą trud-ność sprawiło skompletowanie informacji z wczesnych lat dziewięćdziesiątych. Wiele tytułów opublikowano wtedy bez opatrzenia kodem ISBN, w niewielkich nakładach, często przez nieistniejące obecnie oficyny wydawnicze. Podobne problemy napotkaliśmy, prowadząc kwerendę periodyków i prasy codziennej. W pierwszej połowie lat osiemdziesiątych wydawnictwa ciągłe wychodziły przeważnie z opóźnieniem, a ich egzemplarze nie docierały do bibliotek i czytelni, dlatego zbiory te są niekompletne. Po 1989 r. niektóre z tych wydawnictw przestały się ukazywać. W ich miejsce powstały nowe, lecz nie wszystkie utrzymały się w obiegu.
Próbując objąć ogromny materiał badawczy, musieliśmy wprowadzić niezbędne ograniczenia i zrezygnowaćz ambitnychplanówrejestracji "wszystkiego" o Szekspirze. Nie uwzględniliśmy więc stron internetowych, krótkich notatek i zawiadomień o planowanych lub wystawionych sztukach. Pominięte zostały także zapisy w prasie lokalnej, gdy ich treść miała charakter wyłącznie informacyjny, np. krótka zapowiedź planowanej premiery. Nie uwzględniliśmy prac poświęconych Szekspirowi, które zamieszczono w periodyku "Ruch Teatralny", gdyż ich zdecydowaną większość stanowią przedruki z innych publikacji. Mimo starań nie mogliśmy także skompletować danych na temat wystawień dzieł Szekspira w Polskim Radiu. Może takie wystawienia nie miały w badanym okresie miejsca? Bibliografia rejestruje tylko prace, które ukazały się w Polsce. Zrezygnowaliśmy z ujęcia tych, które zostały ogłoszone drukiem lub zrealizowane przez pol-skich twórców za granicą. Brak możłiwości dotarcia do większości tekstów sprawił, że użytkownicy bibliografli nie będą mieli oglądu rozmiarów polskiego wkładu w studia nad Szekspirem na arenie międzynarodowej. Należy jednak podkreślić, że polscy szekspirolodzy i znawcy teatru, zwłaszcza w ostatnim dziesięcioleciu, aktywnie uczestniczą w kongresach i konferencjach organizowanych przez największe światowe towarzystwa i stowarzyszenia naukowe, wygłaszając odczyty plenarne oraz prowadząc seminaria i sesje. Większość z tych wystąpień była opublikowana przez znaczące naukowe domy wydawnicze i periodyki. Znane są także w świecie prace monograficzne polskich szekspirologów i znawców teatru, a polscy reżyserzy niejednokrotnie wystawiali sztuki Szekspira z zespołami teatrów np. Niemiec, Francji, Szwecji czy USA. O ile to było możliwe, za-znaczyliśmy jednak zagraniczne przedruki prac, które pierwotnie opublikowano w Polsce. Wskazaliśmy również polskie recenzje przedstawień teatralnych wyreżyserowanych poza krajem.
W trakcie przygotowywania bibliografii pojawił się problem zapisu imienia i nazwiska Szekspira. Postanowiono zostawić angielską formę "William Shakespeare" w tytułach, w których jej użyto, lecz zastosować wersję spolszczoną "William Szekspir" w opisach treści prac oraz innych materiałach i informacjach organizujących układ publikacji. Podobny problem dotyczy tytułów jego dzieł. Jak zaświadcza wiele zarejestrowanych prac, ich tłumaczenie wywoływało i wywołuje liczne polemiki i kontrowersje: prawie każdy z polskich tłumaczy przekłada te tytuły w odmienny sposób. W celu ujednolicenia prezentowanego materiału zdecydowaliśmy się przyjąć tytuły ustalone w Szekspir: Leksykon (Kraków 2003, s. 11), z wyjątkiem dwóch przypadków: Troilus i Kressyda oraz Tytus Andronikus, gdzie zastosowano polską pisownię. Zachowano natomiast odmienność wid-niejących w programach teatralnych nazw postaci dramatów, czyli ich wielorakość przekładową.
Stworzenie bazy danych naszej bibliografii wymagało ścisłej współpracy z wieloma polskimi bibłiotekami, teatrami i innymi płacówkami kulturalnymi oraz ośrodkami akademickimi. Serdeczne podziękowania należą się Paniom Joannie Śnieżko i Monice Podgórniak z Fundacji Theatrum Gedanense, które przesłały nam nieodpłatnie publikacje fundacji. Dziękuję też Pani Profesor Marcie Gibińskiej za pomoc w dotarciu do materiałów zgromadzonych przez Bibliotekę Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz Pani Profesor Marcie Wiszniowskiej za zaangażowanie w dostarczenie informacji na temat prac ogłoszonych drukiem przez ośrodki akademickie Uniwersytetu Mikołaja Kopernika i Uniwersytetu Szczecińskiego. Wdzięczna jestem Profesorowi Tadeuszowi Rachwałowi, Doktorom: Annie Ceterze, Magdalenie Cieślak, Jackowi Fabiszakowi, Jackowi Mydle, Julicie Rydlewskiej i Ewie Kębłowskiej-Ławniczak, za udostępnienie swoich prac oraz prac opublikowanych w ich instytutach, katedrach i zakładach.
Ponadto wyrażam serdeczne podziękowanie władzom Uniwersytetu Łódzkiego, a szczególnie Prorektorom do spraw nauki: Pani Profesor dr hab. Wandzie Krajewskiej i Panu Profesorowi dr. hab. Henrykowi Piekarskiemu oraz Pani Profesor dr hab. Elżbiecie Oleksy, Dziekanowi Wydziału Studiów Międzynarodowych i Politologicznych, za coroczną pomoc finansową przeznaczoną na pokrycie wydatków zespołu oraz szczodre dofinansowanie niniejszej publikacji.
Tom ten nigdy nie ukazałby się drukiem bez szczególnego zrozumienia i pomocy ze strony Dyrektora Wydawnictwa Ossolineum, Pana Wojciecha Karwackiego. Kontynuując tradycje pierwszej bibliografii Szekspira w Polsce, wyraził dużo dobrej woli, znajdując fundusze na druk niniejszej publikacji w obecnej skomercjalizowanej rzeczywistości naszego kraju. Bez zaangażowania pracowników Wydawnictwa niniejsza bibliografia nigdy nie osiągnęłaby obecnego standardu i kształtu. Mimo że w tworzeniu bibliografli miał nam pomóc specjalny program kompu-terowy stworzony do tego celu, rzeczywistość przerosła zakładane zapotrzebowania. Ostateczną wersję pracy przygotował z wielkim zaangażowaniem koncepcyj-nym i czasowym Pan Dr Łukasz Romanowski. Dziękuję też Pani Mgr Beacie Gradowskiej za jej pomoc we wszelkich pracach administracyjnych związanych z niniejszą publikacją oraz Profesorowi Jamesowi Harnerowi, redaktorowi Światowej Bibliografii Szekspirowskiej, za nieustające poparcie naszego przedsięwzięcia i cenne uwagi merytoryczne. Polska bibliografia szekspirowska 1980-2000 jest przede wszystkim efektem fascynacji osobą i dziełami Szekspira. Jemu też, za zgodą zespołu, naszą pracę dedykujemy ab imo pectore.
Krystyna Kujawińska Courtney

Książka "Polska bibliografia Szekspirowska 1980-2000" - oprawa miękka - Wydawnictwo Ossolineum. Książka posiada 274 stron i została wydana w 2007 r.