Poglądy polityczno-prawne Feliksa Konecznego

Opis książki:

Prof. Feliks Koneczny (1862-1949) Feliks Koneczny nie miał szczęścia nie tylko do popularności, ale po prostu do uczciwej oceny. Czytany i chwalony na przełomie wieków, na samym początku kariery badawczej - w okresie późniejszym nie wywoływał już zasadniczo zainteresowania recenzentów (nie licząc incydentalnej polemiki wokół jego Dziejów Rosji w końcu lat dwudziestych). On sam uważał, że do tego milczenia wokół jego osoby przyczyniły się głoszone przezeń tezy nauki o cywilizacjach, nie akceptowane wśród polskich uczonych, tak że ostatecznie znalazł się "do reszty poza nawiasem polskiego świata naukowego". Niewątpliwie sprzyjało temu administracyjne usunięcie Konecznego z uniwersytetu z powodów politycznych w roku 1929. Przez wiele lat powojennych Koneczny był przedstawiany w sposób negatywny, z charakterystycznymi dla epoki przymiotnikami, mającymi raz na zawsze rozstrzygać wątpliwości co do wartości jego dzieła. Już w poświęconym mu pośmiertnym wspomnieniu, zdaje się, że jedynym - pisanym przez jego wieloletniego współpracownika z odległej przeszłości, Tadeusza Stanisława Grabowskiego - pobrzmiewają te nuty, które potem staną się główną treścią nielicznych biogramów. Grabowski zauważał u Konecznego "jednostronny, doktrynerski pogląd na zagadnienie słowiańskie", dalej "fanatyczne umiłowanie pewnych zasad", wreszcie "ślepe zapatrzenie się w papieski Rzym". Autor notatki biograficznej w sławnej Wielkiej Encyklopedii Powszechnej PWN z r. 1965 był mniej wybredny co do formy, za to lapidarny - nazywał Konecznego po prostu "twórcą reakcyjnej historiozofii". Z kolei Józef Mitkowski w tekście publikowanym w Polskim słowniku biograficznym był dla Konecznego nieco łaskawszy. Stwierdzał mianowicie, że "działalność naukowa Konecznego, raczej przebrzmiała w zakresie konkretno-historycznej problematyki, pozostawiła trwalszy ślad w zakresie szerokiej syntezy historyczno-socjologicznej". Zawsze jednak pozostawały w życiorysie te same niewybaczalne błędy: "...wyolbrzymiał znaczenie podziału Słowiańszczyzny na katolicką i prawosławną. Wywoływał też żywe sprzeciwy swymi tradycjonalistycznymi poglądami oraz pełnym polemicznego temperamentu ustosunkowaniem się do wszystkiego co nie rzymskokatolickie". Jeśli więc mówiono już o Konecznym - a nie mówiono ani pisano wiele - to zawsze na pierwszym planie oceny, albo choćby w tle przebijała nagana względem katolickości i tradycjonalizmu. Gdy poza granicami Kraju, w zachodnich Niemczech powstawał z inicjatywy prof. Antona Hilckmana instytut zajmujący się rozwijaniem Konecznego nauki o cywilizacjach - w Polsce niewielkie lub zgoła żadne było zainteresowanie oficjalnego świata naukowego tą postacią i tym dziełem. Zainteresowanie zgłaszali jako pierwsi publicyści, którzy - np. na łamach "Kierunków" - upominali się o przerwanie "dziwnego milczenia" wokół Konecznego. Największe zasługi w fizycznym wręcz przeniesieniu dorobku Konecznego do naszych czasów położył niezmordowany publicysta polityczny i historyczny, mieszkający na emigracji w Londynie, Jędrzej Giertych. Zawdzięczamy mu wydanie wszystkich pozostających dotąd w rękopisach prac wybitnego historiozofa oraz ich popularyzację, w czym znacznie zasłużył się również jego syn, prof. Maciej Giertych. Pierwsze w kraju naukowe studium, poświęcone spuściźnie Konecznego, ukazało się w początku lat 70., ale o szeregu takich publikacji - także artykułów popularyzatorskich i biograficznych wzmianek oraz przedruków fragmentów prac - możemy mówić dopiero w początku następnej dekady. Autorzy zajmowali się jednak wyłącznie aspektem filozoficznym i socjologicznym, zawartym w tworzonej przez Konecznego nauce o cywilizacji. W tym kontekście problemowym znalazł się też on w PAN-owskim Zarysie dziejów filozofii w Polsce 1815-1918 (Warszawa 1983) oraz w słowniku Filozofia w Polsce (Wrocław 1971). Także historycy historiografii z racji swojego obszaru badań mieli możność zetknąć się z twórczością F.Konecznego. Jednakże stosunkowo obfita literatura monograficzna, poświęcona dziejom historiografii polskiej przełomu XIX i XX wieku w interesującej nas materii zawiera informacje ułamkowe, i to raczej w formie egzemplifikacji niż monograficznej charakterystyki. Autorzy na ogół jedynie wspominają nazwisko Konecznego w powodzi innych, gdy chcą wskazać na pewne powszechniejsze zjawiska. Bardzo nieliczne są uwagi odnoszące się wprost do twórczości Konecznego. Co najwyżej dowiedzieć się można z takich wzmianek, że Koneczny to "historyk i popularyzator dziejów Polski, później znany historiozof". Spośród dzieł wspomina się najczęściej Polskie Logos a Ethos, jako przykład aktualnych w środowisku historycznym początku wieku zainteresowań syntezą historiozoficzną. Wymieniane są także prace poświęcone historii Rosji z Dziejami Rosji na czele, przy czym poglądy Konecznego na państwowość rosyjską opisywane są jako mające "jednoznaczną wymowę klasową", oczywiście tę godną potępienia. W dalszej kolejności rozważane są jeszcze prace zawarte w tomie Polska w kulturze powszechnej oraz popularna monografia poświęcona Kościuszce, jako powód dyskusji, w której zabierali głos A.M.Skałkowski i W.Sobieski. O ile można mówić o pewnej znajomości wymienionych wyżej prac Konecznego wśród historyków historiografii, to niewiele jest w ich twórczości znaków, które wskazywałyby, że trafili oni na istnienie tego zespołu obszernych dzieł, które noszą w tytułach słowa "dzieje Polski". Te kilka tomów jakby znikło ze świadomości badaczy, tak jak już wcześniej zagubiły się tajemniczo w drodze do wszystkich bibliografii historii Polski, gdzie ich istnienia po prostu nigdy nie uwzględniono. Jak zatem widać, recepcja twórczości Konecznego była najpierw niechętna, a następnie bardzo ograniczona. Mija właśnie 50 lat od cichej śmierci tego wielkiego uczonego, a powyższy stan - mimo wysiłków czynionych tu i ówdzie - pozostaje w zasadzie nie zmieniony. Co gorsza, ciągle mało wiadomo o samej postaci, tak godnej przypomnienia. Wydaje się, że wspomniana okrągła rocznica powinna być okazją do jakiegoś wypełnienia tej luki, przynajmniej w miarę możności.

Książka "Poglądy polityczno-prawne Feliksa Konecznego" - Piotr Bezat - oprawa miękka - Wydawnictwo Ostoja.