Poezja Kazimierza Tetmajera. Interpretacje

Opis książki:

FRAGMENT:
Katarzyna Fazan
Michał Anioł - poetycki dyptyk o mocy i zwątpieniu
Cykle Kazimierza Przerwy-Tetmajera to wariacje form i układów, które zdradzają mistrzowskie operowanie technikami wierszowymi. Znajdziemy wśród nich rozbudowane, wieloczłonowe serie, np. Zamyślenia i Preludia zamieszczone w Poezjach z 1894 roku, oraz wypowiedzi składające się zaledwie z dwóch części, jak w przypadku interesującego nas Michała Anioła, utworu opublikowanego w tomie z roku 1912. Pod wspólnym tytułem kryje się tu para wierszy,poświęconych różnym rzeźbom renesansowego artysty: Mojżeszowi i Nocy. Należy je czytać integralnie, co Tetmajer podkreśla kilkoma chwytami poetyckimi. Po pierwsze więc w obu utworach oddaje głos Michałowi Aniołowi. Monolog włoskiego artysty kreuje dwie, symetrycznie powołane sytuacje, pełne dramatycznych napięć. Po wtóre ich wzajemny związek został zaznaczony przez paralelizm podtytułów cyklu: Michał Anioł przed bryłą marmuru, z której wykuł Mojżesza i Michał Anioł przed wykutą przez siebie Nocą. Jeśli zdania te potraktować jako wprowadzenia do sytuacji lirycznej, to sugerują one zarówno pokrewne zdarzenie, którym jest praca artysty, jak i podkreślają jej różne aspekty czasowe.

Pierwszy wiersz rejestruje ferment aktu twórczego, relacjonuje zamiar i zapisuje proces krystalizacji idei artystycznej; drugi utrwala myśli rzeźbiarza, który został skonfrontowany z ukończonym marmurem. W wizji Tetmajera Michał Anioł na wstępie przemawia do surowej, nieobrobionej bryły kamienia, która nosi w sobie Mojżesza, następnie kieruje słowa do skończonej formy - materializacji nocy, tajemniczej i milczącej słuchaczki zwierzeń artysty. Tetmajerowi wyraźnie zależy na tym, by w cyklu zderzyć różne fazy artystycznego działania i dwa momenty biografii renesansowego mistrza: epizod rzymski i florencki.
W pewnym sensie zastanawia, że oba utwory przywołują dzieła tak różne, że - z pozoru - wybór ich i powiązanie zdają się przypadkowe. Przypomnijmy: figura starotestamentowego proroka to fragment nagrobka papieża Juliusza II, ostatecznie niezrealizowanego w zaplanowanym kształcie; postać Nocy jest niejako wyłuskanym przez Tetmajera elementem większej całości - rzeźby nagrobnej z florenckiej nekropolii Medyceuszów. Różnica wiąże się nie tylko z czasem i miejscem powstania obu prac, lecz dotyka sensu ideowego, wymowy treści metaforycznych (biblijnych i mitologicznych) wpisanych przez Michała Anioła w kamienne formy. Mimo że obie prace są renesansowym rozwinięciem platońskiego symbolizmu, Mojżesz miał być uosobieniem przeświadczenia o niezłomności ludzkiej wiary i ożywiać przeczucie nieśmiertelności; sama Noc, pozbawiona kontrapunktów w postaci innych elementów nagrobka Giuliana Medici, jako temat liryczny, ewokuje aurę intensywnej melancholii, zrodzonej przez poczucie niszczącej siły upływających pór ludzkiego życia .
Antynomia momentów tworzenia zostaje zatem wzmocniona. Tetmajer przez odwołanie do tak zderzonych dzieł sztuki wydobywa kolejną grę kontrastów: konfrontuje nadzieję na wieczny byt, symbolizowaną przez Mojżesza, z przeczuciem nieuchronnego kresu wyrażonego przez postać Nocy. Wydaje się więc, że doznanie sprzeczności, leżące u podstaw wyboru dzieł sztuki, każe spoglądać na cykl o Michale Aniele w sposób determinowany poczuciem, że mamy tu do czynienia z konstrukcją tekstu, którego dwie części są scalane i rozrywane równocześnie. A może inaczej: jest on integralną całością, lecz znać w niej znaczące pękniecie i rozbicie. Odzwierciedli się to wyraźnie w strukturze, zapisie, stylistyce i atmosferze obu części poetyckiego utworu. (...)

Książka "Poezja Kazimierza Tetmajera. Interpretacje" - Anna Czabanowska-Wróbel (red.) - oprawa miękka - Wydawnictwo Księgarnia Akademicka.