Podstawy współczesnej biblioterapii. Podręcznik akademicki

Przedmowa prof. Danuty Boreckiej‐Biernat

Podziękowanie Dyrektora Instytutu Psychologii

Laudatio . Wiktor Czernianin – współtwórca Polskiej Szkoły Biblioterapii (Halina Czernianin, Kiriakos Chatzipentidis)

Część I. BIBLIOTERAPIA JAKO NAUKA

Rozdział 1. Wprowadzenie do biblioterapii (Wiktor Czernianin)

I. Historyczne pojęcia biblioterapii

II. Rodzaje biblioterapii

III. Zadania i zastosowania biblioterapii

IV. Uwagi końcowe

Rozdział 2. Biblioterapia jako autonomiczna nauka (Wiktor Czernianin, Halina Czernianin)

I. Paradoks metonimicznej nazwy

II. Wyznaczniki literaturoznawcze autonomii biblioterapii

II.1. Przedmiot badań biblioterapii

II.2. Metoda jako wyznacznik konstytutywny biblioterapii

III. Wyznaczniki medyczne autonomii biblioterapii

III.1. Przedmiot badań biblioterapii klinicznej

III.2. Metody jako wyznaczniki konstytutywne biblioterapii klinicznej.

IV. Wyznaczniki pedagogiczne autonomii biblioterapii

IV.1. Przedmiot badań biblioterapii wychowawczej

IV.2. Metody jako wyznaczniki konstytutywne biblioterapii wychowawczej

V. Wyznaczniki psychologiczne autonomii biblioterapii

V.1. Przedmiot badań biblioterapii w świetle psychologii

V.1.1. Zagadnienia przedmiotu badań biblioterapii w świetle psychologii związane z uczestnikiem biblioterapii

V.1.2. Zagadnienia przedmiotu badań biblioterapii w świetle psychologii związane z procesem biblioterapeutycznym

V.1.3. Zagadnienia przedmiotu badań biblioterapii w świetle psychologii związane z biblioterapeutą

V.2. Metody psychoterapeutyczne jako wyznaczniki psychologiczne autonomii biblioterapii

VI. Wyznaczniki bibliologiczne autonomii biblioterapii

VI.1. Przedmiot badań biblioterapii w świetle bibliologii

VI.2. Metody bibliologiczne jako wyznaczniki autonomii biblioterapii

VII. Zakończenie.

Rozdział 3. Metodologia badań biblioterapeutycznych (Wiktor Czernianin, Halina Czernianin)

Rozdział 4. Przeżycie estetyczne jako kluczowe pojęcie biblioterapii – na przykładzie poglądów Romana Ingardena (Wiktor Czernianin)

Rozdział 5. Filozofia jako terapia w perspektywie biblioterapii (Wiktor Czernianin, Halina Czernianin)

I. Wprowadzenie, czyli od rad autopsychoterapeutycznych filozofów, przez psychoterapię filozoficzną, do filozofii jako terapii

I.1. Stanisław Siek, Rady autopsychoterapeutyczne filozofów

I.2. Lech Ostasz, Psychoterapia filozoficzna

I.3. Mateusz Stróżyński, Filozofia jako terapia

I.4. Krótkie podsumowanie

II. Ćwiczenia duchowe a terapia

II.1. Pojęcie ćwiczeń duchowych w tradycji filozoficznej

II.2. Podsumowanie

III. Fenomenologia jako terapia

IV. Zakończenie

Rozdział 6. O terapeutycznym wymiarze wiary religijnej w biblioterapii (Wiktor Czernianin)

Rozdział 7. Biblioterapia w świetle psychologii. Zarys problematyki (Wiktor Czernianin)

Rozdział 8. Biblioterapia w pedagogice specjalnej. Krótkie repetytorium (Wiktor Czernianin)

Rozdział 9. Rola bibliotek w działalności biblioterapeutycznej (Wiktor Czernianin)

Rozdział 10. Biblioterapeuta – kim jest? (Wiktor Czernianin)

Rozdział 11. Uczestnicy biblioterapii – ogólna charakterystyka (Wiktor Czernianin)

I. Uczestnicy biblioterapii z zaburzeniami emocjonalnymi

II. Uczestnicy biblioterapii nieprzystosowani społecznie

III. Uczestnicy biblioterapii z poczuciem mniejszej wartości

IV. Uczestnicy biblioterapii dotknięci deprywacją czynnościową

V. Uczestnicy biblioterapii z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim

VI. Zakończenie

Rozdział 12. Warsztat podręczny biblioterapeuty (Wiktor Czernianin)

Rozdział 13. Metody i techniki działania biblioterapeutycznego (Wiktor Czernianin)

I etap działania

Diagnoza uczestnika biblioterapii

II etap działania biblioterapeutycznego

Konstrukcja scenariuszy zajęć oraz programów biblioterapeutycznych na podstawie przyjętych modeli postępowania biblioterapeutycznego

Programy biblioterapeutyczne

III etap postępowania biblioterapeutycznego

Sposób organizacji zajęć biblioterapeutycznych

Dobór grupy

Podstawowe techniki biblioterapeutyczne

Dobór środków biblioterapeutycznych. Książki i alternatywne materiały czytelnicze

Kartoteki zagadnieniowe.

Rozdział 14. Zastosowanie biblioterapii w leczeniu zaburzeń seksualnych. Doniesienia z wybranych badań (Kiriakos Chatzipentidis)

I. Celowość stosowania narzędzi biblioterapeutycznych w seksuologii

II. Biblioterapia a poradniki

III. Biblioterapia zaburzeń seksualnych

IV. Profil osoby najbardziej podatnej na biblioterapię zaburzeń seksualnych

V. Zalety biblioterapii w leczeniu zaburzeń seksualnych

VI. Zakończenie

Rozdział 15. Studia Podyplomowe Biblioterapii w Instytucie Psychologii Uniwersytetu Wrocławskiego (Wiktor Czernianin, Kiriakos Chatzipentidis)

Część II. LITERATURA I TERAPIA

Rozdział 1. Psychologia literatury w świetle biblioterapii (Wiktor Czernianin, Halina Czernianin)

I. Psychologiczne studium pisarza

I.1. Istota „pisarskiego daru”

I.2. Pisarz jako typ psychologiczny i jednostka

II. Badanie procesu twórczego

II.1. Stosunek podświadomości do świadomości w procesie twórczym

II.2. Rola warsztatu pisarskiego w procesie twórczym

III. Psychologia w utworach literackich

III.1. Psychologizm w literaturze

III.2. Psychologizm w badaniach literackich

III.2.1. Psychoanalityczna krytyka

III.2.2. Tematyczna krytyka

III.2.3. Psychokrytyka

III.2.4. Archetypowa krytyka

IV. Problematyka oddziaływania literatury na czytelników (psychologię publiczności literackiej)

IV.1. Psychologia odbioru dzieła literackiego

IV.2. Odbiorca dzieła literackiego

V. Podsumowanie

Rozdział 2. Poezjoterapia jako jedna z metod biblioterapii (Wiktor Czernianin, Halina Czernianin)

I. Wprowadzenie

I.1. Jak poezja powstaje

I.2. Jak poezja leczy – katharsis

II. Katharsis w poezjoterapii nastawionej na efekt terapeutyczny

II.1. Katharsis w formach twórczości lirycznej nastawionej na efekt terapeutyczny

II.2. Katharsis w poetyckich lekturach nastawionych na efekt terapeutyczny

II.2.1. Poezja i jej piękno

II.2.2. Siła terapeutyczna tkwiąca w poezji

II.2.3. Przeżycie estetyczne

II.2.4. Autopsychoterapia

III. Katharsis w poezjoterapii nastawionej na „oczyszczenie” moralne

III.1. Katharsis w formach twórczości lirycznej nastawionej na „oczyszczenie” moralne

III.2. Katharsis w poetyckich lekturach nastawionych na „oczyszczenie” moralne

IV. Katharsis w poezjoterapii nastawionej na doświadczenie mistyczne

IV.1. Katharsis w formach twórczości lirycznej nastawionej na doświadczenie mistyczne

IV.2. Katharsis w lekturach nastawionych na doświadczenie mistyczne

V. Katharsis w poezjoterapii nastawionej na przeżycie o charakterze czysto estetycznym

V.1. Katharsis w poetyckich lekturach nastawionych na przeżycie o charakterze czysto estetycznym

VI. Katharsis w poezjoterapii nastawionej na hedonistyczne zadowolenie

VI.1. Katharsis w twórczości poetyckiej nastawionej na hedonistyczne zadowolenie

VI.2. Katharsis w poetyckich lekturach nastawionych na hedonistyczne zadowolenie

VII. Zakończenie

Rozdział 3. Maska Saturna – czyli o smutku w poezjoterapii (Wiktor Czernianin, Halina Czernianin)

I. Maska Saturna

I.1. Co to jest smutek?

I.2. Melancholia i depresja

II. Drogi do smutku

II.1. Pesymizm i cierpienie

II.2. Choroba i śmierć

III. Poetyckie doświadczanie smutku

III.1. Barwy smutku w poezji terapeutycznej – kolor maski Saturna

III.1.1. Składniki emocji jako wyznaczniki poetyckiej interpretacji smutku

III.1.1.1. Ocena sytuacji

III.1.1.2. Zmiany w organizmie

III.1.1.3. Wyrażanie emocji smutku

III.1.1.4. Umotywowane działanie

IV. Zakończenie

Rozdział 4. O pojmowaniu wychowawczej roli sztuki w biblioterapii – na przykładzie rozważań estetycznych Fryderyka Schillera i Herberta Spencera oraz książki Poezja w wychowaniu Piotra Chmielowskiego (Wiktor Czernianin)

I. Schillerowski postulat wychowawczej roli sztuki poprzez zabawę

II. Schillera teoria człowieka estetycznego

III. Inspiracje Schillera i Spencera w rozważaniach Chmielowskiego

IV. Poglądy Spencera

V. Myśli Chmielowskiego o wychowawczej roli sztuki

VI. Chmielowskiego koncepcja poezjoterapii

VII. Chmielowski jako prekursor biblioterapii

Rozdział 5. Literatura piękna jako środek oddziaływania terapeutycznego w biblioterapii – na przykładzie mitów i baśni (Wiktor Czernianin)

I. Dzieło literackie w świetle biblioterapii

II. Mit w literaturze

III. Terapeutyczne oddziaływanie mitu i baśni

IV. Kulturowo‐psychologiczne podstawy mitu

V. Mit w kulturze literackiej współczesnego człowieka

VI. Poetyka baśni jako środka oddziaływania terapeutycznego

VII. Podsumowanie

Rozdział 6. Nastrój w poezjoterapii (Wiktor Czernianin)

I. Wprowadzenie

II. Terapeutyczne zastosowanie wpływu poezji na nastrój

III. Poetyckie przykłady terapeutycznego zastosowania nastroju jako pobudzenia napięciowego związanego z lękiem i napięciem

IV. Poetyckie przykłady terapeutycznego zastosowania nastroju jako pobudzenia energetycznego obejmującego chęć działania, aktywność

V. Poetyckie przykłady terapeutycznego zastosowania nastroju jako tonu hedonistycznego obejmującego subiektywne odczucie przyjemności‐nieprzyjemności

VI. Zakończenie

Rozdział 7. Każdemu odpowiednia literatura – czyli o aspekcie poradoznawczym w biblioterapii (Wiktor Czernianin)

I. Poradoznawstwo w biblioterapii

II. Kulturowo‐psychologiczne podstawy doboru odpowiedniej literatury

II.1. Zapotrzebowanie na mity wśród uczestników biblioterapii

II.2. Psychologiczne warunki radzenia sobie w życiu

II.3. Psychologiczna problematyka pomagania wzajemnego

III. Rola własnej twórczości uczestników biblioterapii

IV. Zakończenie

Rozdział 8. O funkcji terapeutycznej i wychowawczej dzieła literackiego w badaniach biblioterapeutycznych – na przykładzie psychoanalitycznych interpretacji baśni Bruno Bettelheima oraz interpretacji Pisma Świętego z pozycji psychologii głębi Anzelma Grüna (Wiktor Czernianin, Halina Czernianin)

I. Polscy prekursorzy literackich badań biblioterapeutycznych

II. Funkcja terapeutyczna i wychowawcza dzieła literackiego

II.1. Określenia cech dzieła literackiego przenoszących wartości terapeutyczne i wychowawcze

III. Metoda badań funkcji terapeutycznej i funkcji wychowawczej utworu literackiego na przykładzie psychoanalitycznej interpretacji baśni

III.1. Sposób działania funkcji terapeutycznej

III.2. Sposób działania funkcji wychowawczej

IV. Pismo Święte w interpretacji psychologii głębi o. Anzelma Grüna

IV.1. Metoda interpretacji

IV.1.1. Funkcja terapeutyczna biblijnych opowieści o uzdrowieniach w interpretacji z pozycji psychologii głębi

Płaszczyzna przedmiotowa opowieści

Płaszczyzna podmiotowa opowieści

Proces terapeutyczny przedstawiony w opowieści

Funkcja terapeutyczna opowieści

IV.1.2. Funkcja wychowawcza biblijnych przypowieści w interpretacji z pozycji psychologii głębi

Płaszczyzna przedmiotowa przypowieści

Płaszczyzna podmiotowa przypowieści

Funkcja wychowawcza przypowieści

V. Zakończenie

Rozdział 9. Techniki dramatyczne i gry teatralne jako czynniki terapeutyczne w biblioterapii (Wiktor Czernianin)

I. Techniki dramatyczne. Psychodrama a teatr

II. Gry teatralne. Inscenizacje i adaptacje

Rozdział 10. Film jako narzędzie terapeutyczne (Wiktor Czernianin)

Rozdział 11. Narracyjne gry fabularne – aspekt terapeutyczny (Kiriakos Chatzipentidis)

I. Definicja

II. Aspekty terapeutyczne

III. Cele osiągane dzięki RPG

Rozdział 12. Biblioterapia reminiscencyjna (Kiriakos Chatzipentidis)

Zadania biblioterapii reminiscencyjnej

Wspomnienie

Terapia reminiscencyjna

Tematy reminiscencyjne

Biblioterapia reminiscencyjna grupowa

Biblioterapia reminiscencyjna indywidualna

Zalety biblioterapii reminiscencyjnej

Rozdział 13. Zarys teorii psychoanalitycznej Zygmunta Freuda (1856‐1939) w perspektywie psychologii literatury (Wiktor Czernianin, Halina Czernianin)

I. Okresy twórczości naukowej Freuda

I.1. Pierwszy okres

I.2. Drugi okres

I.3. Trzeci okres

II. Teoria libido oraz seksualnej etiologii nerwic

III. Seksualizm dziecięcy

IV. Narcyzm

IV.1. Przyczyny

IV.2. Cechy

IV.3. Podział

IV.4. Leczenie

V. Objaśnianie marzeń sennych

VI. Religia i kultura

VI.1. Religia

VI.2. Kultura

VII. Terapia psychoanalityczna

VIII. Zakończenie

Rozdział 14. Psychologia indywidualna Alfreda Adlera (1870‐1937) w perspektywie biblioterapii (Wiktor Czernianin, Halina Czernianin)

I. Wprowadzenie

II. Podstawy teorii

II.1. Poczucie niższości. Dzieciństwo

II.2. Dążenie do mocy. Styl życia

II.3. Kompensacja. Cel życia

II.4. Poczucie wspólnoty. Dążenie do doskonałości

III. Znaczenie pedagogiczne i biblioterapeutyczne teorii Adlera

IV. Zakończenie

Podsumowanie