Pamięć i sprawiedliwość nr 1/2005

Opis książki:

Głównym tematem niniejszego numeru "Pamięci i Sprawiedliwości" są dzieje Kościoła katolickiego i innych związków wyznaniowych w po-wojennej Polsce, ze szczególnym uwzględnieniem polityki władz PRL wobec duchowieństwa. Tematyka ta od lat cieszy się sporym zainteresowaniem historyków, a rozpoczęcie procesu udostępniania przez Instytut Pamięci Narodo-wej akt UB i SB stworzyło dodatkowy, silny impuls do badań. Dobrze ilustruje to otwierający numer artykuł Jana Zaryna, dotyczący relacji między komunistycznym państwem i Kościołem rzymskokatolickim w Polsce widzianym z obu stron, bilansu działalności stowarzyszeń katolików świeckich oraz stosunków między Kościołem a środowiskami żydowskimi. Zgodnie z przyjętą przez nas konwencją artykuł Jana Zaryna stanowi wprowadzenie do dyskusji redakcyjnej, w której tym razem oprócz autora udział wzięli Antoni Dudek, Andrzej Friszke, Jarosław Gowin oraz Wiesław Jan Wysocki. Temperatura debaty, adekwatna do ostrości tez stawianych przez Zaryna, przekonuje, że w błędzie są ci wszyscy, którzy sądzą, że powojenne dzieje Kościoła nie budzą już emocji i są podobnie interpretowane.
Większość tekstów z działu "Studia" dotyczy Kościoła katolickiego, ale otwieramy go artykułem Ryszarda Michalaka o polityce władz PRL wobec Kościołów mniejszościowych, przede wszystkim ewangelicko-reformowanego i polskokatolickiego. Potwierdza on tezę, że komuniści postrzegali wyznania mniejszościowe przede wszystkim przez pryzmat Kościoła katolickiego, którego rolę i znaczenie starali się ograniczyć. Artykuł Bartłomieja Noszczaka - stanowiący fragment większego opracowania jego autorstwa - dotyczy najtrudniejszego okresu w dziejach Kościoła katolickiego w PRL, czyli działań aparatu bezpieczeństwa po uwięzieniu prymasa Stefana Wyszyńskiego. Od innej strony - walki władz z religijnością młodzieży - tego samego okresu dotyka tekst Jacka Wołoszyna. O tym, że akta komunistycznych służb specjalnych stanowią dla historyków niezwykle cenne źródło, przekonuje z kolei artykuł Ryszarda Gryza dotyczący budownictwa sakralnego w epoce gierkowskiej. Także i on jest fragmentem powstającej właśnie książki o jednym z najbardziej zapalnych problemów w relacjach państwowo-kościelnych, jakim było blokowanie przez władze inicjatyw duchowieństwa oraz wiernych zmierzających do budowy nowych kościołów i kaplic.
Dwa kolejne artykuły dotyczą różnych aspektów wpływu Kościoła i jego ludzi na opozycję oraz na związaną z nią kulturę niezależną. Małgorzata Choma-Jusińska kreśli sylwetkę o. Ludwika Wiśniewskiego, analizując rolę, jaką kierowane przez niego duszpasterstwo akademickie odegrało w działalności opozycji przedsierpniowej w Lublinie. Agnieszka Gralińska-Toborek zajmuje się - na przykładzie plastyki - stymulowaniem przez Kościół kultury niezależnej w okresie stanu wojennego i latach następnych. Główny dział pisma zamyka artykuł Jarosława Stockiego, podejmujący słabo znany w polskiej literaturze naukowej problem losów Kościoła katolickiego na Ukrainie Zachodniej.
Blok tematyczny dotyczący Kościoła uzupełnia niezwykle interesujący dokument Służby Bezpieczeństwa, odnaleziony i opracowany przez Małgorzatę Chomę-Jusińską - sprawozdanie z kontroli Wydziału IV WUSW w Lublinie. Dzięki niemu mamy wyjątkową okazję wejrzenia do wnętrza wojewódzkiej komórki SB...
Od redakcji

Książka "Pamięć i sprawiedliwość nr 1/2005" - oprawa miękka - Wydawnictwo Instytut Pamięci Narodowej, IPN.