Opisanie zabajkalskiej krainy w Syberyi

Część I. Wstęp; Nerczyński powiat

ROZDZIAŁ I.
Granice powiatu. Położenie geograficzne. Przestrzeń. Góry. Roślinność na Czokondo. Dauryjskie góry. Stepy onońskie. Słone jeziora. Jezioro borzińskie. Rzeki. Osady znaczniejsze. Statystyka ludności wiejskiej. Statystyka ludności kozackiej. Charakterystyka Polaków, kozaków i stanowisko Polaków w ogóle za Bajkałem i ich tutaj cywilizacyjne działanie. Siły zbrojne w wschodniej Syberyi.
ROZDZIAŁ II.
Jabłonowe góry i przeprawa przez nie. Spotkanie kupca waryata na stacyi. Dolina Ingody. Małorusini nad Ingodą. Ich pochodzenie i charakter. Wygnańcy polityczni nad Ingodą. Syberyacy polskiego pochodzenia. Opinia o małżeństwach mieszanych. Dochody urzędników gminnych i sprawy we wsiach. Stan szkół gminnych w Dauryi. Jezioro Kinon. Założenie Czyty. Murawiew Amurski. Ludność i opisanie Czyty. Składki pani Rakowskiej na kościół katolicki. Władze w Czycie. Urzędnicy i oficerowie Polacy. Listy wygnańców politycznych. Urzędnicy. Żydzi w Czycie. Zapusty, kobiety, życie umysłowe, szlachta zagonowa w Czycie. Onufry Grądzki. Religia. Garnizon. Zmarli Polacy w Czycie. Dekabryści. Wyjazd jenerała Zapolskiego. Robactwo noszące nazwiska austryaków i prusaków. Szarzy politycy. Policya za Bajkałem. Malowniczość okolic Czyty. Wieś Wierch Czyta i polscy wygnańcy w niej zamieszkali. Projekt kolei żelaznej.
ROZDZIAŁ III. Atamanka. Wieczór nad Ingodą. Żegluga Ingodą. Brzegi Ingody. Wieś Aleksandrowsk i kwaterunek żołnierzy. Trakt onoński. Wody mineralne w onońskiej prowincyi. Starszy w komendzie. Pieśni żołnierskie. Kajdałowa. Książęta Gantimury. Tunguzi Gantimurowscy i ostatni z Sachałtujew. Mgły, chmury i obłoki. Charakterystyka kilku z moich towarzyszy żeglugi. Żmija i rekrut Tatarzyn. Echo. Pomoc w żniwach. Ptaki nad Ingodą i Szyłką. Rekrut dezerter i manifest łaski. Śpiewy ptaków. Ujście Ononu i Ingody. Brzegi Szyłki. Przybycie do Nerczyńska.
ROZDZIAŁ IV. Położenie Nerczyńska. Rzeka Nercza. Historya Nerczyńska. Statystyka Nerczyńska. Baty na grobie. Protojerej. Kupcy. Botanicy. Szkoły. Cmentarze. Partya aresztantów i dwaj z Polski młodzieńcy. Polacy zmarli w Nerczyńsku. Góry. Barszczówka. Jeszcze wody mineralne. Kupcy Kandyńscy. Jesień i piękność natury bez historyi człowieka. Stretieńsk. Zdegradowany oficer. Powrót kozaka z koronacyi. Charakterystyka Moskali. Poszukiwanie J. Franklina w Syberyi. Kozacy biją oficerów liniowych.
ROZDZIAŁ V. Położenie Szyłkińskiego Zawodu. Domy Syberyaków. Drogi w Dauryi. Zima. Wpływ zimy. Ubranie zimowe. Zawieruchy śnieżne. Wiosna. Pożary puszcz. Ikar syberyjski. Dolina czałbuczyńska. Włóczęgi. Huta szklanna i wynalazki Hilarego Webera. Polacy zmarli w Szyłce. Użytki z kory brzozowej. Natura budzi tęsknotę. Góry jako miejsca modlitw. Samobójstwa. Klimat Dauryi. Jazwa syberyjska. Święta dziewic. Ekateriński rudnik i szyłkińskie kopalnie srebra. Ujśćkara. Zabójstwo. Zielone Świątki. Kobiety w Dauryi. Wygnańcy polityczni w Szyłce.
ROZDZIAŁ VI. Stan powietrza i rolnictwo. Robotnik w Dauryi. Charakter Syberyaków. Pielgrzymka kozaka do Petersburga. Sprzedanie byczka. Służący kapitana. Wychowanie dzieci. Partya w drodze do kopalni. Wolter-szlachcic w łachmanach i jego historya. Maruszka kozak uralski. Bunt Pugaczewa i charakterystyka tego rewolucyonisty.
ROZDZIAŁ VII. Wyjazd z Szyłki. Podróż ponad brzegiem. Dolina Kary. Górnicy zwani służitiele i kopalnie złota w Karze. Katorżni. Przymusowe roboty albo katorga. Zbrodnie w katordze. Śmierć Kotowskiego. Zbiegi i postępowanie z zesłanymi. Spisek katorżnych. Urzędnicy, administracya i sądownictwo górnicze. Naczelnicy górnictwa. Tatarinow i jego lustracya wygnańców politycznych. Naryszkin. Barbotte de Marny. Mielekin. Konfederaci barscy. Towarzyskość i wieczorek w Karze. Niższa Kara. Msza katolicka. Wspomnienie Ksawerego Szokalskiego. Historya Pawła Różańskiego i jeńcy polscy. Średnia Kara. Tolerancya religijna schizmatyków, podróże księdza i liczba katolików. Ilość złota w Karze. Łunżanki. Jakób Panasiuk i wspomnienie Michała Wołłowicza. Klimat w Karze.
ROZDZIAŁ VIII. Jazda bykami. Rozmowa z Mołdawianinem i kilka słów o jego ojczyźnie. Formalności uwalniające z katorgi. Nocleg w budzie. Polowanie policyanta. Ucieczka Polaków z Aleksandrowska, ksiądz Boguński i jego śmierć. Oroczoni, ich mieszkania, fizyonomia, ubiór, język, śpiewy, tańce, stan natury, pokarmy i moralne przymioty. Ich gościnność, pojęcie dobrego i złego, śmiertelność, sposób chowania i rodzenia, gospodarstwo i zajęcia Oroczonów. Granice Oroczonii. Gdzie się zaczyna historya. Podatki, rzetelność, jarmarki i władze Oroczonów. Dolina Szałdemaru. Bartłomiej Biernacki. Góra Golec Naczyński. Kułtuma. Kopalnie. Górnicy. Wygnańcy polscy w Kułtumie. Folwark wygnańców. Cmentarz wygnańców. Teorbanista. Stodoła w Błoniu. S. Marciejewski. Podatki kozaków pieszych. Bogdat. Picie herbaty. Dolina Urowu. Ubranie kozaków. Droga do Nerczyńskiego Zawodu.
ROZDZIAŁ IX. Położenie Wielkiego Nerczyńskiego Zawodu. Przemysł, rękodzieła i handel Dauryi. Wygnańcy polscy w Nerczyńskim Zawodzie. Biblioteka, kasa, kaplica wygnańców. Panie Grocholska, Sobańska i Bołzanowska. Panie Więckowska, Brynkowa i Podlewska. Niemieckie gazety. Cmentarz wygnańców w Zawodzie i wspomnienie Malczewskiego, Migurskiej, Wężyka, Klopflajsza i innych zmarłych. Deportowani Tatarzy i Czerkiesi. Tolerancya w Syberyi i w Moskwie. Wygnańcy moskiewscy. Uczeni opisujący Dauryę. Obserwatoryum magnetyczne. Szkoły górnicze. Ile rocznie kradną urzędnicy w Moskwie. Skłonność do uczt. Statystyka ludności górniczej. Okoliczne kopalnie. Temperatura.
ROZDZIAŁ X. Rzeka Arguń. Kilka słów o Chinach. Wieś Czałbucza. Chata ks. Pawłowskiego. Strzelec Miszula. Straż chińska i łąki za Argunią. Wycieczka krótka w Mongolii. Flora i bogactwa nadarguńskie. Jarmarki pograniczne. Węgiel kamienny. Góra wygnańców. Błahodack i Dekabryści. Górna. Maszkowski i inni wygnańcy. Komisye prawników i moskiewskiego prawa reformy. Statystyka srebra i jego kopalnie. Dwóch waryatów. Żydzi w katordze. St. Wasilewski. Michałowsk i wygnańcy w nim. Rzeki i ich w górach znaczenie. Flora Borzii i wpływ na nią ciepła.
ROZDZIAŁ XI. Gospodarstwo rolne w Dauryi. Wpływ Polaków na rolnictwo. Łąki i sianokosy. Robotnicy. Hodowla bydląt i drobiu. Ogrodownictwo. Jagody. Grzyby. Kuchnia. Włościanie górnictwa. Olbrzym i chemik. Włościanin i złodziej. Zwierzęta: sobole, niedźwiedzie, rysie, wilki, lisy, borsuki, rosomaki, wiewiórki, kałanki, reny, łosie, sarny, tygrysy i inne zwierzęta; polowania na nich. Ptaki. Ryby. Sposoby łowienia ryb. Słowo do charakterystyki Syberyaków. Kat i trupy. Burza.
ROZDZIAŁ XII. Podróż nad Gazimurem. Bułany. Nikitin i charakterystyka oficerów kozackich. Czernicyn, caryca syberyjska i jeszcze o urzędnikach górniczych. Samorodne prostaczków rozumy. Golce i pasma gór dauryjskie. Drzewa w górach. Stolce lodowe. Końskie maście; końskie gospodarstwo w Dauryi. Usposobienie religijne ludu. Łucki. Niebo w nocy. Nocleg u kupca-kozaka. Poetyczna strona puszczy. Zimowe widoki wsi i gór. Polak zdun spotkany na drodze. Franciszek i Aleksander Dalewscy i inni wygnańcy w Gazimurze. Konfederaci barscy i wygnańcy Kościuszkowscy. Gazimurski Zawód. Kopalnie ołowiano-srebrne. Śmierć w Tajnie tragiczna dwóch Polaków. Zbrodnia. Drogie kamienie w Dauryi. Okolice Gazimuru. Historya eksploatacji złota, sposób eksploatacyi i ilość dobywanego złota.
ROZDZIAŁ XIII. Dalszy ciąg podróży nad Gazimurem. Maślenica. Tańce i muzyka. Oszukaństwa Syberyaków. Powitania na drodze. Popas w Alenui. Jeszcze o europejskich i dauryjskich górach. Nocna podróż. Kowal Polak i chłopek polski. Podróż do Akatui. Piotr Wysocki. Wygnańcy polscy w Akatui. Wygnańcy zmarli. Biografia Łunina. Historya zbrodniarza Filipowa. Poprawa zbrodniarzy. Maśleników, starowierca. Duchoborstwo w Dauryi. Kopalnie w okolicach Akatui.
ROZDZIAŁ XIV. Pamiątki z dawnych czasów w Dauryi. Miejsce urodzenia Czingishana. Jego historya. Pałace i grób Czingishana. Pieczara Mangutska. Z podróży Plana de Carpino i Benedykta. Zmienność losów historycznych. Wał dauryjski i Dziewicze uroczyska. Podanie o górze Nerczyńskiej. Poselstwo Iwana Groźnego do Chin. Stosunki z Ałtyn Hanem i poddanie się jego Moskwie. Dalsze poselstwa do Chin. Wyprawa Pojakrowa na Amur. Pierwsza i druga wyprawa Chabarowa. Ludy nad Amurem. Wyprawy Stepanowa. Bekietów i Paszków. Zabór Zabajkalskiego kraju. Upadek Stepanowa. Polak Czernigowski opanowywa dla cara Amur. Powiększanie się ludności moskiewskiej nad Amurem. Poselstwo Spafarego. Oblężenie Ałbazina i kapitulacya. Upadek Moskwy nad Amurem. Odbudowanie Ałbazina i powtórne oblężenie. Tołbuzin. Bejton. Traktat Nerczyński. Nowy upadek Moskwy nad Amurem. Historya stosunków z Chinami aż do 1850 roku. Ekspedycye Amurskie Murawiewa i zagarnięcie przez Moskwę nowych krain.
ROZDZIAŁ XV. Aleksandrowsk. Hutnictwo srebrne w Dauryi. Bogactwa kruszcowe. Wygnańcy Polscy w Aleksandrowsku i w okolicy. Fortunat Misiurewicz. Lityński. Cmentarz polski w Aleksandrowsku. Henryk Gruszecki, Michał Czarniecki i Rafał Dwernicki. Choroba konia i zawierucha.
ROZDZIAŁ XVI. Zmiany w powietrzu. Pora zbierania jagód. Roman Sokołowski. Jesień i zima 1856 roku. Maskarada. Teatra żołnierskie. Jeszcze o drogich kamieniach. Dziewiczy kamień. Wesela. Wspominki. Nieszczęśliwy powrót żołnierzy z 3. ekspedycyi amurskiej. Ogród w jednej nocy wyrosły. Rośliny. Skutki braku domów zajezdnych. Sekciarze uralscy. Przybicie się do krzyża. Brody i kozacy. Góra Łurdikańska. Upodobanie w kwiatach. Dolina Tapaga. Góra Godoj.
ROZDZIAŁ XVII. Lekarstwa gminne. Lekarze Polacy. Ekskursye botaniczne. Poselstwo Chińskie w Gorbicy i rozszerzanie się Moskali nad Amurem. Ekspedycye Murawiewa. Pomorska nowa gubernia. Duch zaboru Moskali. Statki parowe na Szyłce. Admirał Putiatin. Wyjazd wygnańców. Sucha mgła. Powrót z czwartej amurskiej ekspedycyi. Zgubne wpływy wynaradawiające i Michniewicz.
ROZDZIAŁ XVIII. Kilka słów o liberalizmie moskiewskim. Imieniny u policmajstra Korystelewa. Bal u kupca. Sceny na wieczorynkach. Obserwacye klimatologiczne. Powody różnicy klimatu na Wschodzie i Zachodzie. Dolina Batyńska. Podróż z Nerczińskiego Zawodu do Duczary. Wspomnienie wygnańców. Opowiadanie o wizycie cara na Uralu. Karawana ze złotem. Choroby. Uzkie miejsce. Michał Świdziński.
Część II. WIERCHNOUDIŃSKI I BARGUZIŃSKI POWIAT

ROZDZIAŁ I. Granice obu powiatów. Położenie geograficzne i obszerność. Góry. Rzeki i charakter różnych okolic. Kozacy Buriaci i liczba między nimi Polaków. Wody mineralne w Turce. Witimskie puszcze. Działy Wód. Step buriacki. Rzeki: Uda, Chiłok, Czykoj i Sielenga, Jezioro Kosogoł w Mongolii i ludy Urianchowie i Darchatowie. Brygady konnych kozaków. Statystyka ludności pod władzą Sprawnika będącej. Kilmat. Flora. Statystyka rolnicza. Handel. Fabryki. Żelazo i złoto.
ROZDZIAŁ II. Żegluga po Bajkale. Brzegi Bajkału. Mieszkańcy brzegów. Nazwa jeziora. Gniew Bajkału. Burze. Wiatry. Pora zamarzania. Temperatura wody. Głębokość. Leopold Niemirowski i Atkinson. Eksoficer-topielec. Żegluga parowa na Bajkale. Czerkies osiedleniec. Posolsk. Jan Dusza. Omul i inne ryby w Bajkale. Psy morskie. Początek Bajkału i trzęsienia ziemi. Kopalnie lapis-lazuli i nefritu. Wyspy na jeziorze. Miejsca święte nad Bajkałem. Znaczenie wyrazu Bajkał w różnych językach.
ROZDZIAŁ III. Podróż z Posolska do Kabańska. Szamanizm. Jego starożytność, wiara w duchy, jej idealność i teraźniejsze praktyki. Moralność szamańska. Obowiązki kapłanów. Ich stosunek do Moskali. Szamanizm u Czukczów. Dziewięć niebios jakuckich. Szamanizm u Juraków, Samojedów i Ostjaków. Wygubianie Tunguzów. Szamani, bóstwa i zwyczaje tunguzkie. Szamanizm mongolsko-buriacki. Niebo, ziemia. Boski początek wielkich ludzi. Słońce i księżyc czczone jako bóstwo. Smok. Bogini Etugen. Góry święte w Mongolii. Cześć ognia. Bóstwa wojny u Mongołów. Bóg szczęścia. Sułdetengri. Duchy nieszczęścia: Elie, Ada, Ałbin i Kułczyn. Duchy przodków: Ongony. Obrządek taiłganu. Święto Cagan Sara. Zwyczaje szamańskie. Leczenie i pobudzanie ducha u szamanów. Szamani, ich powaga, życie i śmierć. Pogrzeby Buriatów. Upadek szamanizmu.
ROZDZIAŁ IV. Kabańsk. Żydzi w Kabańsku. Polacy w Kabańsku. Gmina moskiewska. Wybory gminne urzędników. Ich atrybucye. Pobór rekrutów. Sądy gminne. Własność gruntowa w gminie. Swoboda i porządek carski. Powinności ziemskie. Ciemne podatki. Podatki skarbowe. Magazyny ekonomiczne. Spis ludności. Owady. Droga do Ilińska. Monaster Troicki. Sekta Chłystów. Szynk i chłopi. Kapliczka na górze. Brodiagi. Szarwark. Znowuż Brodiagi. Barguzin. Burza. Sprawnik Beklemiszew. Gubernator wileński Bibików
ROZDZIAŁ V. Jurta buriacka. Bożnica. Kuchnia burłacka. Ubiory Buriatów. Położenie, temperatura i statystyka Wierchnoudińska. Rynek. Muzyka. Przygody Polaków w partyi aresztantów. Zmarli Polacy. Wygnańcy polscy w Wierchnoudińsku, w Piotrowsku i w innych miejscach. Posieleńcy. Władze powiatowe. Zarządy i władze miejskie. Policya. Z historyi Wierchnoudińska. Nocleg z Buriatami na łące. Ignacy Cejzyk. Widok okolicy.
ROZDZIAŁ VI. Kurbińsk. Marya Malczewskiego. Śpiew i pieśni Buriatów i innych ludów syberyjskich. Minstrele czyli Duszihorszy. Przekład czterech pieśni buriackich. Powiastka o słońcu i o dziewczynie. Bajka o sporze pomiędzy krukiem, kawką a łabędziem. Powieść o Dżambie i podanie o Bochońskiej górze. Legendy o zaćmieniu księżyca. Obrządki Buriatów i Chińczyków podczas zaćmienia. Istoty według teozofii Buddaistów. Wyobrażenia o słońcu, księżycu i gwiazdach. Przeobrażenia Buddy. Bajka o Machahałanie. Wyobrażenie cara. Zkąd królowie i carowie pochodzą? Podanie o brzozie. Podania o początkach horyńskich Buriatów. Legendy o początkach Buriatów i Mongołów. Historya podboju Buriacyi.
ROZDZIAŁ VII. Zamiłowanie w koniach. O gościnności, charakterze i usposobieniu Buriatów. Kiedy się tworzyły narody? Wstręt do rolnictwa. Nocleg pod borem. Obrządki weselne i o małżeństwach u Buriatów. Pejzaż buriacki. Obon. Uroczystości wyścigowe. Mowa lamy. Popas. Rozmowa o Dalajlamie VI i stosunkach z nim Buriatów. Sposoby sprowadzania świętych ksiąg. Język buriacki. Ślepy chłopiec. Wrażenie po zachodzie słońca. Oniński ułus i Horyńska Duma. Urządzenia i prawa Buriatów. Złodziejstwa Tajszów. Kilka uwag o pognębionych narodowościach. Dalsza podróż. Piśmienność Buriatów. Banzarów i inni ich uczeni. Czy będą mieć swoją literaturę? Ostateczny cel historyi. Popiereczna. Oddział kantonistów Żydów i choroba podoficera od bicia rózgami. Wypędzanie djabła. Medycyna lamów.
ROZDZIAŁ VIII. O buddaizmie w ogóle. Jego dogmata i moralność. Nirwana. Niektóre bóstwa buddajskie. Legendy o Buddzie. Mały wpływ moralności Buddy na życie. Rozszerzanie się buddaizmu i liczba jego wyznawców. Hierarchia buddajska. Dalajlama i Tybet. Wpływ hierarchii na usposobienie i kulturę ludów. Zdanie o tem Herdera. Tehou lama i Dairi. Kutuchta mongolski. Hamba lama buriacki i spory przy jego wyborze. Niższych stopni duchowieństwo, ich ubiory i śluby. Charakterystyka lamów i ich stosunek do popów. Opis świątyni buriackiej i nabożeństwa w nich odprawianego. Instrumenta muzyki kościelnej. Sprzęty i księgi kościelne. Zaklęcia. Jeszcze o nabożeństwach.
ROZDZIAŁ IX. Od Popierecznej do Pogromnej. Cyganka. Ukyr i jeziora. Pop tutejszy. Sobotnicy. Wierszyna Udy. Oszustwa. Woźnica Boboj. Ile jest prawdy w teoryi ogólnego uszczęśliwiania ludzkości? Transporta wojennych ciężarów. Jurta w Kondzie i komisarz buriacki. Podróż Murawiewa do Jeddo, Pejho i powrót Amurem. Oddział żołnierzy i przygoda oberwanego podróżnego. Spotkanie z tajszą i arystokracya buriacka. Beklemiszówka. Szaksza. Starowiercy i tytuń. Wjazd w góry. Oszirman i ś. Mikołaj. Krzyż.
ROZDZIAŁ X. Mroźny poranek. Stacya pocztowa. Brak koni. Urządzenia i ceny pocztowe. Pijaństwo i towarzystwo wstrzemięźliwości. Podróż w saniach Sielengą. Malownicze brzegi. Siemiejcy. Bezpopowcy. Popowcy. Ich charakterystyka. Opór stawiany władzy. Zkąd Siemiejcy przybyli do Syberyi? Sielengińsk i jego statystyka. Misyonarze angielscy. Polacy. Bestużewy i jeszcze o dekabrystach. Okolice Sielengińska. Uprawa lnu i szkoła elementarna w Urłuku. Monastyr Czikojski i jego założyciel. Nadieżdin. Pani ekspedytorowa. Mołdawianin. Wróżba z wilka. Przybycie do Ujść Kiachty.
ROZDZIAŁ XI. Ujść Kiachta. Troickosawsk. Posąg ryby. Ruch ludności. Zakłady naukowe i dobroczynne. Aleksander Zenowicz. Cła od herbaty i ich zniżenie za staraniem Zenowicza. Parady wojskowe. Klimat i choroby. Wiejskie domy w Kiranie. Okolice i założenie Troickosawska. Sawa Raguziński. Statystyka ludności. Kiachta. Malarz Rajchel. Szkoła chińskiego języka. Klub kupiecki. Chińczycy jako goście. Nabożeństwo katolickie. Żołnierze Polacy. Wygnańcy polscy w Kiachcie. Powrót jeńców z 1831 r. do ojczyzny. Rodzina polska nad grobem. Polacy zmarli w Kiachcie. O kupcach tutejszych, ich patryotyzm, cywilizacja i charakter. Monach Izrael. Charakter moskiewski. Obejście się, sądy o Polakach i ich wpływ na Moskwę w obecnym liberalnym czasie. Życie towarzyskie. Zabawy, rozmowy, stroje, koncerta. Uczeni. Herbata, miejsca jej zbioru, co wpływa na jej dobroć. Czas, w którym herbatę do Europy przywieziono. Co mieszają z herbatą. Drogi jej transport. Ilość herbaty wywożonej do Moskwy i innych krajów, jej komunikacya. Przemycanie. Szczegółowy spis towarów, służących do wymiany i ich ilość.
ROZDZIAŁ XII. Majmaczyn. Karawana wielbłądów. Opisanie miasta. Wrażenie. Zabawy na ulicy. Policyanci. Ubranie Chińczyków. Oznaki czynów. Dynastya mandżurska. Powstańcy biorą stare ubiory. Konserwatyzm chiński. Przestrzeganie czystości rasy. Świątynia w Majmaczynie. Kary chińskie. Dżerguczej. Podarunki i Putiatin. Stosunki międzynarodowe na pograniczu. Ambani Bejse mongolski. Missya duchowna rosyjska w Pekinie. Teatr miejski i muzyka. Zarozumiałość i patryotyzm chiński. Świątynia czci cesarza i czci Boga. Dzień zaduszny u Chińczyków. Konfucyusz. Religie w Chinach. Tajpingowie.
DODATKI Uwagi nad potrzebami parafii Zabajkalskiej przez A. Wężyka Biografia Buddy