Opera Omnia. Tom I. Lud i Dom Boży w nauce św. Augustyna o Kościele

Papież Benedykt XVI
Przedmowa
Wykaz skrótów

CZĘŚĆ A
STUDIA NAD AUGUSTYNEM
Lud i dom Boży w nauce św. Augustyna o Kościele
Rozprawa doktorska
Przedmowa
Przedmowa do nowego wydania
Sekcja I
Podstawy rozumienia Kościoła przez Augustyna
Dział 1
Myśl Augustyna o Kościele do roku 391
§ 1. Doświadczenie Kościoła u Augustyna przy jego nawróceniu według "Wyznań"

Rozdział 1
Oznaki rozumienia ludu Bożego w pojęciu wiary
§ 2. Przezwyciężenie zwątpienia i wiara
1. Doktryna dwóch światów jako preludium doktryny dwóch państw
2. Sceptycyzm a wiara
§ 3. Humilitas fidei: Mater ecclesia; salus populi
§ 4. Catholica: Przygotowanie pojęcia ludu Bożego w idei multitudo

Rozdział 2
Dom Boży. Pojęcie miłości u wczesnego Augustyna
§ 5. Świątynia Boga w człowieku wewnętrznym
§ 6. Dilectio i unitas Retrospekcja i perspektywy

Dział 2
Pojęcie Kościoła w tradycji afrykańskiej

Rozdział 3
Pojęcie Kościoła u Tertuliana
§ 7. Kościół jako wspólnota disciplinae
1. Podobieństwo Boże ciała
2. Pytanie o zło i zbawienie
3. Szata zbawienia
4. Przywracanie podobieństwa do Boga przez disciplina
§ 8. Podstawowy sakramentalny sens idei disciplina
§ 9. Kościół z Ducha
1. Chrzest z Ducha
a) Dualizm w rozumieniu obrzędu chrztu
b) Skutki chrztu
2. Ciało Chrystusa i Duch Święty
3. Świątynia Boga
4. Kościół z Ducha jako herezja
Zakończenie
§ 10. Kościół w historii
1. Kościół a Stary Testament
2. Kościół a poganie
3. Właściwe miejsce Kościoła
a) Lud Boży
b) Chrystus pneumatyczny
c) Mater ecclesia
4. Kościół a nowy świat

Rozdział 4
Cyprian i Optat
§ 11. Cyprian
I. Konkretno-prawne pojęcie Kościoła, jego wewnętrzna treść i teologiczne następstwa
1. Prawna struktura Kościoła: mater ecclesia i fraternitas christianorum
2. Tło polemiczne: schizma
3. Wewnętrzna treść: unitas
4. Teologiczna konsekwencja w interpretacji Starego Testamentu u Cypriana
II. Eucharystyczno-sakramentalne pojęcie Kościoła
1. Ciało Chrystusa
2. Lud Boży w aspekcie wewnątrzsakramentalnym
3. Podsumowanie
Dodatek
Pochodne idei Kościoła w teologii Cypriana
§ 12. Optat z Milewy
I. Kościół jako catholica, jako ecclesia omnium gentium
II. Wspólnota prawdy
1. Jedność z odłączonymi "braćmi"
a) Relacja między wiarą i Kościołem
b) Stosunek Kościoła do herezji i schizmy
c) Kościół Prawa: Stosunek do żydów i pogan
2. Oddzielenie się od donatystów
a) Zakrycie prawdy widzianej w wierze
b) Wypędzenie świętego ducha Bożego
c) Budowanie wiedzy z własnej chwały
3. Podsumowanie
III. Wspólnota miłości
Dodatek
Stosunek Kościoła i państwa według Optata

Sekcja II
Lud i dom Boży w nauce Augustyna o Kościele

Dział 1
Walka z donatyzmem
Rozdział 5
Podstawy
§ 13. Kościół z wszystkich narodów - jeden lud Boży
§ 14. Caritas i pax: Communio sanctorum i communio sacramentorum
1. Konkretne ograniczenie caritas w ecclesia catholica
2. Prawdziwe miejsce caritas w ecclesia sancta
3. Jedność ecclesia catholica i ecclesia sancta
4. Przekształcenie Augustyna przez nowe postrzeganie ecclesia
a) Przekształcenie idei Boga
b) Nowa wizja ludzkiej drogi zbawienia
c) Nowe miejsce Kościoła w mundus intelligibilis
5. Podsumowanie i wyniki

Rozdział 6
Nauka o ludzie i domu Bożym
§ 15. Lud Boży
§ 16. Dom Boży
1. Teologia budowli kościelnej u Augustyna
2. Nawiązanie do biblijnej teologii domu

Dział 2
Pojęcie Kościoła w polemice z pogaństwem
Rozdział 7
Podstawy
§ 17. Nowy kult
1. Wymóg ogólny: Nie ritus, lecz życie
2. Oddalenie człowieka od Boga. Pośrednik i pośrednicy
3. Ofiara Chrystusa i chrześcijan: Ciało Chrystusa
I. Ciało Chrystusa w tradycji
a) Antygnostycka teologia σῶμα u apologetów
b) Antyariańska egzegeza Atanazego
c) Powiązanie z nauką o Eucharystii i z etyką sakramentalną
1. Hilary
2. Chryzostom
3. Cyryl Aleksandryjski
II. Nauka Augustyna o Ciele Chrystusa
a) Jedność w Chrystusie przez wiarę
b) Jedność z Duchem Chrystusa przez jedność z Ciałem Chrystusa
c) Jedność z Ciałem Chrystusa przez jedność ze znakiem Ciała: Eucharystia a Kościół
d) Metafizyczna treść idei Ciała Chrystusa. Ciało Chrystusa i Oblubienica Chrystusa
4. Perspektywa powszechna i jednostkowa, historyczna i metafizyczna
Podsumowanie
§ 18. Nowa wiara
Dodatek
Nauka Mistrza Eckharta o inkorporacji

Rozdział 8
Dom Boży
§ 19. "Dom Boży" w nauce Augustyna o Kościele
I. Dom i namiot Boży; treść pojęciowa "domus"
II. Świątynia Boga
1. Świątynia i Kościół
2. Kult "w duchu" czy kult Ciała Chrystusa?
3. Świątynia Boga w rozwoju
III. Christus fundamentum
1. Christum habere in fundamento
2. Fundamentum i caput
3. Chrystus - kamień węgielny; dwie ściany domu
IV. Podsumowanie i ocena

Rozdział 9
Państwo i jego lud
Wstępne uwagi terminologiczne
I. Ogólne ujęcie lingwistyczne terminów "civitas" i "populus"
1. "Civitas"
2. "Populus"
α) "populus" w znaczeniu ściślejszym.
β) "Populi".
II. Specyficzna sytuacja językowa Augustyna
§ 20. Starożytne pojęcie religii a civitas
1. Potrójne pojęcie teologii u Warrona
2. Augustynowa krytyka rozumienia teologii przez Warrona: Jedność między theologia naturalis i theologia civilis w chrześcijaństwie
§ 21. Aktualny stan badań nad civitas Dei
§ 22. Zewnętrzna zakres i rozumienie pojęcia obydwu civitates u Augustyna
I. Zakres obydwu państw
1. Ponadhistoryczne pochodzenie obydwu państw aniołów
2. Aktualne relacje między państwem "wyższym" i "niższym"
II. Rozumienie pojęciowe
1. Unitas
2. Justitia i utilitas
3. Właściwe pojęcie istoty: dwojaka wspólnota miłości i kultu
Ekskurs
Uwagi do: Heinrich Scholz, "Glaube und Unglaube in der Weltgeschichte" ["Wiara i niewiara w dziejach świata"]
III. Civitas i populus. Populus Dei i Kościół

Rozdział 10
Państwo Boże a porządki tego świata
§ 23. Obydwa Testamenty
Ponadczasowy charakter Kościoła
1. Stary i Nowy Testament jako ponadczasowe istotne porządki
2. Testamenty jako porządki zbawienia uzależnione od czasu
a) Starotestamentowe państwo Boże: portio impiae civitatis
b) Kościół: między Testamentami
3. Historyczno-teologiczne znaczenie tych wypowiedzi Augustyna
4. Znaczenie wywodów dla pojęcia ludu
§ 24. Kościół a państwo, prawo Boże a ludzkie
1. Nauka o dwóch prawach
2. Stosunek Kościoła i państwa
Ekskurs
Prawo a miłość.
Uwagi dotyczące kwestii prawa w pierwotnym Kościele
Podsumowanie
I. Jaką rolę odgrywa wyrażenie "dom Boży" w nauce Augustyna o Kościele?
II. Mamy również liczne założenia nauki o ludzie Bożym
Pochodzenie i sens nauki Augustyna o civitas
Spotkanie i polemika z Wilhelmem Kamlahem
Uwagi dotyczące pojęcia Kościoła w "Liber regularum" Tychoniusza
1. Warunki i sens przynależności do Kościoła
2. Istotna forma pielgrzymującego Kościoła: corpus bipertitum
3. Moment eschatologiczny w pojęciu Kościoła u Tychoniusza
Oryginalność i Tradycja w pojęciu confessio u Augustyna
I. Rozwój znaczenia słowa confessio przed Augustynem
1. Pozachrześcijańskie rozumienie confessio-confiteri
2. Znaczenie specyficznie chrześcijańskie
II. Pogłębienie chrześcijańskiego pojęcia confessio przez Augustyna
1. Confessio jako veritatem facere i jako venire ad lucem
2. Confessio jako sacrificium
Kościół w pobożności świętego Augustyna
1. Marta i Maria (Łk 10,38-42)
a) Pogląd Augustyna
α) Sermo 103 i 104; Sermo Guelf 29
β) Sermo 179 i 255
γ) Sermo 179
b) Miejsce Augustyna w Tradycji
2. Drabina Jakuba
a) Interpretacja tekstu u Augustyna
α) Enarratio in psalmum 119,2
β) Sermo 122
b) Stosunek do Tradycji
3. Descendite, ut ascendatis (Conf IV 12,18)
a) Tajemnica obmycia nóg
b) Dilige et quod vis fac
c) Przezwyciężenie Plotyna
4. Uwaga końcowa
Droga poznania religijnego według świętego Augustyna
1. "Organ" poznania Boga
2. Droga poznania religijnego
a) Neoplatońskie pojęcie purgatio we wczesnych pismach
b) Powiązanie z pojęciem wiary w pismach powstałych po święceniach kapłańskich Augustyna
c) Włączenie motywu caritas przez Augustyna duszpasterza
d) Objawieniowy charakter wszelkiego poznania religijnego
3. Punkt wyjścia ruchu religijnego
Duch Święty jako Communio
Stosunek pneumatologii i duchowości u Augustyna
1. Imię "Duch Święty" jako wskazanie na właściwość trzeciej Osoby Trójcy
2. Duch Święty jako Miłość
3. Duch Święty jako Dar
4. Otwarcie na historię zbawienia
Wspólnota z Eucharystii

CZĘŚĆ B
STUDIA NAD TEOLOGIĄ OJCÓW KOŚCIOŁA
Jedność narodów
Wizja ojców Kościoła
Przedmowa
Historyczno-duchowe tło kwestii
Spuścizna starożytności
Tło biblijne
Przeciwieństwo wobec gnostycyzmu
Patrystyczna wizja jedności narodów
Chrześcijańska gnoza Orygenesa
Znaczenie wymiaru narodowościowego według Orygenesa
Aspekt negatywny
Wypowiedzi pozytywne
Stanowisko Kościoła
Rewolucja eschatologiczna
Granica rewolucji chrześcijańskiej
Podsumowanie
Polemika Augustyna z teologią polityczną Rzymu
Odrzucenie teologii politycznej Rzymu
Brak prawdy w religii politycznej
Moc demonów
Punkt wyjścia Augustynowej teologii politycznej
Antyteza stoicyzmu
Antyteza platonizmu
Zastosowanie w teologii Starego Testamentu i w rzymskiej historii
Pozycja Kościoła w historii
Wyniki
Braterstwo
[artykuł w leksykonie, 1964]
Uwaga wstępna do przedchrześcijańskiego użycia słowa "braterstwo"
I. Idea braterstwa w Piśmie
1) Stary Testament
2) Nowy Testament
1. Użycie słowa "brat" przez Jezusa
2. Użycie słowa "brat" w pozostałych księgach Nowego Testamentu
3. Temat bratnich par w Nowym Testamencie
2. Rozwój pojęcia braterstwa
1) Podstawa braterstwa u wczesnych ojców Kościoła
1) Braterstwo chrześcijan
2) Braterstwo wszystkich ludzi
2) Rozwój i zanik idei braterstwa w szczytowym okresie patrystyki
1) Pogłębienie chrystologiczne
2) Zacieśnianie idei braterstwa w praktyce kościelnej
3) Relikty pierwotnej idei braterstwa
1) Optat z Milewy
2) Augustyn
3) Jan Chryzostom
4) Tytus z Bostra
3. Ontologiczna podstawa braterstwa
1) Braterstwo wszystkich ludzi
2) Szczególne braterstwo chrześcijan
4. Etyka braterstwa chrześcijańskiego
1) Braterstwo w Kościele
2) Braterstwo w odniesieniu do chrześcijan odłączonych
3) Braterstwo wszystkich ludzi
Pojęcie Kościoła w myśli patrystycznej
1. Kościół jako Ciało Chrystusa
a) Kościół jako kosmos Chrystusa
b) Ciało Chrystusa a Eucharystia
c) Ciało Chrystusa a egzystencja chrześcijańska
2. Tradenci urzędu Kościoła a Ciało Chrystusa
a) Urząd kościelny a eklezjologia eucharystyczna
b) Urząd i słowo

CZĘŚĆ C
ARTYKUŁY W LEKSYKONIE, RECENZJE I PRZEDMOWA
Artykuły w Leksykonie
Donatyzm jako doktryna
Tychoniusz
Recenzje
Do: Joseph Bernhart, Augustinus: "Confessiones - Bekenntnisse"
[Augustyn: Confessiones - Wyznania], München 1955
Do: Augustinus, Das Antlitz der Kirche. Auswahl, herausgegeben von Hans Urs von Balthasar, Einsiedeln/Zürich/Köln 21955.
[Augustyn, Oblicze Kościoła. Wybór, pod redakcją Hansa Ursa von Balthasara]
Do: Albert Auer, Reformation aus dem Ewigen
[Reformacja z pespektywy wieczności], Salzburg 1955
Do: Albert Mitterer, Die Entwicklungslehre Augustins im Vergleich mit dem Weltbild des hl. Thomas und dem der Gegenwart, Freiburg 1956
[Nauka Augustyna o rozwoju w porównaniu z obrazem świata u św. Tomasza i współczesnym]
Do: Josef Rief, Der Ordobegriff des jungen Augustinus (= Abhandlungen zur Moraltheologie 2), Paderborn 1962
[Pojęcie święceń u młodego Augustyna (= Rozprawy o teologii moralnej 2)]
Do: Ulrich Duchrow, Christenheit und Weltverantwortung. Traditionsgeschichte und systematische Struktur der Zweireichelehre (= Forschungen und Berichte der Evangelischen Studiengemeinschaft 25), Stuttgart 1970
[Chrześcijaństwo i odpowiedzialność za świat. Historia Tradycji i systematyczna struktura doktryny dwóch państw]

Przedmowa
Do: Giuliano Vigini, Agostino d Ippona.
L avventura della grazia e della carità, Cinisello Balsamo 1988
[Augustyn z Hippony. Przygoda łaski i miłości]

CZĘŚĆ D
KAZANIA
"Niespokojne jest nasze serce, dopóki nie spocznie w Tobie, Boże"
Augustyn - pierwszy nowoczesny człowiek
W uroczystość świętego Augustyna
Pierwsze nawrócenie
Drugie nawrócenie
Niespokojne serce
"Czas powstać!"
Kazanie do młodzieży z Fryzyngi wygłoszone w Katedrze Najśw. Maryi Panny w święto Korbiniana, 11 listopada 1979 roku
Mądrość konkretnej służby
Kazanie na Mszy żałobnej za prof. dr Karla Forstera, München-St. Ludwig, 27 listopada 1981 roku
"Na ile ktoś ma Ducha Świętego, na tyle miłuje Kościół!" (Augustyn)
Kazanie na uroczystość profesji wieczystej w klasztorze św. Jakuba Am Anger w Monachium
Augustyn - wzór wytrwałości
Kazanie na 22 niedzielę zwykłą (czytania z roku B)
Co właściwie znaczą dla nas święci? - Odpowiedź Augustyna
DODATEK
Od wydawcy
I. Uwagi do "Opera omnia"
II. Uwagi do I tomu
Część A: Studia nad Augustynem
Część B: Studia nad teologią ojców Kościoła
Część C: Artykuły w Leksykonie, recenzje i przedmowa
Część D: Kazania
Informacje bibliograficzne
Część A: Studia nad Augustynem
Część B: Studia nad teologią ojców Kościoła
Część C: Artykuły w Leksykonie, recenzje i przedmowa
Część D: Kazania
Wykaz literatury
Cytaty z Pisma
Stary Testament
Nowy Testament
Indeks osobowy