Odbiorca jako czynnik kształtujący wypowiedź (na przykładzie kazań dla dzieci)

Opis książki:

l. Uwagi wprowadzające Wyraz wypowiedź w języku polskim może być rozumiany na różne sposoby. W tradycyjnym, potocznym ujęciu odnosi się on wyłącznie do przekazów mówionych. Jego odpowiednikiem w komunikacji pisanej jest wyraz tekst. W literaturze naukowej przeciwstawia się też niekiedy wymienioną parę terminów z innego punktu widzenia. Tekst bywa rozumiany jako ...najogólniejsza abstrakcyjna struktura komunikatu językowego..., podczas gdy wypowiedź oznacza ...konkretny przekaz słowny, dokonywany przez określoną osobę w danym akcie komunikacji... (Dobrzyńska 1993: 9). Używa się też terminu wypowiedź w znaczeniu wypowiedzenie, czyli ...zdanie zaktualizowane... (Labocha 1990: 34), ...konkretne zdanie wypowiadane przez użytkownika języka... (Encyklopedia językoznawstwa ogólnego 1993: 594). Najczęściej jednak, zwłaszcza w lingwistyce tekstu, terminy wypowiedź i tekst używane są wymiennie, w odniesieniu do jednostkowych przekazów werbalnych, zarówno pisanych jak i mówionych (np. Labocha 1990: 35; Dobrzyńska 1993: 9; Wilkoń 2002: 9). W niniejszym opracowaniu przyjmiemy to najpowszechniejsze ujęcie. Kazanie w tradycyjnym retorycznym rozumieniu jest rodzajem przemówienia o treści religijnej (Słownik terminów literackich 1988: 219). Natomiast homiletyka współczesna ujmuje kazanie jako wydarzenie, w którym Bóg mówi do człowieka za pośrednictwem kaznodziei (m.in. Grzegorski 1999: 158; Przyczyna 1994: 60-61; Staniek 1997: 11) Również słuchacz w tym ujęciu nie jest bierny, lecz aktywnie przyjmuje i odpowiada na kierowane do niego słowo. Ujęcie homiletyczne nie jest sprzeczne z nowszymi tendencjami w teorii tekstu, chociaż oczywiście wykracza poza nie. Tekst (wypowiedź) rozpatruje się bowiem często jako wydarzenie czy proces, jako synonim aktu mowy (Duszak 1998: 28). Podkreśla się także aktywność odbiorcy, który staje się w takim ujęciu współtwórcą wypowiedzi. Według J. Labochy, wypowiedź zawiera w sobie zarówno aspekt procesualny (wypowiedź jako wydarzenie, fakt mówienia, to że się mówi), jak i rezultatywny (jako wytwór mówienia) (Labocha 1990: 35-36)2. Podobnie o dwóch aspektach tekstu pisze A. Wilkoń (2002: 38). Wątpliwości może budzić jeszcze jeden problem związany z odniesieniem terminu wypowiedź do kazania. W niektórych kazaniach dla dzieci pojawia się dialog, a nawet polilog, niewerbalne środki wyrazu, wielość poruszanych tematów, rozmaitość form wypowiedzi, które czasem urastają do odrębnych całości, jak np. niektóre formy narracyjne. Czy zatem możemy kazanie tego typu nazwać jedną wypowiedzią W porównaniu z tekstami adresowanymi do dorosłych kazanie takie wykazuje szczególne rozchwianie spójności. Jak wiadomo, spójność przez wielu badaczy jest uznawana za warunek bycia tekstem (wypowiedzią). Na ogół uważa się, że nie jest absolutnie konieczne istnienie w tekście wyraźnych gramatycznych czy leksykalnych wykładników spójności pomiędzy poszczególnymi zdaniami, czyli tak zwanej spójności linearnej. Natomiast dla uznania danego ciągu za tekst ważna jest jego spójność globalna3. Przyjmując ten punkt widzenia, M. R. Mayenowa uznała za tekst ...wypowiedź jednego nadawcy do jednego odbiorcy o jednym przedmiocie... (Mayenowa 1971). Odmiennego zdania jest A. Wilkoń, który uważa, że spójność nie jest cechą definicyjną tekstu, i podaje przykłady tekstów niespójnych, przede wszystkim literackich oraz potocznych. Spójność, według tego badacza należy rozumieć raczej jako ...powszechną dążność autorów tekstów... (Wilkoń 2002: 9). Teksty mogą być spójne w rozmaitym sensie i w rozmaitym stopniu. W niniejszym opracowaniu przyjmuję, że jeśli istnieje nadrzędny temat, nadrzędny nadawca, nadrzędna forma podawcza oraz jeśli kody niewerbalne używane są pomocniczo, mamy do czynienia z jedną wypowiedzią. W innym wypadku mamy do czynienia z zespołem wypowiedzi, niekoniecznie werbalnych. Należy zaznaczyć, że kazania tego typu są jednak stosunkowo nieliczne. Za A. Wilkoniem uważam spójność nie za warunek bycia tekstem, ale za właściwość stopniowalną (Wilkoń 2002: 9).

Książka "Odbiorca jako czynnik kształtujący wypowiedź (na przykładzie kazań dla dzieci)" - Agnieszka Sieradzka-Mruk - oprawa miękka - Wydawnictwo Historia Iagellonica. Książka posiada 208 stron i została wydana w 2000 r.