Od Poczdamu do Szklarskiej Poręby

Opis książki:

Historyk dziejów najnowszych często pisze o czasach, w których żyje. Tym większe jego zdziwienie budzi nagłe zamknięcie epoki, przenoszące opisywane przezeń wydarzenia w czas przeszły dokonany. Rzecz taka zdarzyła się z niniejszą książką. Powstawała ona w latach, kiedy mikołajczykowska koncepcja Polski - dobrowolnego, suwerennego sojusznika Związku Radzieckiego, ciągle wydawała się chimerą w takim samym stopniu, w jakim podział Niemiec wydawał się oczywistością. Europejska "jesień ludów" 1989 r. przesunęła wiele problemów ostatnich 45 lat z wymiaru aktualnych sporów politycznych do historii. Jednocześnie po raz kolejny okazało się, że każda, zupełnie wydawałoby się nowa sytuacja, tkwi korzeniami w przeszłości, że historia Polski - mimo pozorów braku ciągłości - to nieustający powrót do tych samych dylematów, wyznaczanych przez jej położenie między Niemcami a Rosją. Książka ta opowiada o okolicznościach, w jakich dylemat ten rozstrzygnięto w latach 1945-1947; dokumentując różne koncepcje okresu przejściowego, pokazuje drogi, na które dyplomacja warszawska wkroczyć nie chciała bądź nie mogła. W ostatecznym rachunku wszystkie decyzje okazały się zależne od jednego czynnika: Moskwy. I cała nowość obecnej sytuacji bierze się stąd, że Związek Radziecki odszedł od sformułowanego w 1944 roku dogmatu, w myśl którego jedynym zabezpieczeniem radzieckiego przedpola w Europie mogą być miejscowe partie komunistyczne. Obalenie dogmatu zainicjowało proces nieoczekiwany: odwrót od stalinowskiej wykładni Jałty okazuje się w istocie rzeczy powrotem do wykładni rooseveltowskiej, do pierwotnego "ducha Jałty", na którym zasadzały się nadzieje narodów na wschód od Łaby. Przejęcie władzy w Polsce przez rząd, legitymujący się niekwestionowanym poparciem społecznym, otworzyło z kolei drogę do nowych jakościowo stosunków z mocarstwami zachodnimi. Francja, Wielka Brytania i Stany Zjednoczone nie pozostawiają tym razem wątpliwości, że traktują Rzeczpospolitą w jej obecnym kształcie geograficznym jako trwałą część porządku europejskiego. Jałta i Poczdam - demokracja i granice - doczekały się po 45 latach kropek nad "i". Do zasadniczych zmian w stosunkach Polski ze Wschodem i z Zachodem doszło jednak dopiero wówczas, kiedy układ jaltańsko-poczdamski przekreślony został przez powrót Niemiec do grona mocarstw. Procesowi jednoczenia Niemiec towarzyszy ciągły spór o trwałość polskiej granicy zachodniej, mówiąc bardziej precyzyjnie: dążenie części zachodnioniemieckiego establishmentu politycznego do pozostawienia "i" bez kropki - co najmniej do czasu zjednoczenia RFN i NRD. W tym punkcie koło historii jeszcze się nie zamknęło, ale wszystko wskazuje na to, że zarówno zjednoczenie, jak i uznanie polskiej granicy zachodniej, są sprawą bliskiej przyszłości. Definitywne zakończenie rozdziału zimnowojennego w dziejach Polski i Europy ostatecznie przesunie lata 1945-1947 do historii. Książka ta pisana była jednak w ówczesnej rzeczywistości i w tej formie przedstawiona zostaje czytelnikowi; zrezygnowałem z jej poprawienia, choć dziś zapewne pisałbym ją inaczej. Uznałem jednak, że bardziej uczciwe wobec siebie i czytelnika będzie pozostawienie ocen w ich brzmieniu sprzed kilku lat. Książka była pisana dla wydawnictwa krajowego, z autocenzurą, a autocenzura ta stanowiła ważną część moje ówczesnej świadomości. Można nad tym ubolewać, nie sposób się tego wyprzeć. Ale ciągłość historiografii czasów najnowszych polega między innymi na tym właśnie, że każda praca pozostaje dowodem takich "świadomościowych" barier, pozostaje w różnych wymiarach świadectwem czasów, w których powstawała.

Tybinga, w marcu 1990 r.

Książka "Od Poczdamu do Szklarskiej Poręby" - Włodzimierz Borodziej - oprawa miękka - Wydawnictwo Aneks.