O patrzeniu

Opis książki:

John Berger(ur. 1926) to postać szczególna. Karierę zaczynał jako malarz, by wkrótce stać się przede wszystkim pisarzem i, wyczulonym szczególnie na sprawy widzenia i patrzenia, krytykiem sztuki, nazywanym teżczasem krytykiem kontrkulturowym. Cykl programów telewizyjnych wyemitowanych przez BBC stał się podstawą jego wczesnej książki pt. Sposoby widzenia. Wśród esejów koncentrujących się na sztuce patrzenia i widzenia znajdujemy również "eseje" złożone z samych tylko obrazów. To dominujące zainteresowanie widać także w tytułach innych książek: 0 patrzeniu, Sense of Sight, Another Way of Telling. Ostatnia z wymienionych pozycji (skonstruowana wspólnie z fotografem Jeanem Mohrem) składa się między innymi z osobliwej fikcyjnej "autobiografii" ułożonej z ponad 150 fotografii, których zadaniem jest właśnie "opowiedzenie" w inny sposób o życiu starej kobiety. Podobnie też niniejsza książka koncentruje się na sprawach widzenia i patrzenia. Poza kilkoma "spojrzeniami" na fotografię i jej znaczenie w kulturze znajdziemy tu ciekawe "spojrzenia" na malarstwo i sztukę. Tak jak i samemu patrzeniu, towarzyszy im zawsze wyobraźnia, co może najwyraźniej ukazuje esej o Fransie Halsie.
Prace Bergera mają nas na powrót nauczyć sztuki patrzenia, sztuki w cywilizacji Zachodu w znacznym stopniu paradoksalnie zatraconej, mimo że w piśmiennictwie naukowym jak i w myśleniu potocznym spotykamy tak dużą liczbę metafor odwołujących się właśnie do zmysłu wzroku. W swoich esejach Berger pragnie zdystansować się wobec logocentryzmu postrzegania sztuki i otaczającej nas rzeczywistości.
Choć być może dziś z nie wszystkimi pomysłami interpretacyjnymi Bergera przyjdzie nam zgodzić się bezdyskusyjnie, to jednak wydaje się, że książka ta nadal pozostaje oryginalna w swoim widzeniu sztuki i fotografii. Warto też dodać, że prace Bergera obok prac Susan Sontag należą już do kanonu lektur na uczelniach artystycznych w Stanach Zjednoczonych, zaś na przykład esej Garnitur i fotografia znalazł się nie tylko w antologiach tekstów poświęconych interpretacji kultury, ale także w utworze skomponowanym przez Michaela Nymana.

Sławomir Sikora

Książka "O patrzeniu" - John Berger - oprawa miękka - Wydawnictwo Aletheia. Książka posiada 271 stron i została wydana w 1999 r.