Niemiecko-polski spis ulic, placów i mostów Wrocławia 1873-1993

Opis książki:

W szczegółowych badaniach dotyczących Wrocławia, zwłaszcza jego czasów najnowszych, poważną trudność stanowi identyfikowanie ulic, placów, mostów i innych nazw topograficznych. Przyczyną tego jest nie tylko ich zmienianie się w ciągu lat, ale przede wszystkim wielokrotne powiększanie administracyjnego obszaru miasta i wytyczanie nowych ulic. Istotne powiększenie obszaru miasta Wrocławia miało miejsce m.in. w 1928 (wraz ze zmianą nazw ulic w przyłączonym obszarze przeprowadzoną w 1929 i 1930), po drugiej wojnie światowej zaś największe zmiany nastąpiły w latach 1951, 1970, 1973. Dla XIX w. zmiany tego typu opisali H. Markgraf i A. Wei B*, ale ich opracowania, choć cenne, nie wystarczają na dzisiejsze potrzeby. Powyższe względy skłoniły autora do przeprowadzenia odpowiednich poszukiwań zarówno w niezwykle obszernej literaturze przynoszącej tego rodzaju wzmianki, jak i przede wszystkim w zachowanych księgach urzędowych oraz rejestrach, w periodycznie dawniej wydawanych adresowych księgach Wrocławia, a także w zasobach archiwalnych, obrazujących stan do końca 1973 r., w którym to roku nastąpiła ostatnia zmiana granic miasta. Nazwy niemieckie zostały zebrane właśnie dla tego obszaru, stąd w wykazie występują również ulice, które przed 1945 r. nie znajdowały się w granicach Wrocławia. Nazwy polskie doprowadzone zostały do stanu aktualnego, tj. 1997 r. Wyniki badań przedstawione są w dwóch obszernych wykazach. Pierwszy zawiera w alfabetycznym porządku nazwy niemieckie wraz z koniecznymi informacjami i wyjaśnieniami, drugi jest również alfabetycznym spisem obecnych lub proponowanych nazw polskich z odesłaniem do ostatniej nazwy niemieckiej; nie zawiera on już jednak dodatkowego materiału informacyjnego. Pierwsza część wykazu zawiera ułożone alfabetycznie nazwy niemieckie i ich polskie odpowiedniki. Jeżeli ulica nie zachowała jednej nazwy (wynikało to przede wszystkim z procesu włączania nowych osiedli, a także z masowych zmian, które nastąpiły po objęciu władzy przez Hitlera), Czytelnik odsyłany jest do innych nazw niemieckich (odsyłacz pojawia się wtedy poostatniej nazwie niemieckiej). Odesłania do nazw późniejszych zostały podane przy pierwszej nazwie. Czasami jednak odesłania idą w obu kierunkach: dzieje się tak, kiedy ulica w swojej historii nosiła kilka nazw. Podane zostały też wszystkie powojenne polskie już nazwy. Jeżeli w granicach z 1945 r. powtarzały się takie same nazwy ulic, to na końcu informacji autor wymienia osiedle, na którym się znajdowały, dla tych zaś, które dopiero po 1945 r. znalazły się w granicach miasta, nazwę osiedla podaje się bezpośrednio po nazwie niemieckiej. W pierwszym wykazie najwięcej miejsca zajmują wyjaśnienia dotyczące nazw niemieckich. Nie zamieszczono w nich kompletnych informacji, ograniczając się jedynie do bliższej prezentacji nazw i nazwisk, zwłaszcza mało znanych, nawet samym Niemcom. Z kolei nazwy polskie omawiane są wtedy, gdy powstały wskutek nieporozumienia, kiedy to poprzednie nazwy zostały błędnie lub wręcz opacznie przetłumaczone. Dla przykładu warto wymienić ulicę Kamienną: "Stein" to rzeczywiście polski "kamień", ale w tym wypadku Steinstra Be łączyła się z osobą barona von Steina, pruskiego reformatora z czasów napoleońskich. Podając te informacje autor zrezygnował z przywoływania źródeł, z których je zaczerpnął; z reguły są to dostępne wydawnictwa encyklopedyczne, niemieckie i polskie, prasa, słowniki obu języków. Część pierwszą kończą wykazy dodatkowe: 1. Wykaz obiektów fizjograficznych oraz dróg i grobli, 2. Wykaz ulic na przedmieściach: Mokry Dwór, Bielany, Psary, Św. Katarzyna, Siechnice, Łany, Mirków, Żórawina, Smo-lec, Żerniki Wrocławskie, Kamieniec, Trestno i Radwanice, które miały niemieckie nazwy. W drugiej części przedstawione zostały aktualne nazwy polskie, wraz z informacją o ostatniej nazwie niemieckiej. Jeśli nazwa polska umieszczona jest w nawiasie, to oznacza, że dotyczy ulicy, która już nie istnieje lub nie ma aktualnie żadnej nazwy, choć po wojnie ją miała. Druga część ma charakter pomocniczy, umożliwia poszukiwanie nazw niemieckich. Na zakończenie tej części umieszczono wykaz zmian polskich wraz z ich obecnymi odpowiednikami. Przy niektórych nazwach ulic urobionych od miejscowości mniejszych niż dawniejsze miasta powiatowe w nawiasie podano skróconą nazwę powiatu, w którym ta miejscowość leżała (np. Sulau, dziś Sułów [milic], tzn. w powiecie milickim).

Książka "Niemiecko-polski spis ulic, placów i mostów Wrocławia 1873-1993" - Tomasz Kruszewski - oprawa miękka - Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.