Monarchia konstytucyjna w Austrii 1867-1914

Opis książki:

Ostatnimi czasy wzrosło, zarówno w samej Austrii, jak i w krajach, których terytoria były kiedyś częścią rozległego państwa Habsburgów, zainteresowanie nauk historycznych dziejami XIX wiecznej monarchii habsburskiej. Dotyczy to także polskich badań historycznych. Różne są tego przyczyny. Niewątpliwie atrakcyjność tych poszukiwań badawczych bierze się z wielonarodowego i zróżnicowanego kulturowo, charakteru austriackiej monarchii konstytucyjnej. W obliczu jednoczącej się Europy, na bazie głównie prawnych i ekonomicznych powiązań, może być ona potraktowana jako wczesny przykład uniwersalistycznego modelu państwa. Powstał on jednak w wyniku historycznych zaszłości, a nie świadomych działań rządów i społeczeństw, co pozwala widzieć w nim przede wszystkim historyczny fenomen. Natomiast ponadczasowy wymiar austriackiej monarchii konstytucyjnej wyraża się w wytworzonej przez jej instytucje kulturze prawnej, ściśle powiązanej z modelem państwa liberalnego i praworządnego.
Kompleksowe przedstawienie historii monarchii Habsburgów we wszystkich przejawach życia politycznego, społecznego i gospodarczego zawiera monumentalne siedmiotomowe dzieło austriackiej akademii nauk, pt. "Die Habsburgermonarchie 1848" przez Friedricha Lehne ogólna charakterystyka instytucji prawa publicznego w monarchicznej Austrii. Zawiera ono także omówienie stanu ustawodawstwa z zakresu prawa sądowego, sporządzone przez Wernera Ogrisa oraz rys ustroju Austrii pióra Wilhelma Braunedera.
Niemniej jednak brakuje w literaturze austriackiej monograficznego opracowania, które w sposób całościowy ujmowałoby system publicznych praw podmiotowych i politycznych wraz z analizą orzecznictwa najwyższych trybunałów. Ukazała się ostatnio jedynie monografia poświęcona wyłącznie powstaniu sądownictwa administracyjnego, autorstwa Thomasa Olechowskiego.
Także w polskiej literaturze prawno-historycznej nie pojawiła się praca traktująca o funkcjonowaniu prawa publicznego w austriackiej monarchii konstytucyjnej. Jedynym opracowaniem poświęconym częściowo zagadnieniom ustrojowym dawnej Austrii jest pochodząca sprzed ponad czterdziestu lat praca Konstantego Grzybowskiego "Galicja 1848- w znakomitym stylu, zaś Autor ujawnił wielką erudycję, ale wobec upływu czasu stało się ono po części zdeaktualizowane tak w płaszczyźnie metodologicznej, jak i faktograficznej.
Natomiast polska nauka historyczna doczekała się licznych monografii poświęconych dziejom politycznym dawnej Austrii. Wśród badaczy dziejów monarchii habsburskiej należy w szczególności wymienić Józefa Buszkę, Wacława Felczaka, Stanisława Grodziskiego, Waldemara Łazugę i Henryka Wereszyckiego.
Wobec zatem pewnej luki w obrazie austriackiej monarchii konstytucyjnej narodziła się myśl przedstawienia jej funkcjonowania przez pryzmat systemu ochrony praw podmiotowych i politycznych obywateli. Zamiarem niniejszej pracy jest ukazanie dziejów prawa publicznego monarchicznej Austrii w trzech niejako warstwach: dogmatycznej, judykacyjnej i czysto historycznej. Działalność władzy publicznej na styku z uprawnieniami jednostki została pokazana nie tylko w aspekcie normatywnym, ale głównie w świetle orzecznictwa najwyższych instytucji sądowych i sądowo-administracyjnych: Trybunału Państwa (Reichsgericht), Trybunału Administracyjnego (Verwaltungsgerichtshof) i Najwyższego Trybunału Sądowego (Oberster Gerichts- und Cassationshof). Autor starał się także o ujęcie omawianych zagadnień prawnych w możliwie szerokim kontekście dziejów politycznych dawnej Austrii.
Zasadniczym jednak celem monografii jest przedstawienie instytucji prawa publicznego, które stały na straży podmiotowych i politycznych praw obywateli. Powstałe wówczas w Austrii instytucje o charakterze sądowo-administracyjnym i sądowo- konstytucyjnym miały bowiem cechy prekursorskich i unikatowych rozwiązań prawnych.
Odegrały one dużą rolę w kształtowaniu zasad państwa liberalnego i konstytucyjnego.
Poprzez ich działalność można prześledzić tworzenie się wczesnego państwa prawnego w XIX wiecznej Europie. Narodziny państwa prawa w austriackiej monarchii konstytucyjnej zostały przedstawione nie tylko pod kątem ustaw zasadniczych, składających się na Konstytucję Grudniową, i ochrony prawnej trybunałów, ale także przez sylwetki ludzi, którzy swoją działalnością przyczynili się do zachowania konstytucyjnych zasad, praw i wolności obywatelskich.
Opracowanie składa się zatem z trzech części. W pierwszej zostało zobrazowane kształtowanie się w XIX wiecznej Austrii pod wpływem liberalnej ideologii konstytucyjnego systemu władzy. Szczególną uwagę poświęcono politycznej walce o rozszerzenie uprawnień podmiotowych obywateli względem państwa. Pokazane zostały także wewnętrzne implikacje stworzonego wówczas modelu ustrojowego, którego podstawą stała się uchwalona w 1867 roku Konstytucja Grudniowa. Druga część pracy zawiera analizę instytucjonalnych gwarancji przestrzegania przez organy państwa wolności obywatelskich i sposobów dochodzenia przez obywateli publicznoprawnych roszczeń. Całościowe przedstawienie systemu ochrony w dziedzinie prawa publicznego oddaje specyfikę rządów prawa w austriackiej monarchii konstytucyjnej. W trzeciej części monarchiczna Austria została także scharakteryzowana jako państwo prawa na przykładzie sądowej ochrony publicznych praw podmiotowych jednostki.
Bazę źródłową monografii stanowią materiały drukowane z orzecznictwa najwyższych trybunałów austriackich, a także nowe wydawnictwa źródłowe w postaci protokołów obrad austriackiej Rady Ministrów z lat 1848-1867 i sprawozdań wydziału konstytucyjnego austriackiej Rady Państwa z roku 1867, wydanych niedawno przez Barbarę Haider. Sięgnięto także do materiałów archiwalnych dotyczących obrad austriackiego rządu po 1867 roku.
Wykorzystane zostały protokoły posiedzeń składów orzekających Trybunału Państwa i Trybunału Administracyjnego. Źródła archiwalne zachowały się głównie w Powszechnym Archiwum Administracji (Allgemeines-Verwaltungsarchiv) w Wiedniu i w Państwowym Archiwum (Státni ústředni archiv) w Pradze.

Książka "Monarchia konstytucyjna w Austrii 1867-1914" - Andrzej Dziadzio - oprawa twarda - Wydawnictwo Księgarnia Akademicka.