Metropolita Józef Nielubowicz-Tukalski

Opis książki:

Wiek XVII był okresem istotnych rozstrzygnięć w sprawach Kościoła prawosławnego. Siedemnastowieczne dzieje Cerkwi prawosławnej w Rzeczypospolitej są w znacznym stopniu znane, a ostatnie lata przyniosły wiele cennych opracowań historycznych. Niewiele jednak wiemy o postawie społeczeństwa ruskiego wobec zmian polityczno- religijnych w kraju i za granicą. Dotyczy to różnych grup społecznych: duchowieństwa, magnaterii i szlachty ruskiej, Kozaczyzny, mieszczan i chłopów. Proponowana praca została poświęcona jednemu z hierarchów prawosławnych, który wywierał znaczący wpływ na postawy ludności prawosławnej.

Józef Nielubowicz Tukalski należał do najwybitniejszych postaci w dziejach Kościoła prawosławnego na terenie Rzeczypospolitej. Hierarcha ten, jako przełożony wielu znaczących ośrodków zakonnych na Pińszczyźnie, następnie jako władyka białoruski i metropolita kijowski, podejmował wiele decyzji istotnych dla losów całego Kościoła. Jego życie i działalność przypada na okres szczególny w dziejach Cerkwi prawosławnej: podziałów wewnętrznych, narastania tendencji kontrreformacyjnych, konfliktów unicko-prawosławnych, powstań kozackich i wojen prowadzonych przez Rzeczypospolitą ze swymi sąsiadami. Zarządzanie sprawami Cerkwi w okresie jej wewnętrznego podziału było zadaniem niezwykle trudnym. Celem moim będzie więc nie tylko przedstawienie postaci tego wybitnego władyki, ale ukazanie poprzez jego biografię fragmentu losu Kościoła prawosławnego. Takie ujęcie tematu lepiej pozwoli nam zrozumieć postawę Józefa Tukalskiego wobec ówczesnej skomplikowanej rzeczywistości, pojąć dramat trudnych wyborów, przed którymi stanął władyka białoruski, określić rolę tej postaci w dziejach prawosławia na terenie Rzeczypospolitej.

Ród Tukalskich herbu Kościesza pochodził z Pińszczyzny. Według Kaspcra Niesieckiego w powiecie pińskim Tukalscy nazywali się Nielubowiczami,z których jeden był wojskim pińskim. "Ten miał syna jednego Anastazego metropolitę kijowskiego (...). Ten króla i Rzeczypospolitę uraziwszy mieszkał na Ukrainie, gdzie umarł, a po śmierci jego sługa Krzywicki, sfabrykowawszy testament, dobra w pińskim Lachowicze i Poczopów, jako też, i w słonimskim pozabierał". Z informacji powyższej wynika, że przyszły metropolita kijowski miał na imię Anastazy i był synem Wojskiego pińskiego. Do Tukalskich należał również majątek Mutwica, położony w powiecie pińskim. W XIX wieku w archiwum dworskim znajdowały się nadania rodowe od królów polskich Stefana Batorego i Jana Kazimierza, pisane cyrylicą2. Anastazy Tukalski urodził się więc w końcu XVI lub na początku XVII wieku. Początkową edukację zdobył w domu rodzinnym, a następnie, tak jak wielu innych synów szlachty białoruskiej, kształcił się w wileńskiej szkole brackiej. Tam otrzymał staranne wykształcenie teologiczne. Wychowany w tradycji prawosławia, związał się z wybitnymi prawosławnymi działaczami tego czasu- metropolitą Hiobem Boreckim, biskupami Paizjuszem Hipolitowiczem, Meleecjuszem Smotryckim, archimandrytą Józefem Bobrykowiczem czy polemistą Kasjanem Sakowiczem. Zapewne oni namówili Tukalskiego do wstąpienia do wileńskiego monasteru Świętego Ducha. Tukalski wstąpił do niego w końcu lat dwudziestych i przyjął imię zakonne Józef.

Prof. dr hab. Antoni Mironowicz, kierownik Zakładu Historii Kultur Pogranicza w Instytucie Socjologii Uniwersytetu w Białymstoku. Specjalizuje się w problematyce historii Kościoła wschodniego w Europie Środkowo-Wschodniej. Jest autorem licznych publikacji naukowych z tego zakresu. Najważniejsze opublikowane pozycje książkowe Antoniego Mironowicza: Supraśl jako ośrodek kulturalno-religijny w XVI wieku, Leimen 1984; Podlaskie ośrodki i organizacje prawosławne w XVI-XVII wieku, Białystok 1991; Nieznany herbarz Michała Szęciłty, Londyn 1992; Bractwo Objawienia Pańskiego w Bielsku, Bielsk Podlaski 1994; Prawosławie i unia zapanowania Jana Kazimierza, Białystok 1996; wyd. II, Białystok 1997; Teodozy Wasilewicz, archimandryta słucki, biskup białoruski, Białystok 1997; Księga cudów przed ikoną Matki Bożej w Starym Korninie dokonanych; Białystok 1997; Metropolita Józef Niehibowicz Tukalski, Białystok 1998; Katalog świątyń i duchowieństwa prawosławnej diecezji białostocko-gdańskiej, Białystok 1998.

Książka "Metropolita Józef Nielubowicz-Tukalski" - Antoni Mironowicz - oprawa miękka - Wydawnictwo Białoruskie Towarzystwo Historyczne.