Mao-biografia

Opis książki:

Mao Zedong to nazwisko nieodmiennie kojarzy się z "rewolucją kulturalną" i czerwoną książeczką. Miał na sumieniu miliony istnień ludzkich. Udało mu się przejąć władzę w zacofanym, odciętym od reszty świata kraju, w którym tradycje władzy cesarskiej, a także przywiązanie do religii przodków były bardzo silne. Kierował się instynktem politycznym. Organizator buntów chłopskich, wojskowy dowódca, romantyczny poeta, filozof i wreszcie przewodniczący Komunistycznej Partii Chin, znany ze słabości do młodych kobiet i do tytoniu, dał Chinom jedność, jakiej nie zaznały w czasach nowożytnych. Cena, którą naród za to zapłacił, była ogromna. Mimo to Mao trwał przy władzy. Jaki był naprawdę Ross Terrill przedstawił go nie tylko jako polityka, ale i jako człowieka. Korzystał przy tym z nie znanych wcześniej informacji uzyskanych z pierwszej ręki, często bowiem odwiedzał Chiny. Dotarł do miejsc i ludzi, przewertował tysiące stron, by obraz dyktatora stał się najpełniejszy.

W porównaniu z pierwszym wydaniem sprzed dwudziestu lat, zawarte w tej książce rozdziały nie zmieniają mojego ogólnego poglądu na sylwetkę Mao. Dzisiaj kładę nieco większy nacisk niż dawniej na fakt, że począwszy od późnych lat pięćdziesiątych, Mao miał nawroty wątpliwości co do osiągnięć rewolucji i zwrócił się ku światopoglądowi subiektywnemu oraz cyklicznemu pojmowaniu historii. Ponadto zaczął naprawdę obawiać się ewentualnego powrotu kapitalizmu w Chinach. Od niedawna dostępne teksty Mao z okresu "stu kwiatów" i "wielkiego skoku" potwierdzają moje pierwotne twierdzenia, że od tamtych czasów u Mao pojawiło się nasilenie subiektywizmu i idiosynkrazji. Zawarta w mojej książce obserwacja, że równolegle istnieje "Mao tygrys" i "Mao małpa", rzeczywiście znajduje potwierdzenie w zarejestrowanych rozmowach i diatrybach z łat 1956-19571. Mao poszedł o krok dalej zarówno w swym zapale dla inżynierii społecznej, jak i w wyrażaniu wątpliwości co do niektórych swoich towarzyszy i pewnych ortodoksyjnych zjawisk socjalizmu. Obecnie mamy więcej podstaw, by twierdzić, że nieprawdą jest, jakoby Mao "utracił" władzę w początkach lat sześćdziesiątych, a potem "odzyskał" ją dzięki "rewolucji kulturalnej". Jego własna wola tymczasowego zajęcia mniej ważnej pozycji, by później z powrotem stanąć na czele, mogła być równie istotna, jak bilans władzy i walk politycznych w tamtym czasie. Także rola Jiang Qing ("pani Ciang") w nadejściu "rewolucji kulturalnej" była większa, niż to oceniałem i opisałem w pierwszym wydaniu książki. Zwrot Mao ku tej kobiecie był integralną częścią jego osobistego powrotu do życia i walki przeciw śmiertelnemu zagrożeniu rewolucji (tak jak rzeczywiście przychylność dla niej w 1976 roku była częścią jego ostatecznego "wypadu lewicowego"). Wyłaniający się obraz Mao i Jiang nie przedstawia pary bohatera i łajdaczki, lecz dwie osobowości o silnej woli i niewspółmiernym udziale w życiu publicznym Chin, dwoje ludzi, którzy kochali się przez długi okres, a którzy później przeobrazili pasje osobiste we władcze małżeństwo polityczne. Ich zwyczaje, gusta i zdolności były krańcowo odmienne; nieprzerwanie irytowali i omijali się nawzajem. Fakt, iż w nekrologach Jiang Qing, zamieszczonych w prasie oficjalnej, nigdy nie wspomniano, że była żoną Mao (przez trzydzieści osiem lat!), okrywa hańbą Komunistyczną Partię Chin. Moje pierwotne opisy życia osobistego Mao Zedonga były śmielsze od wszelkich innych publikacji na ten temat w latach siedemdziesiątych. Tymczasem o wiele więcej o psychice Mao, jego związkach z kobietami, udrękach izolacji i innych sprawach osobistych dowiedziałem się dopiero po ukończeniu przeze mnie Mao, we wczesnych latach osiemdziesiątych, kiedy zacząłem analizować biografię jego żony. Na przykład właśnie dopiero w biografii Jiang zauważyłem szerzej wielką rolę, jaką w ostatnich latach życia Mao odegrała Zhang Yufeng, jego zaufana sekretarka. Po pierwszym wydaniu książki krytykowano mnie za poświęcenie zbyt wielkiej uwagi analizie osobowości Mao i opisowi jego życia prywatnego. Takich wypowiedzi było wiele, niech jako przykład posłużą słowa Edwina Moise a, który w bibliografii swojej książki Modern China: A History z 1986 roku polecał moją pracę Mao, ale ostrzegał czytelników, że "koncentruje się ona zbytnio na szczegółach z życia osobistego Mao"6. Jeszcze dziesięć lat później w wielu poważnych opracowaniach szczegóły życia osobistego Mao zajmowały główne miejsce. Chociaż moje sugestie na temat prawdopodobnej zażyłości pomiędzy Mao a Zhang Yufeng zostały odrzucone, późniejsze publikacje zamieniły przypuszczenia w pewność. W nowym wydaniu kładę dodatkowo nacisk na niekonsekwencje i błędy Mao w ocenie ludzi. Wiele osób, które Mao gorąco popierał - między innymi Kang Sheng (Kang Szeng), Lin Biao (Lin Piao), Wang Hongwen - pod wieloma względami nie sprawdzało się, podczas gdy wielu znacznie wartościowszych ludzi, takich jak Peng Dehuai (Peng Te-huaj), Chen Yi (Czen I), Liu Shaoąi (Liu Shao-tsi), pozostawało w cieniu, bo Mao nie czynił nic, by ich popierać i zatrzymać przy sobie. Rozmowa Mao z Deng Xiaopingiem (Teng Siao-pin-giem) wkrótce po tym, gdy ten został odsunięty od władzy i zesłany na wieś w 1967 roku, nie rzuca dobrego światła na Mao. Deng był na tyle śmiały, by gorzko zauważyć, że może powinien być taki jak wschodząca gwiazda Lin Biao i przypodobać się Mao, "biorąc merytoryczne osiągnięcia z niczego". Na to Mao zareagował z uśmiechem: "Historia oceni, czy Lin Biao postępuje słusznie czy nie. Nie masz się co buntować". Dziesięć lat później Lin Biao zginął po straszliwej kłótni z Mao, a Deng rozpoczął ponowną wspinaczkę na szczyt, by zostać nowym Mao epoki postmaoistowskiej. Nowe badania historyczne nad okresem sprzed 1949 roku pozwoliły odrzucić tezę, jakoby większość sukcesów Komunistycznej Partii Chin była wyłącznym dziełem Mao. Jeśli chodzi o okres po wyzwoleniu, to - inaczej niż dotychczas sądzono - ówczesne decyzje Mao wydają się podjęte ad hoc9. Decydując o przystąpieniu do wojny koreańskiej, Mao był na łasce tego, co mu Stalin pozwalał wiedzieć o planach zjednoczenia Korei przez Kim Ir Sena (Kim Il-sunga). Stawiało to chińskiego przywódcę w niezręcznej sytuacji wobec towarzyszy głęboko wątpiących w mądrość Chin tańczących w takt podstępnych ambicji Kima i antyamerykańskich kalkulacji Stalina10. W walce politycznej i przy rozwiązywaniu konfliktów Mao praktykował przebiegłe krętactwa i oszustwa. Na przykład, jego zimne przyzwolenie na zniszczenie Gao Ganga mogło być wynikiem nie tyle związków Gao z Moskwą, ile ambiwalencji Mao, "poczekamy-zobaczymy", wobec manewrów Gao przeciw Liu Shaoąi, którego Mao już się obawiał. W latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych Mao czasami wykorzystywał swoje wyczucie paradoksu, samokrytycyzm i łączące się w jego naturze cechy tygrysa i małpy do wprowadzania innych w błąd lub robienia im wymówek. W jednej chwili mógł nakazać Kang Shengowi czy Chen Bodzie zrobienie jakiegoś świństwa, a już w następnej rozkładał ręce przed gościem i deklarował, że on przecież nie ma w ogóle żadnej władzy. Ani w 1976 roku, kiedy Mao zmarł, ani też później, w dziesiątą rocznicę tego wydarzenia, nie przypuszczaliśmy jeszcze, że zanim minie dwadzieścia lat od śmierci Mao, zainteresowanie nim przesunie się ku najbardziej osobistej dziedzinie życia człowieka, ku jego życiu seksualnemu. Ale przecież Amerykanie w czasach Reagana także nie musieli przypuszczać, że prezydent Stanów Zjednoczonych, wybrany w 1992 roku, spędzi pierwsze miesiące w Białym Domu nad problemem homoseksualizmu w wojsku, pierwsze tygodnie po re-elekcji w 1996 roku nad problemami molestowania seksualnego tamże, a większość roku 1998 poświęci na obronę samego siebie przed oskarżeniami o niewłaściwe zachowania seksualne w Białym Domu. Teraz, na przełomie wieków, Mao, człowiek, który zjednoczył Chiny, filozof azjatyckiego komunizmu i jeden z wielkich architektów upadku bloku komunistycznego, często bywa postrzegany jako konspirator i rozpustnik. Wskutek silnej tendencji do wiary w najlepsze intencje Mao, zachodnia sinologia przez wiele lat jakby nie dostrzegała patologicznych cech Mao (patrz dalsze strony niniejszego wstępu). Ale jeszcze bardziej wpływał na to brak przekonujących dowodów jego samowolnych i bezrozumnych działań. W latach dziewięćdziesiątych dysponowano już znacznie obszerniejszymi materiałami, pozwalającymi lepiej przyjrzeć się jego metodom rządzenia. Ten nowy sposób postrzegania Mao na Zachodzie lepiej niż jakiekolwiek inne dzieło wyrażała książka Li Zhisui The Private Life of Chairman Mao. Pomimo zastrzeżeń, jakie mogą budzić przyczyny gorzkich słów Li pod adresem Mao i KPCh*, książka ta, napisana przez byłego lekarza Mao, ma znamiona autentycznego dokumentu. Jest to jedyna książka napisana przez człowieka z kręgów bliskich Mao, który uciekł z Chin i opowiedział swoją historię.

Książka "Mao-biografia" - Ross Terrill - oprawa twarda - Wydawnictwo Iskry.