Losy Polaków w Uzbekistanie 1919-1952

Opis książki:

Polska historia to przede wszystkim losy ludzi. Skomplikowane, a często tragiczne dzieje naszego narodu sprawiły, że biografie wielu Polaków związane są z rejonami nieraz bardzo od Ojczyzny odległymi. Niestety, niemało śladów przeszłości na zawsze się zatarło, niemało świadectw bezpowrotnie zaginęło. Czasem jednak docieramy do źródeł, które zadziwiają swym informacyjnym bogactwem. Takie właśnie znaczenie mają dokumenty przechowane w Uzbekistanie, które teraz trafiają, do Polski. Dokumenty represji NKWD skierowanych przeciwko Polakom na ziemiach byłej Uzbeckiej SRR ilustrują losy niemal 600 osób. Aresztowanych, więzionych bądź zesłanych do Uzbekistanu od połowy lat dwudziestych, w czasie masowych czystek lat trzydziestych, deportowanych z anektowanego 17 września 1939 r. obszaru II Rzeczypospolitej oraz represjonowanych w latach 1941-1945. Najwcześniejsze prześladowania dotknęły potomków carskich zesłańców, których wojna i rewolucja rozrzuciły po całym Cesarstwie Rosyjskim. Pozostali w ZSRR, nie mogąc już powrócić do Polski, choć - jak świadczą dokumenty - wielokrotnie podejmowali takie próby. Niektórzy z nich walczyli wcześniej o jej niepodległość w Legionach, Polskiej Organizacji Wojskowej i wojnie 1920 roku, a po spełnieniu obowiązku wobec Ojczyzny powrócili do Rosji w poszukiwaniu rodzin. Stali się ofiarami stalinowskiego terroru. Wielu z nich rozstrzelano, wielu skazano na wysokie - przeważnie ośmio-, dziesięcioletnie - kary łagru. Przekazane dokumenty stanowią niezwykłe źródło wiedzy o losach Polaków pozostałych w ZSRR po I wojnie światowej; wiedzy tym cenniejszej, że prawie nieobecnej w badaniach historycznych. Kolejne fale represji spadły na tych Polaków, którzy znaleźli się w Uzbekistanie zdążając do tworzącej się Armii Polskiej. Większość z nich była w 1939 i 1940 r. deportowana z obszaru Polski, anektowanego przez ZSRR na mocy paktu Ribbentrop-Mołotow. Dzięki podpisanej 30 lipca 1941 r. umowie pomiędzy Polską, i ZSRR, zostali zwolnieni z więzień i łagrów, a następnie skierowani do miejsc formowania polskiego wojska. Prze2 Uzbekistan w latach 1941-1946 przewinęło się co najmniej sto tysięcy obywateli polskich, w tym także dużo cywilów: kobiet, dzieci, ludzi starszych. Wielu z nich nie dotarło do wymarzonych celów, skąd mogłaby prowadzić droga do Ojczyzny, i pozostało w ziemi uzbeckiej na zawsze. Ich tragiczne losy nadal znane są jeszcze słabo i fragmentarycznie. Przekazane Polsce archiwalia są świadectwem skomplikowanych i trudnych dziejów naszych rodaków, których kolejne wojny rzucały daleko od kraju. Są dokumentami ważnymi dla naszej historii - wstrząsającym świadectwem losów indywidualnych i przykładem cierpień, jakich nie szczędził wiek XX. Dla ofiar. represji i ich rodzin - są niepodważalnym dowodem wyrządzonej niesprawiedliwości i doznanych krzywd. Dla naukowców - stanowią cenne źródło wiedzy o wydarzeniach i procesach historycznych, które wpłynęły na przebieg naszych dziejów. To, że uzyskujemy dostęp do tych świadectw, z pewnością otwiera nowe możliwości badawcze. Stawiamy ważny krok na drodze do pełnego, wnikliwego i rzetelnego odczytania losów Polaków na terytorium ZSRR. Pochylmy się - my, obywatele niepodległej Rzeczypospolitej, mieszkańcy jednoczącej się Europy - nad tymi poruszającymi dokumentami. Niech będą dla nas źródłem głębokiej refleksji. Niech będą zobowiązaniem, by czasy pogardy, nienawiści, deptania ludzkich praw - na zawsze zostały zamknięte i przemawiały do nas już tylko w muzeach i archiwach! Aleksander Kwaśniewski

Książka "Losy Polaków w Uzbekistanie 1919-1952" - oprawa miękka - Wydawnictwo Archiwum Państwowe.