Kult świętych w Polsce średniowiecznej

Opis książki:

W opisie cech kultury religijnej średniowiecznej Europy kult świętych stanowi ważny pojęciowo i historycznie składnik. Swe teologiczne uzasadnienie kult świętych ma w Piśmie Świętym. Już bowietn ze słów św. Pawła wynika, iż świętość członków świętego Kościoła jest nie tylko wymogiem moralnym, lecz także historycznie daną łaską Bożą, godną chwały (Ef 1, 6 nn.). Rzeczywista świętość Kościoła nie zasadza się tylko na szafowaniu sakramentów, tak jak historycznie nie można jej odnosić jedynie do Kościoła pierwotnego. Musi ona być poświadczona przed światem przez tych, którzy w swoim życiu stali się twórczymi wzorami świętości. Ma ona swojąhistorię ukazaną w procesach kanonizacyjnych i beatyfikacyjnych. Cultus duliae - kult należny świętym, zgodnie z precyzyjną wykładnią Magisterium Ecclesiae, nie odnosi się jednak wyłącznie do osób wyniesionych na ołtarze; w swej istocie skierowany jest ostatecznie do samego Boga, ponieważ ich świętość była darem łaski Bożej. Przedmiotem badania historycznego jest uchwycenie zewnętrznych znamion tej rzeczywistości Bożej, zarówno w rozwijanej w ciągu dziejów refleksji teologiczno-pastoralnej, jak i (co być może ważniejsze?) w pobożności ludowej. Okazuje się bowiem, iż ta ostatnia uznawała i uznaje niekiedy także inne rzeczywi-stości obok tamtej i w swoich upodobaniach do pewnych świętych kie-ruje się w większym stopniu motywami uczuciowymi niż aktami sensu stricte religijnymi.
Ziarna tej refleksji historycznej zostały zebrane w referatach wygłoszonych podczas sesji naukowej zorganizowanej 31 maja 2001 roku w Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie przez Katedrę Historii Kościoła w Średniowieczu. W prawdzie temat sesji: Kult świętych w Polsce średniowiecznej, był już ograniczeniem chronologicznym i geograficznym zagadnień podjętych w referatach, to i tak - rzecz zrozumiała - nie można było objąć w nich całości wyznaczonej w tytule. Ważnym aspektem dydaktycznym i pedagogicznym powyższej konferencji naukowej było zaproszenie kilku studentów i doktorantów do wygłoszenia referatów. Tę jakże uzasadnioną promocję intelektualną uwzględnili w swoim projekcie inicjatorzy sesji: Pan dr hab. Jerzy Rajman i Ks. dr hab. Grzegorz Ryś.
Program sesji został merytorycznie podzielony na trzy grupy zagadnień z zakresu teologii, onomastyki i historii sztuki.
Właściwym wprowadzeniem do omawianej problematyki stał się referat ks. dra hab. Grzegorza Rysia na temat Teologii relikwii w średniowieczu. Autor skupił swój wywód na fundamentalnym zagadnieniu w zakresie genezy i rozwoju kultu świętych w omawianej epoce. "Następne dwa referaty dotyczyły również kultu relikwii. Doktorantka, Pani mgr Marta Maćkowiak skomentowała relację Piotra Hiacynta Pruszcza, historyka-amatora z XVII wieku, o relikwiach w kościołach krakowskich w jego czasach. Natomiast metodyczną problematyką rodzajów relikwii w średniowieczu zajął się Pan Marcin Bała, student V roku Wydziału Historii Kościoła.
Zagadnienia onomastyczne, ściślej dotyczące patrociniów, zostały omówione w wystąpieniach Pani dr Elżbiety Piwowarczyk (Patrocinia ołtarzy kościoła Mariackiego w Krakowie) i Pana dra hab. Jerzego Rajmana (Zagadnienie kultu świętych w świetle patrociniów występujących w średniowiecznym Krakowie). Dwa inne referaty wygłosiły również studentki V roku: Pani Katarzyna Gwizdak, która wskazała na ciekawą problematykę wpływu kultu świętych na nazewnictwo placów i ulic krakowskich, oraz Pani Anna Becker, która przedstawiła tę kwestię w odniesieniu do imion rycerzy w czasach panowania Bolesława Wstydliwego.
Sesję zakończyły cztery referaty z zakresu historii sztuki. Pan prof. Jan Samek uzasadnił w swoim wystąpieniu wartość i znaczenie Katalogu zabytków sztuki jako źródła do badań nad ikonografią świętych. Jego doktorant, Pan mgr Krzysztof Kwaśniewicz zajął się powstaniem i analizą stylistyczną pomnika bł. Szymona z Lipnicy w krakowskim kościele OO. Bernardynów. Z kolei inny doktorant, Pan mgr Szymon Sułecki omówił wizerunki świętych na pieczęciach miast małopolskich. Ostatni referat wygłosiła Pani mgr Izabela Żmudka, doktorantka ks. dra hab. Grzegorza Rysia. Co prawda jej prelekcja dotyczyła już epoki późniejszej, wieku XVI i XVII, ale wskazała w niej na ciekawe i ważne zagadnienie, a mianowicie stanowisko śląskich luteran wobec kultu świętych w aspekcie ikonograficznym.
Sesja spełniła oczekiwania organizatorów, zarówno co do poziomu naukowego wygłoszonych referatów, jak i przebiegu dyskusji, zwykle bardzo ożywionej i rzeczowej, inspirującej do twórczych uzupełnień. Niejako uboczną wartością tej sesji, w aspekcie rozwoju naukowego młodych historyków, był udział w niej studentów i doktorantów naszego Wydziału. Dla nich była to niezmiernie instruktywna próba samodzielnego myślenia naukowego w konfrontacji z ich akademickimi mistrzami. Była to też okazja do weryfikacji własnych umiejętności retorycznych i sprawdzianu odporności psychicznej wobec licznego audytorium kolegów i profesorów.
Roman Maria Zawadzki
Kraków, styczeń 2003 r.

Książka "Kult świętych w Polsce średniowiecznej" - Elżbieta Piwowarczyk, Roman M. Zawadzki (red.) - oprawa miękka - Wydawnictwo Papieska Akademia Teologiczna.