Konspiracja i opór społeczny w Polsce 1944-1956. Słownik biograficzny. Tom 1. Seria: Słowniki cz. 2

Opis książki:

"Naród, który traci pamięć, traci sumienie" - powiedział Zbigniew Herbert. Poprzez publikację, którą oddajemy do rąk czytelników. Instytut Pamięci Narodowej chce przyczynić się do przywrócenia pamięci o ludziach, którzy w najtrudniejszych czasach prowadzili walkę o wolną Polskę. O tych, którzy byli tropieni przez NKWD i LIB, poddawani strasznym śledztwom, skazywani na wieloletnie wyroki, mordowani w majestacie prawa. Próbowano ich obedrzeć z godności, przedstawiano jako bandytów, faszystów, zdrajców. Nawet jeżeli propagandowe kłamstwa mało kogo przekonywały, to na pewno w miarę upływu czasu czyny "ostatnich leśnych" popadały w zapo- mnienie. W ustabilizowanej rzeczywistości po 1956 r. ich postawy mogły wydawać się anachroniczne i niezrozumiałe, trudno było myśleć na szerszą skalę o nawiązaniu do wzorów walki przez nich stworzonych. Zapewne podobnie patrzyli na heroiczny, ale beznadziejny czyn powstańców styczniowych mieszkańcy Królestwa Polskiego, którzy w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XIX stulecia uważali carskie panowanie za niewzruszone. W PRL obraz przeciwników ludowej władzy przechować miały tylko skrypty i opracowania Służby Bezpieczeństwa lub oficerów politycznych Wojska Polskiego. Po 1989 r. stopniowo powracała pamięć o niepodległo- ściowej konspiracji. Dzisiaj pochylamy się nad skrytymi mogiłami, miejscami masowych zbrodni, tajnych pochówków ofiar NKWD, UB, KBW. Wronkowski cmentarz, ukryte pod szaletami groby na warszawskim Bródnie, bezimienne mogiły na Służewie - domagają się wydobycia prawdy na światło dnia i oddania ostatniej posługi poległym i zamordowanym. Historyk pieczołowicie odczytuje ocalałe dokumenty, trzymane do niedawna pod kluczem w archiwach służb bezpieczeństwa i archiwach wojskowych. Przytoczmy fragment jednego z nich - rozkazu Stanisława Sojczyńskiego "Warszyca" wydanego w styczniu 1946 r. dla żołnierzy Konspiracyjnego Wojska Polskiego. Pomoże nam zrozumieć motywację ludzi, którzy nie złożyli broni w roku 1944 czy 1945. "Darowano nam Polskę i ustanowiono rządy nad Nią, jakbyśmy byli narodem żebraków, jakbyśmy czekali przez sześć lat wielkich zmagań na koniec wojny z założonymi rękami, jakbyśmy nie toczyli najkrwawszych na kuli ziemskiej walk i jakbyśmy nie przerośli naszych rzekomych dobroczyńców gotowością do poświęceń i bohaterstwem. Na świętych ołtarzach Wawra, Oświęcimia, Majdanka, Warszawy, leśnych partyzanckich pobojowisk, spacy Pikowanych po barbarzyńsku miast i wsi dokonano najhaniebniejszej w dziejach profanacji: stworzono sztuczną, jakby w sercach naszych nie żyła prawdziwa, Polskę, która jest usankcjonowaniem wszelkiej podłości, zła i zdrady". Opór polskiego społeczeństwa, opozycja polityczna i konspiracja nie- podległościowa po 1944 r. wyrosły z walki zbrojnej okresu okupacji. W życiorysach prawie wszystkich działaczy, polityków i żołnierzy lat 1944-1956 widnieje okupacyjna karta związana ze służbą w Armii Krajowej, Batalionach Chłopskich, Narodowych Siłach Zbrojnych, strukturach cywilnych Państwa Podziemnego. Niepodległościowe postawy Polaków w okresie stalinowskim nie pojawiły się znikąd, związane były organizacyjnie lub ideowo z Rządem RP na uchodźstwie, różnymi odłamami emigracji polskiej na Zachodzie lub stronnictwami, które podjęły działalność legalną w kraju (Polskie Stronnictwo Ludowe, Stronnictwo Pracy). Niekiedy nawet historycy mają skłonność do bagatelizowania znaczenia podziemnej działalności z lat 19441956. W konspiratorach widzi się często osamotnionych straceńców, źle odczytujących międzynarodową sytuację, wykrwawiających się w beznadziejnej walce. Zapominamy, jak wielką skalę przybierał opór społeczny, zwłaszcza w pierwszych latach po 1944 r., jak dojrzałe politycznie formy mógł przyjmować. A przecież jedni walczyli z bronią w ręku i często przez pierwsze lata (na przykład na Pomorzu) władali dzięki przychylności miejscowej ludności całymi powiatami. Inni zaś nie tylko drukowali ulotki, ale także pisali poważne prace analityczne, w których zastanawiali się nad przyszłym ustrojem wolnej Polski czy jej systemem gospodarczym. Traktując czas powojenny jako kontynuację okupacji kraju, starali się przenieść wszelkie formy oporu z lat 1939-1945. Jeszcze inni, ci najmłodsi - młodzież szkolna z lat pięćdziesiątych - zakładali kółka samokształceniowe, szukali wolnej przestrzeni, do dyskusji, spotkań, przy których nie będzie obecny system ze swoim kłamstwem. Pokolenia konspiracji powojennej płaciły wysoką cenę za swoje wybo- ry. I to cenę, która nie zamykała się horyzontem roku 1956, latami spędzonymi w więzieniu, egzekucjami. Zarówno rodziny konspiratorów poakowskich, jak i rodziny pokolenia konspiracji młodzieżowej, a także sami bohaterowie Słownika, do końca PRL czuli stałą obecność służb bezpieczeństwa. Wiedzieli, że ich życie potoczyłoby się inaczej, gdyby nie wybór dokonany w latach 1944-1956. A konsekwencje były różne: stała inwigilacja, zamknięte bramy wyższych uczelni, brak zgody władz na wyjazdy zagraniczne. To lista najczęstszych szykan. Za to należy im się co najmniej poznanie ich biografii przez potomnych. Celem podstawowym Slownika jest danie temu pokoleniu prawa do zaistnienia w świadomości społecznej Polaków, z jego porażkami i sukcesami, z błędami i heroicznymi czynami. Polacy mają prawo, nawet obowiązek, zanim odrzucą lub przyjmą ich biografie, poznać tych ludzi. Poznać ich motywy działania. W prezentowanych biogramach nie pomijamy spraw trudnych i drażliwych, czynów, które z naszej perspektyw są trudne do zrozumienia, ale które popełniali ludzie walczący o przeżycie. Do Czytelnika należy ocena biografii prezentowanych w pierwszym tomie Słownika l tych następnych, które dopiero się ukażą. Praca, którą oddajemy do rąk Czytelników, mogła powstać dzięki stworzeniu Instytutu Pamięci Narodowej. W pracach nad Słownikiem brali udział historycy z Biura Edukacji Publicznej IPN pracujący w l O miastach Polski. Starali się dotrzeć do wszystkich zachowanych źródeł archiwalnych, a także uzyskać informacje od żyjących jeszcze uczestników i świadków wydarzeń. Instytut Pamięci Narodowej współpracuje ze Światowym Związkiem Żołnierzy AK, Związkiem Więźniów Politycznych Skazanych na Karę Śmierci w Okresie Reżimu Komunistycznego i wieloma innymi stowarzyszeniami. Znaczna część autorów biogramów od ponad roku jest zaangażowana w realizację ogólnopolskiego projektu badawczego "Skazani na karę śmierci wiatach 1944-1956". Zbieramy relacje osób, które przeżyły represje okresu stalinowskiego, wspomnienia i pamiętniki nieznane szerszemu ogółowi. Wśród autorów znajdują się także historycy spoza IPN, przede wszystkim znawcy lokalnej historii podziemia niepodległościowego. Pragnę im podziękować za to, że zdecydowali się podzielić z nami swoją wiedzą i wzbogacili w ten sposób Słownik. Twórcy Słownika chcą dotrzeć do jak najszerszego grona Czytelników, zarówno tych starszych, mających w pamięci minione dzieje, jak i młod- szych, dla których okres 1944-1956 stanowi terra incognito współczesnej historii Polski. Niezależnie od naukowych celów Słownika, jego autorzy - historycy pracujący w wolnej Polsce - chcą przywrócić pamięć i oddać sprawiedliwość pokoleniu, które czekało na nią pół wieku.

Książka "Konspiracja i opór społeczny w Polsce 1944-1956. Słownik biograficzny. Tom 1. Seria: Słowniki cz. 2" - Kazimierz Krajewski (red.) - oprawa twarda - Wydawnictwo Instytut Pamięci Narodowej, IPN. Książka posiada 618 stron i została wydana w 2002 r.