Jeden z wyklętych. Major Jan Taborowski Bruzda

Opis książki:

Celem niniejszej pracy jest przybliżenie postaci mjr. br. pańć. Jana Tabortowskiego, znanego przede wszystkim pod pseudonimem "Bruzda". Urodził się on 16 października 1906 roku w Nowogródku. Po ukończeniu tam gimnazjum im. Adama Mickiewicza z powodu trudności materialnych nie mógł podjąć studiów wyższych. Rozpoczynając w 1927 roku naukę w Szkole Podchorążych Piechoty w Ostrowi Mazowieckiej-Komorowie, a następnie w szkole Artylerii w Toruniu, wybrał karierę zawodowego wojskowego. Jako oficer zawo- dowy służył w 19 pal w Lidzie, Nowowilejce do 1935 roku. Po ukończeniu kursu w Centrum Wyszkolenia Broni Pancernej w Modlinie rozpoczął służbę w Dywizjonie Pociągów Pancernych w Legionowie i pełnił ją do wybuchu wojny. Od pierwszego dnia wojny wraz z załogą pociągu pancernego "Danuta", jako zastępca dowódcy, walczył aż do zniszczenia pociągu przez Niemców. Podczas odwrotu wojsk polskich znad Bzury został trzykrotnie ranny i dostał się do niewoli niemieckiej 18 września 1939 roku. Z niewoli zbiegł po trzymiesięcznym pobycie w szpitalu wojskowym. Następnie przedostał się na teren okupacji sowieckiej i tam w powiecie wysokomazowieckim rozpoczął pracę konspiracyjną z ramienia organizacji Służba Zwycięstwu Polski. W maju 1940 roku został mianowany komendantem Obwodu Bielsk Podlaski Związku Walki Zbrojnej. W czasie pracy na tym terenie posługiwał się pseudonimami: "Kusy", "Rot" i "Sikora". W maju 1942 roku został mianowany inspektorem Inspektoratu III Łomża AK, obejmującego obwody Łomża i Grajewo. Po kilku miesiącach pracy został aresztowany, a po siedmiotygodniowym pobycie w więzieniu w Łomży udało mu się zbiec. Rozkazem komendanta okręgu został przeniesiony do sąsiedniego Inspektoratu Suwalskiego, obejmującego obwody Augustów i Suwałki, gdzie też objął obowiązki inspektora. Po śmierci inspektora łomżyńskiego, kpt. "Laka", powrócił na teren, gdzie już poprzednio pracował. Począwszy od marca 1944 roku przygotowywał podległy sobie teren do przeprowadzenia akcji "Burza". W czasie tej akcji na terenie inspektoratu działały oddziały partyzanckie 33 pp AK i 9 psk AK. Major "Bruzda" został aresztowany, a jego oddział rozbrojony i internowany. Po raz kolejny udało mu się uciec z niewoli. Przez najbliższe miesiące, aż do stycznia 1945 roku, ukrywał się przed ścigającymi go Sowietami. Po podjętej przez komendanta Okręgu Białystok AK, ppłk. Władysława Liniarskiego "Mścisława", decyzji o pozostaniu w konspiracji i przemianowaniu organizacji na Armię Krajową Obywatelską (AKO) został przewodnikiem rejonowym Rejonu D dawnego Inspektoratu III Łomżyńskiego. Kierował tą organizacją aż do zmiany jej "szyldu" i struktur organizacyjnych w Zrzeszenie "Wolność i Niezawisłość" we wrześniu 1945 roku. Sprawując tę funkcję mjr "Bruzda" zasłynął z kilku brawurowych akcji: odbicia swojej łączniczki "Iskry" ze szpitala wojskowego w Białymstoku, opanowania Grajewa w nocy z 8/9 maja 1945 roku, rozbicia samochodu UBP pod Wyrzykami 11 maja 1945 roku. Po ujawnieniu się w marcu 1947 roku przebywał w Warszawie, gdzie próbował powrócić do normalnego życia. Rozpoczął studia na SGH. Niestety, złamanie umowy przez reżim komunistyczny w odniesie- niu do osób amnestionowanych, ciągła inwigilacja UBP, groźba are- sztowania, zmusiły go do opuszczenia Warszawy w kwietniu 1950 roku. Powrócił na tereny nadbiebrzańskie, gdzie zorganizował oddziałek, który nigdy nie przekroczył 6 osób. Ukrywał się tam przez cztery lata, aż do śmierci 23 sierpnia 1954 roku w Przytułach. Z życiorysu mjr. Jana Tabortowskiego wynika, że nie była to postać zwykła, pospolita i bezbarwna, a jego życie i czyny zasługują na podję cie szczegółowych badań. Przedstawienie postaci mjr. Jana Tabortowskiego przede wszystkim jako oficera zawodowego WP, a potem konspiratora SZP-ZWZ-AK-AKO-Wi N, jest również symbolicznym ukazaniem losów pokolenia,które działając w konspiracji antyniemieckiej, po zakończeniu okupacji nie mogło się zgodzić z nowym ustrojem, postanowiło dalej tkwić w konspiracji aż do 1947 roku. Gdy okazało się, że dalsza walka w takiej formie nie ma szans powodzenia, próbowało powrócić do normalnego życia. Szansę taką stworzyła akcja ujawnienia w 1947 roku. Szybko jednak okazało się, że obietnice komunistów są nic niewarte. Sposób postępowania komunistów spowodował, że część tego pokolenia "niepokornych" znalazła się w więzieniach, gdzie spędziła wiele lat bądź została tam zamordowana. Część, chcąc uniknąć aresztowania, ukrywała się, walcząc z bronią w ręku z piętnem "bandyty" na czole. Takie określenia, jak "bandyta", "reakcjonista", "zapluty karzeł reakcji", przylgnęły do ludzi pokroju Jana Tabortowskiego. A były one promowane przez władze komunistyczne przy pomocy "nadwornych reżimowych historyków", którzy bez względu na fakty historyczne tworzyli historię, która była zgodna z linią ideologiczną reżimu. W przypadku majora Jana Tabortowskiego "Bruzdy" wielkie "zasługi" w kłamliwym przedstawieniu jego życia i działalności miał Stanisław Wałach. W swojej książce Świadectwo tamtym dniom autor były pułkownik Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego, jeden z bardzo aktywnych "utrwalaczy" nowej władzy przedstawił postać mjr."Bruzdy". Poświęcił mu jedną z części swego "dzieła". Przedstawił dwa okresy życia i działalności mjr. Jana Tabortowskiego: lata 1945-1947 i 1949-1954. Zaprezentował również działalność Stanisława Marchewki "Ryby", który po śmierci Tabortowskiego objął dowództwo nad grupą i sprawował je aż do śmierci w 1957 roku. Książka Stanisława Wałacha jest zbiorem kłamstw, fałszerstw, pomówień i nieścisłości. Pełno jest tam przeinaczeń faktów historycznych lub po prostu zmyślonych wydarzeń, które w życiu Jana Tabortowskiego nigdy nie miały miejsca. Nie sposób nawet polemizować z tą pozycją, gdyż co krok mamy do czynienia z fałszem historycznym. Oczywiście nie należy się zbytnio dziwić, że taka pozycja wyszła spod pióra pułkownika UBP. Jej celem było przedstawienie w sposób tendencyjny postaci mjr. "Bruzdy" jako zwykłego bandyty i degenerata oraz uzasadnienie celowości postępowania resortu bezpieczeństwa z ludźmi jego pokroju. Jedyną zaletą tej pozycji jest to, że znajdują się tam odpisy raportów mjr. "Bruzdy" jako prezesa rejonowego Wi N, pochodzące z 1946 roku. Dotychczas nie ukazała się żadna inna publikacja, która obejmowałaby w sposób całościowy działalność mjr. Jana Tabortowskiego. Ogólnie biorąc taka sama sytuacja ma miejsce w odniesieniu do publikacji, które choćby fragmentarycznie przedstawiały działalność mjr. Jana Tabortowskiego "Bruzdy". Jedynym wyjątkiem jest praca T. Krawczaka i J. Odziemkowskiego, Polskie pociągi pancerne w wojnie 1939 roku. Warszawa 1989. Zawarty jest tam dokładny przebieg działań pociągu pancernego "Danuta" (nr 11) w kampanii wrześniowej, a tym samym udział w niej por. Jana Tabortowskiego jako zastępcy dowódcy tego pociągu. Jeżeli chodzi o inne okresy życia mjr. Jana Tabortowskiego, to postać ta pojawia się w różnych opracowaniach tylko epizodycznie. Bardzo ważną pozycją jest opracowanie Z. Gwozdka, Białostocki Okręg ZWZ-AK (X 1939-1 1945), Białystok 1993. Znajdują się tam obsady poszczególnych inspektoratów i obwodów. Należy też wspomnieć o audycji radiowej A. Głowackiej i A. Maciejowskiej, Pseudonim "Bruzda", cz. I Chwalą, cz. II Ścigany, nadanej 23 i 30 sierpnia 1992 roku w Polskim Radiu. Była to pierwsza próba całościowego przedstawienia życia i działalności mjr. Jana Tabortowskiego. Mimo licznych niedokładności, audycja ta "odkrywała" pamięć o tym człowieku. Praca niniejsza sięga przede wszystkim do źródeł. Pierwszy okres obejmujący dzieciństwo i młodość oparty jest głównie na wspomnieniach siostry majora, pani Marii Tarnowskiej. Drugi okres to czasy nauki i służby wojskowej do momentu wybuchu wojny we wrześniu 1939 roku, oparty jest na materiałach zawartych w teczce personalnej ppor./por. Jana Tabortowskiego, znajdującej się w Centralnym Archiwum Wojskowym. W teczce tej znajdują się dwa Zeszyty ewidencyjne z lat 1927/28 i 1927-30, w których zawarty jest przebieg nauki i służby wojskowej w tych latach. Są tam też Listy kwalifikacyjne oficera za lata 1931-1938. Jeżeli chodzi o okres obejmujący lata 1940-1947, wykorzystałem przede wszystkim dokumenty wytworzone przez struktury konspiracyjne ZWZ-AK-AKO-Wi N na Białostocczyźnie, poczynając od szczebla centralnego, poprzez okręgowy, rejonowy i obwodowy. Uzupełnienie stanowią relacje i wspomnienia. Natomiast począwszy od drugiej połowy 1944 roku, a w szczególności od 1945 roku, poważne uzupełnienie stanowią materiały procesowe członków podziemia. Jednak w przypadku tych materiałów należy zachować szczególną ostrożność. Zeznania były bowiem wymuszone brutalnym śledztwem i czasami zawierają wiele przekłamań, niedokładności, a nawet fałszów. Kolejny okres oparty jest w większości na korespondencji Jana Tabortowskiego z rodziną mieszkającą od maja 1946 roku w Szczecinie oraz teczkę personalną Jana Tabortowskiego. W teczce tej znajduje się Arkusz. Weryfikacyjny Komisji Rejestracyjno-Weryfikacyjnej. Wreszcie ostatni okres, odnoszący się do lat 1950-1954 oparty jest również na materiałach procesowych ludzi sądzonych za współpracę z oddziałem "Bruzdy". W pewnej części są to materiały aparatu bezpieczeństwa. Pracę swoją podzieliłem na osiem rozdziałów w układzie chronolo- gicznym. Pierwszy to lata młodzieńcze, edukacja wojskowa i służba wojskowa oficera zawodowego do 1939 roku oraz udział por. Jana Tabortowskiego w kampanii wrześniowej. Rozdział drugi obejmuje okres od stycznia 1940 roku do maja 1942 roku, to znaczy początki jego pracy konspiracyjnej na terenie przedwojennego powiatu Wysokie Mazowieckie z ramienia organizacji Służby Zwycięstwu Polski, a potem Związku Walki Zbrojnej. Praca na tym terenie obejmowała okres od stycznia do kwietnia 1940 roku, a następnie okres sprawowania obowiązków komendanta Obwodu Bielsk Podlaski ZWZ. Rozdział trzeci to okres od maja 1942 roku do czerwca 1944 roku, czyli działalność kpt. Jana Tabortowskiego jako inspektora łomżyńskiego, suwalskiego i znów łomżyńskiego. Kolejny rozdział obejmuje okres akcji "Burza" na terenie Inspektoratu III Łomżyńskiego oraz po "wyzwoleniu", gdy major "Bruzda" ukrywał się przed tropiącym go NKWD. Rozdział ten to okres od czerwca 1944 roku do stycznia 1945 roku. Rozdział piąty omawia działalność w ramach organizacji Armia Krajowa Obywatelska od lutego do września 1945 roku. Następny rozdział przedstawia działalność w ramach nowej organizacji "Wolność i Niezawisłość" i kończy się ujawnieniem mjr. "Bruzdy", czyli okres od września 1945 do marca 1947 roku. Rozdział siódmy prezentuje ten okres życia Jana Tabortowskiego, kiedy próbuje on wrócić do normalnego życia. Jest to czas od kwietnia 1947 do kwietnia 1950 roku, kiedy to uciekł z Warszawy przed aresztowaniem go przez UBP. Ostatni rozdział obejmuje okres od kwietnia 1950 do 23 sierpnia 1954 roku, czyli do momentu śmierci mjr. Jana Tabortowskiego "Bruzdy" podczas akcji na posterunek MO w Przytułach. Serdecznie dziękuję wszystkim osobom, które udzieliły mi pomocy. Szczególnie dziękuję panu prof. Tomaszowi Strzemboszowi, bez pomocy którego praca ta nie powstałaby. Ponadto serdecznie dziękuję śp. Januszowi Figurze z Białegostoku za udostępnienie bezcennych dokumentów oraz za bardzo pożyteczne rady i wskazówki, panu Zdzisławowi Gwozdkowi oraz panu Jerzemu Wnorowskiemu z Łomży za udostępnienie pomocnych materiałów. Dziękuję również panu Janowi Tarnowskiemu ze Szczecina za udostępnienie bezcennych materiałów rodzinnych.

Książka "Jeden z wyklętych. Major Jan Taborowski Bruzda" - Sławomir Poleszak - oprawa twarda - Wydawnictwo Rytm.