Jan Jerzy Przebendowski jako podskarbi wielki koronny (1703-1729)

Opis książki:

Przypadający na 1. poł. XVIII w. okres w dziejach Rzeczypospolitej nieodłącznie kojarzył się z upadkiem politycznym i gospodarczym kraju, jego powszechną słabością i nieudanymi próbami podźwignięcia go z marazmu. W powszechnym odczuciu nie było nic bardziej tragicznego niż rządy dynastii saskiej w Polsce, a do tego smutnego obrazu w pełni dostosowała się polska szlachta z jej typowymi przywarami - pijaństwem, chciwością, prywatą i malkontenctwem. Tymczasem koronacja elektora saskiego w katedrze wawelskiej 15 DC 1697 r. otwierała nie tylko nowy etap w stosunkach polsko-saskich, ale przede wszystkim stwarzała niepowtarzalną wprost okazję do podźwignięcia Rzeczypospolitej szlacheckiej z kryzysu końca XVII w. Plan ten miał ogromną szansę powodzenia. Z jednej strony Saksonia, kraj niewątpliwie liczący się wśród wielu księstw Cesarstwa Niemieckiego, z dobrze zorganizowaną administracją, silnym mieszczaństwem, nowoczesną gospodarką, a z drugiej strony Rzeczpospolita, która nadal przecież liczyła się na arenie politycznej Europy ze swoim wielkim, choć nie do końca wykorzystanym potencjałem gospodarczym i militarnym. Musimy jednak podkreślić istotne różnice dzielące te dwa organizmy państwowe. Rzeczpospolita szlachecka pod koniec XVII w. była państwem, w którym społeczeństwo szlacheckie było dosyć silnie zantagonizowane. Głęboki kryzys polityczny, jaki dotknął Polskę za panowania Michała Korybuta Wiśniowieckiego, a następnie nieudane próby jednoczenia społeczeństwa wokół majestatu, podejmowane za panowania Jana III Sobieskiego, tworzyły ten ogromnie niebezpieczny ciężar, z którym nowy władca musiał dać sobie radę. Zadanie to jednak - o czym musimy pamiętać już na samym początku - przerosło siły elektora saskiego. Unia była pewnego rodzaju próbą zabezpieczenia interesów Saksonii i Polski w Europie oraz stworzenia z Saksonii państwa silnego i wpływowego, które mogłoby nawiązać skuteczną rywalizację z Habsburgami o prymat w Rzeszy Niemieckiej1. Włączenie Saksonii, a następnie Polski do wojny północnej spowodowało, iż na długi czas panowanie Wettynów oceniano przez pryzmat niekorzystnych skutków, jakie niósł za sobą ten konflikt. Należy jednak pamiętać, że właśnie w tym najcięższym dla Polski okresie większość szlachty nie uznała aktu detronizacji Augusta przez obóz Leszczyńskiego, nigdy też nie pogodziła się z jego abdykacją, uważając ją za niezgodną z prawami Rzeczypospolitej, podjętą pod przymusem i z winy pełnomocników króla przy rokowaniach w Altranstadt. Zresztą sam król utwierdzał brać szlachecką w takich przekonaniach. Dlatego też po powrocie do Polski, mógł liczyć monarcha na poparcie znacznej części społeczeństwa, widzącej w tzw. restauracji rządów szansę na uspokojenie, zjednoczenie i odbudowę kraju. Napięcie, spowodowane niepokojami wewnętrznymi (konfederacja tarnogrodzka 1715-17), uniemożliwiały pełną realizację planów odbudowy państwa, z drugiej zaś strony obnażały słabość władzy królewskiej, której funkcjonowanie opierać się musiało na wypracowanym ze szlachtą kompromisie. Ważna rola w zmianach zapoczątkowanych za panowania Augusta Mocnego przypadła ludziom z jego polskiego otoczenia. Wśród nich szczególną pozycję zajmował Jan Jerzy Przebendowski. Ze względu na wiek, doświadczenie i inteligencję śmiało możemy go zaliczyć do pierwszoplanowych postaci w Rzeczypospolitej początku XVIII w. Jego kariera, rozpoczęta jeszcze na dworze Jana Kazimierza, nabrała szybkiego tempa pod koniec XVII w., a zwieńczyło ją uzyskanie godności podskarbiego wielkiego koronnego w 1703 r. Celem niniejszej pracy będzie przedstawienie funkcjonowania urzędu ministra skarbu w latach 1703-29, a więc w okresie dwóch bardzo znaczących wy-darzeń politycznych - wojny północnej i konfederacji tarnogrodzkiej zakończonej "sejmem niemym" w 1717 r. Wówczas to działalność podskarbiego wielkiego koronnego była próbą przeciwstawienia się niekorzystnym zmianom i tendencjom, związanym z wojną i niepokojami wewnętrznymi. Następujący po tych wypadkach (tj. po 1717 r.) okres zaznaczył się podejmowaniem wysiłków mających na celu nie tylko podźwignięcie kraju ze zniszczeń, ale też stworzeniem bodźców szybszego rozwoju gospodarczego i uregulowaniem rynku wewnętrznego. Postaram się ukazać wieloaspektowość działań Jana Jerzego Przebendowskiego nie tylko na polu spraw gospodarczo-skarbowych, ale również i takich, które ściśle związane były z urzędem i jego prestiżem. W tym konkretnym przypadku zajmę się rolą urzędu jako czynnika ułatwiającego karierę osobom związanym więzami rodzinnymi lub też interesami politycznymi z ministrem. Podejmę próbę określenia wielkości tej grupy, jak też skuteczności działań Przebendowskiego. Ze wstępu Autora

Książka "Jan Jerzy Przebendowski jako podskarbi wielki koronny (1703-1729)" - Adam Perłakowski - oprawa twarda - Wydawnictwo Historia Iagellonica. Książka posiada 357 stron i została wydana w 2004 r.