Jak widzi dusza? Estetyka i metafizyka światła w Panu Tadeuszu

Opis książki:

Humor, brak typowej hierarchizacji światła, gloryfikacja istnienia dla chwili powodują, że Pan Tadeusz wymyka się typowo romantycznej poetyce epifanii, o której pisze Ryszard Nycz jako o poetyce prześwitywania uniwersalnego Absolutu w przygodnym. Wymyka się także ikonicznej poetyce jedności symbolu i symbolizowanego, o ile ta jedność odbywa się na skutek /"destylacji/" przygodnego (tj. indywidualnego). Oczy duszy w poemacie bliższe są epifaniom, które Nycz wiąże z literaturą nowoczesną, a więc z objawianiem niepowtarzalnej wartości świata zwykłego i przygodnego, bytów stających się i przemijających, ucieleśnionych we własnej poszczególności. Oznacza to, że Agata Bielik-Robson ma rację, kiedy dowodzi, że obok formuły romantycznej duchowości wykreowanej przez niemiecki idealizm transcendentalny - istnieje w romantyzmie koncepcja duchowości konkurencyjnej ("dusza czująca/"), chociaz nie stworzono wprost jej teorii. Jednak Mickiewiczowa "dusza czująca/" w Panu Tadeuszu nie przeżywa, mimo że powinna, rozterek związanych z uwikłaniem w rzeczywistość. Jej źródłem jest wprawdzie poczucie bezdomności w świecie odczarowanym (Epilog), ale droga do ponownego jego zaczarowania (zadomowienia) nie prowadzi przez ironię. Ponowne zaczarowanie nie jest dziwnością tęczy na nocnym niebie, z jaką mamy do czynienia na obrazie Caspara Davida Friedricha, ale zwyczajnością, którą prezentuje się w kolorach nietracących związku z barwami lokalnymi, zgodnych z realistycznymi oczekiwaniami, a równocześnie zgodnych z kolorami sakralnymi, mistycznymi. Tak widzi dusza w Panu Tadeuszu. Z niczego nie rezygnuje: ani z tego, co konkretne, zwyczajne, ani z tego, co absolutne, wyjątkowe. Roman Mazurkiewicz pisze o polskiej średniowiecznej (XV w.) pieśni maryjnej, w której zestawia się cnoty Matki Boskiej z kwiatami o określonej barwie: białym, czerwonym, zielonym, modrym, brunatnym i czarnym. Pan Tadeusz jest bez wątpienia opowieścią o ostatnim zajeździe na Litwie, o nadziejach wolnościowych, o grzybach, bigosie, kłótniach, ale jest także specyficzną modlitwą i pieśnią maryjną, w której poprzez biel-światło, czerwień-ogień, żółcień-złoto, zieleń, błękit i czerń sławi się zarówno Jej obraz-ikonę, jak i obraz-ikonę chronionej rzeczywistości.

Książka "Jak widzi dusza? Estetyka i metafizyka światła w Panu Tadeuszu" - Grażyna Tomaszewska - oprawa miękka - Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.