Instytucje religijne w krajach Unii Europejskiej

Opis książki:

Wstęp
Zamierzeniem przewodnim opracowania jest ukazanie obecności instytucji religijnych w przestrzeni publicznej Unii Europejskiej i w relacji do instytucji wspólnotowych.
Kluczowe pojęcie "instytucje religijne" jest tutaj rozumiane w sensie wąskim, oznaczającym różnego rodzaju formy organizacyjne wyznań religijnych (np. Kościoły, związki wyznaniowe, stowarzyszenia, ruchy religijne, kolegialne gremia) obecnych w krajach członkowskich UE. Uwaga autorów koncentruje się na wybranych organizacjach religijnych działających w przestrzeni transnarodowej i często transwyznaniowej, będących reprezentacjami głównych wyznań religijnych występujących w krajach członkowskich i zarazem przedstawicielstwami tych wyznań wobec politycznych struktur Unii Europejskiej.

W strukturze wyznaniowej 27 krajów zjednoczonej Europy dominującym wyznaniem jest chrześcijaństwo, reprezentowane przez trzy główne nurty - katolicyzm, protestantyzm, prawosławie. Według danych z początku XXI w. większość ludności w 14 krajach deklarowała przynależność do Kościoła rzymskokatolickiego: Słowenia (57,4%), Węgry (67,0%), Francja (70,0%), Słowacja (72,0%), Austria (78,0%), Litwa (80,0%), Belgia (84,0%), Włochy (85,0%), Irlandia (90,0%), Luksemburg (91,0%), Polska (93,7%), Portugalia (94,5%), Hiszpania (97,0%), Malta (98,0%). W pięciu krajach członkowskich - Danii, Szwecji, Finlandii, Estonii, Łotwie - wyznaniem dominującym jest protestantyzm (kolejno: 91%, 88%, 85,4%, 78%, 55%), natomiast prawosławie zdecydowanie dominuje w Bułgarii (82,6%), na Cyprze (77%), w Grecji (97,5%) i Rumunii (85%). W Wielkiej Brytanii chrześcijanie stanowią 72% i większość z nich należy do Kościoła anglikańskiego. Interesująca struktura wyznaniowa jest w Niemczech, gdzie dominują dwa, równorzędne pod względem liczebności nurty chrześcijańskie - Kościół rzymskokatolicki i Kościół ewangelicki. Krajami najbardziej agnostycznymi w Unii Europejskiej są Czechy i Holandia, w których około 40% ogółu mieszkańców deklaruje brak przynależności do jakiegokolwiek 10 Instytucje religijne w krajach Unii Europejskiej. Wybrane problemy wyznania religijnego. Oprócz wyznawców chrześcijaństwa w krajach UE zamieszkują wyznawcy islamu, judaizmu, religii orientalnych oraz osoby deklarujące brak przynależności religijnej lub zdecydowany ateizm. Fouad Alaoui, sekretarz generalny Unii Organizacji Islamskich Francji (UOIF), podaje, że w krajach UE żyje "od 12 do 13 mln wyznawców islamu, (...) krajem o największej liczbie muzułmanów jest Francja (4,5-5 mln), następnie Niemcy (3,2-3,5 mln) i Wielka Brytania (1,4-2 mln) ".
Liczebność wyznawców judaizmu szacowana jest na 0,3% ogółu mieszkańców krajów unijnych, w tym - relatywnie najwięcej - we Francji (670 tys.), w Wielkiej Brytanii (267 tys.) i Niemczech (ok. 100 tys.) osób.
W ramach wymienionych wyznań religijnych, w tym szczególnie chrześcijaństwa, działają na forum Unii Europejskiej liczne organizacje przybierające postać stowarzyszeń, komisji, przedstawicielstw, gremiów kolegialnych, federacji, ruchów religijnych. Są one zróżnicowane pod względem struktury i funkcji, zasięgu terytorialnego, zakresu przedmiotowego oraz genezy i okresu działania. Ich wspólną cechą jest odwoływanie się do wartości religijnych i równocześnie podejmowanie dyskursu z nowoczesnością, wchodzenie w różne obszary publicznej działalności w ramach projektu europejskiego. Aktywność w sferze publicznej wielu z tych organizacji można potraktować jako egzemplifikację sformułowanej przez José Casanovę tezy o deprywatyzacji religii we współczesnym świecie. Deprywatyzacja oznacza "odmowę przyjęcia przez tradycje religijne na całym świecie marginalnej i sprywatyzowanej roli, którą wyznaczyły im wspólnie teorie nowoczesności i teorie sekularyzacji. Pojawiły się ruchy społeczne, które albo same mają charakter religijny, albo w imię religii kwestionują podstawy funkcjonowania i autonomię sfer zasadniczo świeckich: państwa i gospodarki rynkowej. Także instytucje i organizacje religijne odmawiają ograniczania się do duszpasterskiej troski o dusze jednostek i konsekwentnie stawiają pytania o wzajemne relacje między prywatną i publiczną moralnością, kwestionując żądania rozmaitych podsystemów, zwłaszcza państw i rynków, aby wyzwolić je od zewnętrznych normatywnych zobowiązań. Jednym z efektów tej kontestacji jest dwoisty, obustronnie arunkujący się proces repolityzacji prywatnej sfery religijnej i moralnej oraz powtórnej normatywizacji publicznej sfery gospodarczej i politycznej ". Organizacje religijne, działając w sferze publicznej, bronią nie tylko obszarów działania tradycyjnie przynależnych do wyznań religijnych, ale również uczestniczą i chcą być brane pod uwagę w dyskursie dotyczącym wytyczania granic pomiędzy różnymi segmentami i poziomami nowoczesnych społeczeństw. Jednym ze skutków deprywatyzacji religii i jej "wkroczenia" do sfery publicznej poprzez udział w debacie o społecznie istotnych kwestiach jest - używając słów Casanovy - "zmuszenie nowoczesnych społeczeństw do publicznej i zbiorowej refleksji nad ich strukturami normatywnymi", drugie ważne następstwo to ożywienie ("przyczynienie się do żywotności ") publicznej sfery społeczeństwa obywatelskiego.
Zaprezentowane w niniejszej publikacji teksty stanowią jedynie niewielki wycinek bogatej obecności i działalności instytucji religijnych w publicznej przestrzeni Unii Europejskiej. Większość tych opracowań można pogrupować w trzy tematycznie powiązane kategorie. Po pierwsze, omówiono status Kościołów i związków wyznaniowych w prawie wspólnotowym oraz regulacje prawne obowiązujące w Polsce.
Przewodnią ideą dwóch tekstów, napisanych przez Anastazję Gajdę, było ukazanie polityki wyznaniowej w wymiarze prawa unijnego (międzynarodowego) i krajowego (na polskim przykładzie). Druga kategoria to cztery opracowania dotyczące podmiotów wyznaniowych obejmujących swą działalnością wszystkie lub większość krajów członkowskich i będących zinstytucjonalizowanymi reprezentacjami wyznań na forum UE, uczestniczącymi w debacie i dialogu nad kształtem zjednoczonej Europy, angażującymi się na rzecz rozwiązywania istotnych społecznie problemów. Kazimierz F. Papciak omawia polityczną aktywność Stolicy Apostolskiej na forum europejskim, uwzględniając specyfikę tego podmiotu, swoistość jego relacji na arenie międzynarodowej i wielowymiarową obecność w Unii Europejskiej.
Elżbieta Firlit przedstawia ramy dialogu instytucjonalnych reprezentacji chrześcijaństwa ze strukturami unijnymi, zwracając szczególną uwagę na rolę i działalność dwóch struktur reprezentujących wyznania chrześcijańskie (CEC i COMECE) na unijnym forum, zaś w drugim opracowaniu omawia strukturę i działalność kluczowych chrześcijańskich organizacji charytatywnych. Katarzyna Górak-Sosnowska zaprezentowała bogactwo organizacyjne społeczności muzułmańskich w Europie, podjęła próbę typologii tych organizacji wyodrębniając - między innymi - organizacje federacyjne, mające swoje ogniwa w większości państw UE i współpracujące z unijnymi instytucjami. Istotnym zagadnieniem w charakterystyce instytucjonalnego wymiaru religii w krajach Unii Europejskiej są nowe ruchy religijne, które pojawiły się w obecnych krajach członkowskich w drugiej połowie XX w. oraz na przełomie XX i XXI w. Skalę tego zjawiska, jego zróżnicowanie i dynamikę oraz omówienie kluczowych dokumentów Parlamentu Europejskiego dotyczących działalności sekt religijnych przedstawia Maria Libiszowska-Żółtkowska. Bogata warstwa teoretyczna i faktograficzna zawarta w tym opracowaniu jest równocześnie pewną egzemplifikacją dezintegracyjnej funkcji religii i prób jej przeciwdziałania ze strony administracji unijnej, administracji krajowych, tradycyjnych instytucji religijnych oraz społecznych stowarzyszeń.
Trzecią grupę opracowań stanowią te, które przedstawiają działalność wybranych instytucji religijnych w skali jednego lub dwóch państw członkowskich UE. Należy do nich opracowanie Katarzyny Górak-Sosnowskiej dotyczące organizacji muzułmańskich w Polsce, porównawcza analiza funkcji instytucji religijnych w organizacji życia społeczności żydowskich w Polsce i Niemczech autorstwa Kamili Łepkowskiej, a także drugi artykuł K. Łepkowskiej na temat roli lokalnych struktur Kościoła rzymskokatolickiego w środowisku najnowszej emigracji polskiej w Wielkiej Brytanii.
W publikacji zamieszczono również dwa opracowania dotyczące wybranych aspektów religijności młodzieży w Polsce i w Niemczech. Sławomir H. Zaręba pokazuje zróżnicowanie postaw wobec wiary i praktyk religijnych polskiej młodzieży uczącej się, i studiującej (przedział wiekowy: 16-26 lat). Kamila Łepkowska omawia religijność młodzieży niemieckiej, zwracając uwagę nie tylko na wymiar deklarowanej wiary i uczestnictwa w praktykach religijnych, ale również na partycypację młodych Niemców w licznych organizacjach chrześcijańskich. Obydwa te teksty pokazują - w pewnym stopniu i w sposób pośredni - poziom recepcji instytucjonalnych zaleceń Kościołów przez młode pokolenie w tradycyjnie katolickiej Polsce i w zróżnicowanych światopoglądowo zjednoczonych Niemczech.
Publikację zamyka opracowanie dotyczące funkcji religii w społeczeństwach przełomu XX i XXI w. W założeniu jest ono próbą pewnego podsumowania całości publikacji.
Odwołując się do stanowisk i koncepcji teoretycznych współczesnej socjologii religii, autorka zastanawia się w jakim stopniu, we współczesnym spluralizowanym i ogarniętym procesami globalizacji świecie, religia odgrywa rolę konsolidacyjną i więziotwórczą, w jaki sposób jest obecna w sferze publicznej, na ile pełni funkcję integracyjną, a kiedy bywa czynnikiem dezintegrującym.

Książka "Instytucje religijne w krajach Unii Europejskiej" - Elżbieta Firlit (red.) - oprawa miękka - Wydawnictwo Szkoła Główna Handlowa w Warszawie. Książka posiada 276 stron i została wydana w 2009 r.