pokaz koszyk
rozwiń menu
tylko:  
Tytuł książki:

Historie autorytetu wobec kultury i edukacji

Autor książki:

Lech Witkowski

Dane szczegółowe:
Wydawca: Oficyna Wydawnicza Impuls
Rok wyd.: 2011
Oprawa: miękka
Ilość stron: 768 s.
Wymiar: 167x240 mm
EAN: 9788375877076
ISBN: 978-83-7587-707-6
Data: 2011-11-17
Cena wydawcy: 78.00 złpozycja niedostępna

Opis książki:

Tezą tej książki jest w szczególności to, że autorytet jako kategoria, jako operator kulturowy, nie ma związanej ze sobą jednej normatywności, nie ma jednego typu siły oddziaływania, jednego stylu ani kierunku. Obiegowe skojarzenia gubią fakt, że mamy tu cały profil zróżnicowania autorytetu wszerz oraz wzwyż w zakresie możliwego przemieszczania i stopniowania jakości kulturowej odniesień z jego udziałem. Przejawy autorytetu rozmijają się w najważniejszych i najtrudniejszych do uruchomienia postaciach z wyobrażeniem oraz statusem formalnym i życzeniowym, jakie pokutują w relacjach i działaniach politycznych (władzy i jej perwersji panowania) i społecznych (perswazji wypierającej myślenie) oraz podmiotowych (ukrytej perfidii uznania, zacierającego ślady po przemocy symbolicznej). W swoich obiegowych wersjach i typowych skojarzeniach "autorytet” wiąże się z uzurpacją, sztucznością uznania, zamyka i zastępuje myślenie, zamiast kulturowego otwierania dostępu do przestrzeni impulsów, które mają prowokować do myślenia w napięciu dwoistego układu, gdzie jeden biegun wyznacza uległość, a drugi opór; gdzie jedyną szansę niesie zdolność wejścia w relację głęboko refleksyjną, osadzającą jeden wpływ na tle możliwych wpływów innych; gdzie szanse przeplatają się z zagrożeniami, a powaga z szyderstwem, wzniosłość ze śmiesznością, dobrowolność z bezbronnością.
Chcę pokazać autorytet jako mechanizm zawsze obosieczny, dwuznaczny, mający oblicze janusowe, wyznaczający każdemu śmiałkowi zadanie sprostania pułapce Scylli i Charybdy, wpisanej w los klasycznej odysei, a także towarzyszącej w codzienności oddziaływań, gdzie skłonność do fascynacji, uwodzicielski dar lub siła perswazji czyhają tak samo perfidnie na ofiarę jak groźna skała odrzucenia czy pozorowanej, jałowej aprobaty bądź powielenia. Gdzie dawka dobroczynności oraz śmiertelnego zagrożenia dla oddającego się w jej władanie nie jest nigdy określona z góry, poza tym, jak z jej statusem greckiego pharmakon będzie umiał sobie radzić wystawiony na jej dwustronność, obosieczność: trującą i leczniczą zarazem. Jak z jadowitej dawki autorytetu uczynić siłę ratującą życie w obliczu rozmaitych ukąszeń i jak korygować skutki uboczne jednego autorytetu sięganiem po antidotum drugiego – to pytania, jakich zwykle się w analizach pedagogicznych i działaniach perswazyjnych nie stawia. Zarówno jednoznaczne odrzucenie mechanizmu autorytetu, jak i jego jednoznaczna afirmacja niosą zdradę – i etyczną, i kulturową – szans rozwoju aż po dojrzałość, gdzie mądrość nakazuje uznać ułomność wszelkich usilnych oddziaływań, gdzie oswaja się pokornie z nieostatecznością i niekonkluzywnością najważniejszych sporów w życiu. Zwykle narzeka się na to, co też ten zły autorytet może zrobić z nami, zamiast uświadamiać, że to od nas zależy tak naprawdę, jeśli potrafimy, czy rzekome niecne zamiary albo potencjały autorytetu się spełnią, czy też wywiniemy mu się, a nawet wyciśniemy z niego coś zupełnie innego, niż sam by chciał. Mówiąc, że autorytety żerują, pasożytują na naszej bezbronności, zapomina się, że tak naprawdę autorytety są bezbronne wobec ukrytego sabotowania ich roszczeń, bezbronne wobec nas, wobec naszego ich przykrawania, a nikt się nie zastanawia, jak nie być bezbronnym wobec autorytetu poza ogłaszaniem fałszywego hasła odrzucenia jako odmowy przyjęcia do wiadomości czy podjęcia próby liczenia się, a więc i braku gotowości do policzenia się. Nie umiemy z autorytetu zwykle wykrzesać możliwych dla nas pożytków, skoro nie umiemy przyjąć ich możliwości do wiadomości i podjąć próby zmierzenia się z tą szansą. Autorytet jest zwykle beznadziejnym wyzwaniem, zmarnowanym i zmarniałym z winy zarówno jego zwolenników, jak i przeciwników, razem będących nieświadomymi ofiarami jego perwersyjnych wcieleń i perfidnych działań, a także zakładnikami własnej niemożności walki o dopełnianie, będącego zawsze w drodze, człowieczeństwa.
Zamiast zakończenia: między autorytetem i "autorytem” Lista powyższych już ponad trzydziestu "zabobonów” dominujących w typowych wyobrażeniach o autorytecie funkcjonuje zarówno wtedy, gdy autorytet jest chwalony i postulowany, jak i wtedy, gdy na tej samej podstawie formułuje się wnioski nakazujące eliminację tego mechanizmu rozwojowego czy zjawiska społecznego. Sens tego zestawienia staje się wyraźnie widoczny jednak dopiero wtedy, gdy dostrzec, że to odcięcie od tej perspektywy niebezpiecznych i ukrycie błędnych skojarzeń otwiera drogę do projektu normatywnego w zakresie tego, czym "prawdziwy autorytet” może być i jakie straty niesie jego brak. Taki alternatywny projekt autorytetu duchowego, autorytetu symbolicznego, autorytetu twórczego czy emancypacyjnego jest możliwy i sam go rozwijam w ramach koncepcji, jaka wykluwa się z przestrzeni, po której krytycznie się rozglądam. W wersji skrótowej elementy takiej wizji zawiera przedstawiona przez Thomasa Mertona koncepcja kierownic­twa duchowego, omawianego w zakresie jego pozytywnego sensu oraz przestróg przed błędami i zagrożeniami, jakie są typowe w praktyce interakcji społecznych (edukacyjnych, wychowawczych, pomocowych, opiekuńczych) i mechanizmów spra­wowania władzy czy inspirowania do działania. Ten przykład wymieniam tylko jako dowód, że nawet w sferze oddziaływań wiary nie ma miejsca na jeden zgodny z powyższymi zabobonami model relacji "kierowania” rozwojem ducha. Szczegółowa formuła pozytywna normatywnej wizji autorytetu, biorąca rozbrat z powyżej zarysowanymi zabobonami, została wypracowana w mojej przywoływanej już książce Wyzwania autorytetu[1], która przygotowała grunt do tych rozważań.
Pragnę jednocześnie sformułować pewną sugestię osadzającą warianty "zabobonne”, które tu zostały zasygnalizowane, a mogą się przecież wzajemnie uzupełniać w jedną wizję. Otóż składają się one, jak teraz dopiero to widzę, na sposób kojarzenia z autorytetem sytuacji, która raczej wymaga odniesienia antropologicznego do zjawiska "rytu” (np. rytu przejścia), przez wskazanie, że takie mechanizmy, jak: władza, naśladowanie, prestiż, pasują raczej do pojęcia autorytu niż autorytetu. Autoryt oznacza ryt samodzielnie wskazywany jako uznany przynajmniej deklaratywnie, a bierze się z wywarcia pewnego wpływu i jego zafiksowania w trybie rozmaicie motywowanej uległości. I jest to sytuacja autorytu, nie zaś autorytetu.
Wiem doskonale, że niemal każde ze sformułowanych tu zdań może, a nawet musi budzić kontrowersje, że wariant pozytywny jest tu jedynie zamarkowany i rozproszony, jego zręby i ich wpisanie w stan współczesnej humanistyki świa­domie okrojone (musiałbym napisać na ten temat kolejną książkę, a wiem, że i dwie nie wystarczą...). Pora więc przerwać...
Posłowie. Poszukiwanie nowego profilu autorytetu dla pedagogiki Przedstawiam na koniec uwagę o specyfice ukierunkowania pedagogicznego podejścia do autorytetu, które jawi mi się jako konieczne. Najłatwiej to zobaczyć w zderzeniu z trzema typowymi, dominującymi profilami widzenia tej kategorii, usytuowanymi w poprzek przeciwstawiania sobie ujęć teoretycznych: politologicznego, socjologicznego, psychologicznego i... deklaratywnego w badaniach. Tymczasem wymienię trzy inne profile, jakie da się tu wskazać, aby na ich tle uwypuklić ten, który wydaje mi się kluczowy dla budowania wartościowej funkcji kulturowej i rozwojowej autorytetu pedagogicznego.
Pierwszy to profil dominującego uwznioślenia jednostki na dystans. Składają się na niego takie skojarzenia semantyczne z autorytetem, jak: mistrz, klasyk, wielki, przykład, geniusz, myśliciel, wzorzec, postać pomnikowa, godna szacunku, wysoki poziom, niezwykłość.
Drugi profil da się określić mianem przynależności do wyróżnionej zbioro­wości. Na ten profil składają się takie określenia tej zbiorowości jako siedliska reprezentatywnego dla autorytetu, jak: elita, establishment, awangarda, kanon, salon, czołówka, przełom, zwrot.
Trzeci z kolei sposób profilowania pojęcia autorytetu skupia się na wskazywaniu funkcji wywoływanego efektu z punktu widzenia odbiorcy. Są tu takie akcenty, jak: upowszechnienie, dominacja, popularność, fascynacja, uległość, naśladowanie, zachwyt, wierność, wpływ, posłuszeństwo.
Z punktu widzenia przedstawionego w tej publikacji jeśli myślenie i działanie pedagogiczne mają służyć rozwojowi podmiotowości wychowanka, trosce o jego autonomię i głębię wpisania się w kulturę widzianą jako dziedzictwo kulturowe, kluczowy staje się zupełnie inny profil, który tworzy intymna relacja wdzięczności kulturowej i prawdziwego długu spłacanego duchowo. Jest to profil intymności spotkania z dziedzictwem. Składają się na niego takie wyznaczniki, jak: osobiste przeżycie spotkania, wysiłek skupionego śledzenia, uważna refleksja, głębokie przemyślenie, zaskoczenie odrębnością zrywającą z tym, co dominuje, nazwanie umożliwionych w tym trybie odkryć, świadectwo znaczącego impulsu, uznanie długu wdzięczności za konkretne zyski rozwojowe, zdolność wskazania wartości przez niezgodę na dominujące gdzieś tezy, krytyczne przemyślenie, otwarcie zaskakującej perspektywy myślowej, ośmielenie do działań i nastawień poza wcześniej możliwe czy planowane, poczucie bycia spadkobiercą zobowiązujące do samodzielnego rozwijania idei i podążania w przejętym kierunku, konkretne przejawy zmiany, jakie zaistniały u odbiorcy.
Oczywiście chcąc badać skalę osadzenia odniesień do kogoś w kategoriach autorytetu w takim profilu, nie wystarczy sięgać jedynie po płytkie deklaracje. Trzeba wskazać realne przejawy obecności kogoś jako znaczącego w biografii odbiorcy. Poza tym należy zrozumieć to, że nieobecność autorytetu albo jego gołosłowne nazwanie jest rezultatem niemożności otwarcia się na impulsy najbardziej nawet życiodajne, a nie efektem braku tych impulsów w zasięgu ręki. Brak zdolności do uznania tak pojmowanego autorytetu to choroba ducha, patologia potencjału rozwojowego i przejaw wydziedziczenia z kultury

Książka "Historie autorytetu wobec kultury i edukacji" - Lech Witkowski - oprawa miękka - Wydawnictwo Oficyna Wydawnicza Impuls. Książka posiada 768 stron i została wydana w 2011 r.

Spis treści:

Podziękowania 
Wprowadzenie  
Jak to jest robione? 
Efekt normatywny książki

Część I Wydziedziczenie i imponderabilia kulturowe Rozdział I Ukryte przekleństwo wydziedziczenia z kultury 
Wstęp. Książka jako wyrzut sumienia 
„Czytaj albo giń!” 
O trudności chwytania zjawiska autorytetu  
O autorytarnym odrzuceniu autorytetu  
Dlaczego szukać obrony dla autorytetu?
Fragmenty kulturowego świadectwa w sprawie autorytetu 
W miejsce czy w miejscu autorytetu?   Rozdział II Spór o autorytet jako beznadziejna walka o imponderabilia kulturowe 
Wstęp 
O „doksycznym” fałszu obrony autorytetu: jak nie bronić
„autorytetu” Jana Pawła II oraz znaczenia intelektualistów 
Błędy logiki i psychologii ataku na zjawisko autorytetu –
dwa typowe przykłady uchybienia 
Współmyślenie z Frankiem Furedim przeciw dominacji
filisterstwa myślowego 
W stronę ontologii wdzięczności przeciw pretensjonalności –
ujęcie Gabriela Marcela 
Jak się przedrzeć do kontaktu z historią: przypadek Giorgio Agambena
pod wpływem Waltera Benjamina i problemu Geniuszu  
Troska o duchowość jako warunek odzyskania Europy –
Jan Patočka i dziedzictwo filozofii dla kultury i edukacji:
o nowy autorytet Sokratesa i filozofii

Część II Preliminaria, zdrady i maski
Rozdział III Przekroje, przechadzki, przypadki, problemy: próba przeglądu historycznych świadectw, tropów i inspiracji  
Wstęp 
O świadectwie Jerzego Stempowskiego  
Niewdzięczne rysowanie mapy – przypadek Stefana Morawskiego     
Marii Ossowskiej podejście do normatywności autorytetu:
między aksjologiczną chłonnością i obojętnością 
Autorytet historyka w obliczu historycznej (nie)doli uznania:
Jerzy W. Borejsza o Henryku Wereszyckim i o przykładzie
Adama Mickiewicza 
Autorytet przeszłości między wiarą, wiedzą oraz duchowo wyzwalającą i zakorzeniającą erudycją – z inspiracji historycznymi badaniami i rozważaniami Krzysztofa Pomiana wokół napięć wiara – rozum
oraz procesu koniecznej „dezintegracji kartezjanizmu”

Rozdział IV Spory o sytuację autorytetu duchowości wobec pięciu postaci
„zdrady klerków” – Julien Benda i pokłosie jego diagnozy  
Wstęp 
Intelektualiści pomiędzy kulturą i polityką i kontekst polskiej
„zdrady klerków” w ujęciu Jerzego Szackiego 
Przejawy „zdrady klerków” jako patologie postaw autorytetów
według Gustawa Herlinga-Grudzińskiego  
Pierwsza zdrada klerków: rasa, klasa i naród – pragmatyczna służba
interesom doraźnym 
Druga zdrada klerków: porządek, ewolucja świata, zaangażowanie
Trzecia zdrada klerków – uwiedzenie postmodernizmem, poprawność
polityczna, relatywizm: intelektualiści w narcystycznym duchu
nieodpowiedzialności spektaklu młodości  
Czwarta zdrada klerków – przeciętność, formalizm proceduralny,
rynek usług konsumenckich, w trosce o globalność, masowość
i równorzędność 
Zakończenie: piąta zdrada klerków – wertykalny najazd ofiar
wydziedziczenia z kultury, sankcjonujących pozór, cynizm i wygodę
kosztem instytucji kultury, której służba miała być ich powinnością      Rozdział V Ubu król jako uniwersalne lustro prawdy. O świecie bez autorytetów  
Wstęp 
W stronę pozapolitycznego myślenia o dokonaniu Alfreda Jarry’ego  
Teksty o teatrze u Jarry’ego jako preteksty dla pedagogiki
Zamiast zakończenia

Część III Historie filozoficzne Rozdział VI Między redukcją i rehabilitacją. Problem filozofii analitycznej
z autorytetem jako kategorią badawczą i praktyczną  
Wstęp 
Problematyczność autorytetu (z) historii filozofii w samej filozofii     258 Martha Nussbaum jako przykład wąskiej stereotypizacji
autorytetu i tradycji 
Analiza Richarda B. Brandta jako próba redukcji obecności
autorytetu w etyce 
Kapitał sugestii między rezonansem, magią i kompensacją –
autorytet w kontekście analitycznego dyskursu filozofii prawa
Czesława Znamierowskiego  

Rozdział VII W poszukiwaniu autorytetu jako źródła i partnera wielkości ducha:
przypadek Hegla 
Wstęp 
Autorytet w porządku uczoności i nauczania  
Czy odrzucenie „zewnętrznego autorytetu” znosi problem autorytetu?
Przypadek odniesień do wiedzy i wiary  
Dwie pułapki w historyczno-genetycznym traktowaniu autorytetu       314 Stosunek Hegla do „wielkich” i ich autorytetu  
Spór Hegla z oświeceniem i światem wywyższającego się
martwego ducha 
Autorytet i dzieło – kwestia mechanizmu znikania i oszustwa  
Autorytet między śladem obiektywności w obliczu obłudy
i etycznością 
O perypetiach recepcji autorytetu Hegla  
Zakończenie 

Rozdział VIII Myśliciel istotny jako paradoksalne wyzwanie dla autorytetu i inne komplikacje u Martina Heideggera  
Wstęp 
Paradoksy myśliciela istotnego
Martin Heidegger i stosunek do techniki jako model stosunku
do autorytetu oraz ograniczenia i paradoksy tej analogii  

Rozdział IX Między onieśmielającym słowem władczym a ośmielającą myślą znaczącą:
autorytet według ujęcia Karla Jaspersa 
Wstęp  
Znaczące piętna współczesności 
Pułapki autorytetu nauki, techniki i Zachodu
oraz wyzwanie autorytetu w historii  
Próba konfrontacji z autorytetem Jaspersa  
O symetrii i synergii wolności i prawdziwego autorytetu 
Autorytet w obliczu „wiary filozoficznej” w kontekście „objawienia”:
o historyczności i destrukcyjności rozszczepienia autorytetu i wolności       
Zakończenie 

Rozdział X Przeciw zredukowanym postaciom autorytetu w „wojnie hermeneutyk”:
Paul Ricoeur w obliczu depozytu władzy  
Wstęp 
Autorytet jako „przedmiot gry z czasem”  
Socjologiczna redukcja autorytetu w polityce i teologii  
Autorytet między piedestałem, świadectwem i patosem  
Autorytet jako źródło długu wdzięczności i zobowiązania oraz szans
służących rozwojowi do ciągłego odzyskiwania w historii myśli  .    401 Autorytet i jego gubienie w edukacji uniwersyteckiej  
Autorytet w perspektywach: pionowej i poziomej 
Powrót do autorytetu dzieł kultury
jako ciągle ułomny powrót do siebie  
Część IV Nauki społeczne i historia instytucji Rozdział XI Autorytet i Kościół: między diakonią i hierarchią
W walce o źródłową tradycję i tożsamość chrześcijaństwa
(konteksty polski i reformacji) 
Wstęp  
Paradoksy historycznego autorytetu Kościoła w Polsce
z perspektywy badań Janusza Tazbira  
Jana Kracika ogląd pułapek w walce o autorytet Kościoła  
Historyczne odsłony i uwarunkowania autorytetu Kościoła
w Polsce w ujęciu Bohdana Cywińskiego: zabór rosyjski  
Rysy na autorytecie Kościoła i próby jego obrony: Holokaust, pedofilia      
Hans Küng i jego krytycyzm reformacyjny w obrębie katolicyzmu –
teologiczny problem autorytetu przeciw dominującym teologom      
Thomasa Mertona wizja kierownictwa duchowego  
Zamiast zakończenia 

Rozdział XII Autorytet Marksa w kontekście ekonomii pedagogicznej:
dwoistość wartości i użyteczności. Z inspiracji Kapitałem
przeciw patologiom urzędowych/obiegowych postaci marksizmu  
Wstęp 
O fenomenie autorytetu samego Marksa według Schumpetera i innych  
Wartość pracy przez pracę wartości jako metamorfozę
i dwoistość wiedzy jako towaru w procesie cyrkulacji edukacyjnej  
Problem dwoistości pracy w kontekście pedagogicznym  
Konsekwencje dla obecności autorytetu w pracy pedagogicznej 

Rozdział XIII Autorytety w historii socjologii (założyciele, pokolenie przełomu wieku
i ostatni wielcy)  
Wstęp 
Autorytet w socjologii między mistrzem szkoły i klasykiem dyscypliny:
uściślenia Jerzego Szackiego i problem degradacji tradycji  
Autorytet w pułapkach ruchliwości i nieruchliwości społecznej
u Sorokina 
Raymond Aron. Postawy badawcze, wzory autorytetu i zaangażowania      
Pierre Bourdieu. O instrumentalnym funkcjonowaniu autorytetu
w analizie strukturalnej walki o dystynkcję z wykorzystaniem blefu       510 Ralf Dahrendorf. O groźbie autorytaryzmu bez autorytetu oraz o potrzebie podstawowego impulsu ze struktury autorytetu:
o pęknięciu establishmentu i elitarności 
Piotr Sztompka. Autorytet zamiast przemocy jako trudniejszy proces
oddziaływania niż akty jego destrukcji
Zakończenie