Historia teologii. Epoka patrystyczna

Przedstawienie dzieła
Historia teologii
Epoka patrystyczna
Wprowadzenie
I. Badania historyczne nad refleksją teologiczną pierwszych wieków
Możliwe podejścia
A) Poszukiwania dotyczące terminologii
1. Theologia
2. Philosophia
3. Gnoza
4. Theoria
5. Exercitatio
B) Badanie nad rodzajami literackimi
C) Badania nad wydarzeniami i postaciami historycznymi
D) Badania nad biblijną podstawą teologii
III. Uwagi metodologiczne

Część pierwsza

Teologia pierwszych trzech wieków
Rozdział pierwszy
Początki teologii chrześcijańskiej
1. Uwagi wstępne
2. Wczesny judaizm
3. Okres apostolski
4. „Narratio”
5. Przekład na język
6. Historia jako „Locus theologicus”
7. Reinterpretacja Starego Testamentu
8. Wiara, postępowanie i kult
9. Chrześcijańska wspólnota, Kościół
10. Tożsamość teologiczna chrześcijańskiej wspólnoty
11. Orędzie a kultura
12. Oczekiwanie na Pana
13. Końcowe spostrzeżenia i wnioski
Bibliografia
Rozdział drugi
Wejście w świat grecko-rzymski
A) Świat grecko-rzymski
1. Religia
2. Filozofia
3. Architektura i sztuka
4. Cesarz
5. Organizacja cesarstwa
6. Żydzi
B) Wyzwania dla teologii chrześcijańskiej
1. Zarzuty ze strony Rzymu
2. Zarzuty ze strony filozofów
3. Zarzuty ze strony judaizmu
4. Czy chrześcijaństwo było filozofią?
5. Metafizyka rozumu i średni platonizm
C) Teologia jako etyka. Dowodzenie z punktu widzenia moralności chrześcijańskiej
1. Zarzuty i odpowiedzi
D) Teologia jako gnoza, estetyka i satyra
1. Mit i wizja gnostycka
2. Dowodzenie rozumowe i Ewangelia
3. Teologia jako estetyka i satyra
E) Pismo święte, pokuta i męczeństwo
1. Teologia jako wytyczanie granicy Pismu świętemu
2. Teologia pokuty
3. Teologia jako świadectwo złożone w męczeństwie
Bibliografia

Rozdział trzeci
Przeciwgnostycka teologia Ireneusza i Hipolita
A) Rozum powszechny i kryterium prawdy
B) Teologia jako egzegeza
1. Justyn: egzegeza jako harmonijne wypełnienie się Pisma Świętego
2. Ireneusz: egzegeza jako prosta prawda
C) Teologia jako odpieranie zarzutów i jako historia
1. Teologia jako logiczne odpieranie zarzutów
2. Teologia jako przedstawienie historii
3. Teologia jako przedstawienie Chrystusa w roli centralnego wydarzenia historii
D) Teologia jako porządek i jako prawda
1. Teologia biblijna
2. Teologia jako dyscyplina i jako porządek
3. Teologia jako konflikt z herezją
4. Teologia jako pełna prawda
E) Jedność i różnica w metodzie
Wniosek ogólny
Bibliografia

Rozdział czwarty
Szkoła Aleksandryjska i jej losy
A) Klemens Aleksandryjski
1. Wykształcenie filozoficzne
2. Wpływ Filona i przeciwstawianie się gnostykom
3. „Gnoza”
4. Pismo Święte
B) Orygenes
1. Filozofia
2. Wpływ Filona i przeciwstawianie się gnostykom
3. Poznanie według Orygenesa
4. Orygenes i Pismo Święte
5. Główne punkty teologicznej nauki Orygenesa
6. „O zasadach”
7. „Przeciw Celsusowi”
C) Dyskusje o Orygenesie i orygenizmie
Bibliografia

Rozdział piąty
Teologia nieuczona

Rozdział szósty
Wschód po Orygenesie
1. Rozpowszechnianie się kultury aleksandryjskiej na Wschodzie
2. Zagadnienie sporu między dwoma Dionizymi
3. Wokół Pawła z Samosaty i Lucjana z Antiochii
4. Metody z Olimpu i monarchianizm azjatycki z końca III wieku

Rozdział siódmy
Początki refleksji teologicznej na Zachodzie
1. Zagadnienie jedności Boga: w Rzymie
2. W Kartaginie
3. Znowu w Rzymie
4. Nauka eklezjologiczna
Bibliografia

Rozdział ósmy
Apokryfy chrześcijańskie i ich znaczenie
1. Środowisko literatury apokryficznej
2. Co się zalicza do literatury apokryficznej?
3. Ewangelie apokryficzne
4. Dzieje Apostolskie
5. Listy i Apokalipsy
a) Sytuacja aktualna i aktualizacja
b) Opowiadania
c) Objawienia
d) Przemówienia i modlitwy
Zakończenie
Bibliografia

Część druga

Teologia w Kościele Cesarskim (300–450)
Rozdział pierwszy
Sytuacja Kościoła
I. Zewnętrzne i wewnętrzne uwarunkowania Kościołów
A) Ecclesia episcoporum
B) Ecclesia Imperii Romani
II. Troski duszpasterskie i duchowe
A) Ecclesia una, apostolca et catholica
1. Kościół powszechny
2. Kościół ortodoksyjny
3. Jeden Kościół
B) Ecclesia sancta
1. Chrystianizacja życia codziennego
2. Kościół elitarny
Wnioski końcowe

Rozdział drugi
Instituta Veterum
Wstęp
I. Instituta Veterum
A) Tradycja polityczna i jej formy
1. Tradycja – podstawą życia politycznego i społecznego
2. Zwyczaj i prawo
B) Przedstawiciele tradycji
1. Cesarze
2. Inne siły konserwatywne
C) Historiografia rzymska
1. Dalszy rozwój historiografii grecko-rzymskiej
2. Znaczenie historiografii grecko-rzymskiej
Uwagi końcowe

Rozdział trzeci

Eruditio Veterum
A) Obraz kultury literackiej w czwartym i piątym wieku
1. Rozwój warunków kulturalnych
2. Główne cechy kultury literackiej
B) Nawrócenie pisarzy na wiarę chrześcijańską
1. Zjawisko nawróceń
2. Znaczenie nawróceń
a) Większe lub mniejsze zerwanie z przeszłością
b) Krytyki pod adresem antycznej kultury literackiej
c) Eklektyzm praktyczny
d) Eklektyzm teoretyczny
e) Napięcie między zwykłymi i uduchowionymi wiernymi
Uwagi końcowe
C) Przyjęcie przez chrześcijaństwo kultury literackiej
1. O przyjęciu w ogóle
a) Nawiązanie do ideału oratora
b) Nawiązanie do ideału propedeutyki
c) Przyjęcie składników służących przygotowaniu dobrego przemówienia
d) Przyjęcie części składowych przemówienia
e) Przyjęcie wymagań stylistycznych
2. Przyjęcie rodzaju oratorskiego
a) Społeczne znaczenie przepowiadania
b) Klasyczne rodzaje przemówień
c) Przekazywanie przemówień
d) Uwagi końcowe
3. Przyjęcie rodzaju epistolarnego
a) Antyczne zwyczaje przestrzegane w korespondencji
b) Teoria epistolograficzna
c) Korespondencja prywatna
d) Korespondencja publiczna (listy oficjalne)
e) Epistoły literackie
Uwagi końcowe
4. Przyjęcie dysertacji (pisma dydaktyczne)
a) Uwagi ogólne
b) Dysertacja w teologii chrześcijańskiej
Uwagi końcowe
5. Przyjęcie rodzajów egzegetycznych
a) Komentarz
b) Quaestiones et responsiones
Uwagi końcowe

Rozdział czwarty

Sapientia Veterum
A) Sytuacja filozofii antycznej w czwartym i piątym wieku
1. Uwarunkowania zewnętrzne
2. Filozofia w służbie retoryki
3. Przewaga neoplatonizmu
4. Zasady metodologiczne filozofii antycznej
a) Ujęcie historyczne
b) Ujęcie systematyczne
c) Podobieństwa metodologiczne między retoryką i filozofią
d) Dwie zasady poznania
B) Postawa chrześcijan wobec filozofii
1. Uwagi dotyczące terminologii
2. „Chresis” lub rozróżnianie
3. Potrzeby duszpasterskie i osobiste zainteresowania
a) Podejście apologetyczne
b) Podejście przeciwheretyckie
c) Zainteresowania osobiste
d) Wyższość słowa Bożego
4. Ku definicji filozofii (chrześcijańskiej)
a) Filozofowie obcy
b) „Gnosis ton onton”
c) „Probationes technicae” i „probationes atechnicae”
d) Filozofia barbarzyńców
e) „Verissima philosophia” Augustyna
C) Przyjęcie filozofii antycznej
1. Przyjęcie rodzajów literackich
a) „zetemata” lub „quaestiones” filozoficzne
b) Komentarz filozoficzny
c) Dialog filozoficzny
d) Traktat
2. Przyjęcie zasad systematyzacji
a) Rozważania historyczne
b) Przyjęcie trzyczęściowego podziału
3. Przyjęcie metody dialektycznej
4. Przyjęcie metody teologicznej
5. Przyjęcie tematów filozoficznych
Uwagi końcowe
Rozdział piąty
Cechy naukowej pracy teologicznej
I. Teologia oparta na Biblii
A) Wyjaśnianie tekstu świętego
1. Quaestiones et responsiones
2. Commentarius
3. Zgłębianie znaczenia „res”
B) Refleksja nad „res”
1. „Res” (dane założone z góry)
2. Naświetlenie i potwierdzenie
Rozdział szósty
Biblia odczytywana w Kościele
I. Auctoritas Dei Verbi in Ecclesia Christi
II. Pismo Święte
A) Słowo Boże natchnione przez Ducha Świętego
B) Tekst podstawowy
C) Zagadnienie kanonu biblijnego
D) Upodobanie do pewnych ksiąg biblijnych
III. Wiara chrzcielna
A) Kształtowanie wiary
B) Doświadczenie chrzcielne
C) Kryteria autorytetu wiary chrzcielnej
1. Jedna wiara
2. Apostolskość
3. Prawda katolicka
IV. Ortodoksja synodalna
A) Rola doktrynalna synodu około 325 r.
B) Wystarczalność wiary określonej przez Sobór Nicejski, według Atanazego i innych teologów nicejskich
C) Ku pluralizmowi synodalnemu
D) Ocena ewolucji historycznej
V. Ojcowie Kościoła
A) Pojęcie „Ojca”
B) Dowodzenie patrystyczne
C) „Anonimowa” obecność sławnych autorów

VI. Początki autorytetu doktrynalnego Stolicy Apostolskiej

Rozdział siódmy
Rozumowe poznawanie Biblii I. Fides et ratio
A) Wymagania człowieka rozumnego
B) Napięcia między „fides” i „ratio”
II. Negatywne i pozytywne funkcje „ratio”
III. Niebiblijne podstawy dowodzenia teologicznego
A) Uwarunkowania subiektywne
1. Optymizm intelektualny
2. Środowisko filozoficzne
B) Uwarunkowania obiektywne
1. Celowość i porządek w dziele stworzenia
2. Piękno wewnętrzne człowieka
Rozdział ósmy
Próby dokonania syntezy myśli biblijnej
I. Jednolite wyjaśnianie Biblii
A) Fakt
B) Wyjaśnianie
C) Komentarze do całej Biblii

II. Streszczenia nauki chrześcijańskiej
A) Różne rodzaje streszczeń
B) Najsławniejsze przykłady

III. Rola herezji
A) Rodzaj literacki dzieł „De haeresibus”
B) Zasady syntez przeciwko heretykom
1. Herezje antyczne i nowe błędy
2. Racjonalizm heretyków
3. Herezje bodźcem do twórczej pracy teologicznej
4. Droga pośrednia
V. Refleksje nad systematyzacją teologiczną
Wnioski ogólne
Bibliografia

Część trzecia

Teologia patrystyczna późnego okresu
Wprowadzenie
Rozdział pierwszy
Wpływ dogmatu chalcedońskiego na refleksję teologiczną między IV a V Soborem Ekumenicznym
I. Wstęp: Cechy teologii między IV a V Soborem Ekumenicznym
1. Centralne miejsce Soboru Chalcedońskiego
2. Teologia „synodalna”
3. Pierwszoplanowe znaczenie zagadnienia chrystologicznego
4. „Teologia sporów”
5. Między Pismem Świętym a Tradycją Ojców Kościoła
6. Między „lex orandi”, duchowością i pobożnością ludową
7. Ku teologii „scholastycznej”

II. Spojrzenie wstecz: Synteza tradycji chrystologicznych z V wieku, w dogmacie Soboru Chalcedońskiego
1. Konflikt interpretacji
2. W nurcie tradycji antiocheńskiej
3. Wierność wobec Cyryla Aleksandryjskiego
4. Głos zachodniej myśli teologicznej
5. „Synteza” chalcedońska

III. Następstwo procesów w czasie: Synteza Soboru Chalcedońskiego jako temat i zadanie teologii aż do Soboru Konstantynopolitańskiego II (553 r.)
1. Proces przyjmowania Soboru Chalcedońskiego: od chalcedonizmu minimalnego do neochalcedonizmu
2. Kontestacje monofickie
3. Pozostałości diofizyckie
4. Teologia chalcedońska: od Leoncjusza z Bizancjum do rozwiązań neochalcedońskich
Zakończenie
Bibliografia
Rozdział drugi

Teologia patrystyczna
A) Autorytet Ojców Kościoła w przyjęciu wiary określonej przez Sobór Chalcedoński
1. Dyskusje dotyczące autorytetu Cyryla Aleksandryjskiego
2. Florilegia dogmatyczne
3. Krytyka patrystyczna
B) Przyjęcie teologii Augustyna
1. Dyskusja nad nauką Augustyna o łasce
2. Obrona autorytetu Augustyna
3. Antologie Augustiańskie
4. Nowa reinterpretacja myśli Augustyna
C) Ojcowie Kościoła – mistrzami egzegezy biblijnej
1. Teologii biblijnej ciąg dalszy
2. Kateny biblijne
3. Komentarze na Zachodzie
4. Uwagi metodologiczne
D) Ojcowie Kościoła – mistrzami życia duchowego
E) Próby dokonania syntezy
1. Zasady syntezy
2. „Teologia i ekonomia zbawcza”
3. Pełniejsze syntezy teologiczne

Rozdział trzeci

Teologia scholastyczna
I. Dialektyka Arystotelesa w służbie myśli teologicznej
II. Chrześcijańscy komentatorzy dzieł Arystotelesa
III. Synteza teologiczna Dionizego, zwanego Areopagitą

Rozdział czwarty
Teologia monastyczna
Tabele chronologiczne
Bibliografia polskich tłumaczeń Ojców Kościoła