Formy i funkcje agresji werbalnej. Próba typologii

Opis książki:

Niniejsza publikacja próbuje udokumentować, uporządkować i omówić całą skomplikowaną sytuację komunikatywną, w jakiej dochodzi lub mo-że dochodzić do agresji językowej o różnorodnych postaciach. Niniejsza praca jest próbą usystematyzowania typów agresji językowej. We wprowadzeniu została przedstawiona definicja zjawiska agresji językowej, jej specyfika i miejsce wśród innych zachowań wchodzących w skład ludzkiego komunikowania się. Agresja językowa jest zjawiskiem tekstowym i daje się właściwie odczytać jedynie badając intencje nadawcy i reakcje odbiorcy. W rozdziale I zaprezentowano typologię agresywnych zachowań językowych. Na pierwszym miejscu - rozdział 1.1. - zostały omówione jawne formy napaści językowej z użyciem słownictwa nieskodyfikowanego, naruszające różne obszary tabu językowego. Mają one stosunkowo jasno wyrażoną i czytelną dla odbiorcy intencją znieważenia. Są to zazwyczaj stabilne strukturalnie i reprodukowalne połączenia wyrazowe, będące rodzajem etykiety nazywającej określone formy działań mentalnych i językowych, zmierzających do wyrządzenia krzywdy, a wynikające ze złych afektów i intencji ich twórcy. Szczególnie trudne jest rozszyfrowanie w tekstach pisanych (a na takich można oprzeć przede wszystkim badania historyczne) wrogiego zamiaru, intencji nadawcy - łatwiej w nich natomiast stwierdzić, czy dane działanie osiągnęło zamierzony efekt perlokucyjny, tj. czy odbiorca poczuł się znieważony, poniżony, obrażony. Najprościej to odnaleźć, badając zapiski sądowe, roty najstarszych przysiąg, w których określa się to, co w tamtym czasie stanowiło przyczynę zniewagi. Cenne są przepisy kodeksów prawnych, ponieważ przewidują karę, jeśli nie dało się dowieść zasadności tej zniewagi. W kolejnej części - rozdział 1.2. - przedstawiono rodzaje napaści językowej z użyciem słownictwa skodyfikowanego, ale z wrogą wobec odbiorcy intencją, takie jak niemerytoryczna krytyka, posądzenie czy podejrzenia itp. W rozdziale 1.3. zostały omówione formy agresji niewyrażone wprost, presuponowane, które łatwiej opisać, posługując się narzędziami badawczymi, proponowanymi przez współczesną pragmatykę lingwistyczną. Jest to korzystne dla opisu językowego, ponieważ pozwala uwzględnić kulturowe i socjalne parametry, wzory kultury znajdujące odbicie w języku, jego fonnach, w działaniach mownych. Agresja językowa jest rodzajem walki, napaści słownej, może więc mieć wiele form, wynikających z przyjętej strategii ataku. Łatwo można sobie wyobrazić takie agresywne działanie językowe, które wywołuje ciężką zniewagę, mimo że zostało przeprowadzone za pomocą neutralnego słownictwa. Służyć temu może np. ironia zawarta w pochwale. Agresja, w tym także językowa, może być wyrażona przez zaniechanie kontaktu, milczenie, mimikę, walory głosu, gesty, mowę ciała i inne. Może ona przybrać także postać niejawnych wobec odbiorcy, skomplikowanych działań mentalnych i językowych, zmierzających do zaszkodzenia mu na forum publicznym. Trudno precyzyjnie określić, co może wywołać u odbiorcy wrażenie, że został zaatakowany czy znieważony, ponieważ każdorazowo jest to aktualizowane przez rodzaj relacji między nadawcą a odbiorcą, podporządkowane ich wrażliwości psychicznej w danym momencie oraz regułom sytuacyjno-kontekstowym. Może się zdarzyć, że nadawca nie ma wrogich intencji wobec odbiorcy, jednak jego działanie językowe zostanie odebrane jako napaść. Możliwa jest też sytuacja zasadniczo odmienna, tj. taka, kiedy to odbiorca niepoprawnie zinterpretuje intencje nadawcy albo nie zrozumie ironii czy presupozycji zawartej w wypowiedzi, bo może mylnie dekodować elementy suprasegmentalne i paraleksykalne istotne dla semantyki komunikatu. W rozdziale 1.4. zostały przedstawione zakamuflowane formy agresji językowej. Sam proces utrwalania komunikatu w piśmie łączy się często z zamiarem zobiektywizowania komunikatu, a to prowadzi do ukrywania lub kamuflażu intencji nadawcy. Niestety, nie jest możliwe np. badanie staropolskich oralnych gatunków mowy, które byłyby wynikiem wrogich wobec odbiorcy intencji nadawcy, jak plotka, pomówienie itp., a w tekstach pisanych sygnalizuje się je rodzajem etykietki typu: chodziły słuchy, doszły plotki. Rozdział 1.5. rozpatruje agresję językową jako zjawisko angażujące inne osoby niż nadawca i odbiorca, np. publiczne kompromitowanie, ośmieszanie, nietaktowna mowa, groźby. Warto również zwrócić uwagę na fakt, że - w sytuacji, gdy agresja językowa jest rodzajem negatywnej interakcji między nadawcą a odbiorcą, rodzajem napaści, przemocy słownej - adresat nie musi pozostawać bierny. Pozwala to włączyć agresję werbalną w pole semantyczne pojęcia konflikt, nie sposób bowiem wyobrazić sobie niektórych rodzajów konfliktu bez agresywnych postaw i działań. Agresja jest jednak pojęciem węższym znaczeniowo niż konflikt. Rozwiązanie konfliktu, rozstrzygnięcie, czy doszło do aktu znieważenia w sensie prawnym, wymaga dodatkowej instancji, czyli arbitra pod postacią np. sądu, cząsto też niezbędne jest świadectwo obserwatorów konfliktu. Arbiter, wymierzając skonkretyzowaną karę realną (fizyczną, materialną lub obie łącznie) lub symboliczną (chrześcijańska pokuta i zadośćuczynienie, publiczne przeprosiny, odwołanie, odszczekanie zniewagi), próbuje przywrócić pierwotny status znieważonej osobie w jego własnym mniemaniu i opinii otoczenia. Konflikt językowy jest więc rodzajem konkurencji między nadawcąi odbiorcą, którzy są świadomi sprzeczności swoich pozycji, a każdy z nich chciałby zająć taką, która nie daje się pogodzić z życzeniem interlokutora. W rozdziałach II i III zostały przedstawione funkcje agresywnych zachowań językowych oraz miejsca i role socjalne sprzyjające ich powstawaniu. W końcowej części pracy, w rozdziale IV, zaprezentowano językowe i parajęzykowe zachowania blokujące agresję. Jak już zasygnalizowano, podstawowym materiałem językowym stanowiącym punkt wyjścia tej publikacji były teksty staropolskie, wskazują one bowiem na kulturowe i społeczne korzenie tabu językowego. Z tego powodu jest też wiele odniesień do Biblii, kształtującej m.in. kulturę europejską i wpływającej na zachowania językowe, wskazujących na tradycję i uniwersalność zachowań ludzkich, aktów i gatunków mowy. Niniejsza publikacja próbuje udokumentować, uporządkować i omówić całą skomplikowaną sytuację komunikatywną, w jakiej dochodzi lub mo-że dochodzić do agresji językowej o różnorodnych postaciach.

Książka "Formy i funkcje agresji werbalnej. Próba typologii" - Maria Peisert - oprawa miękka - Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego. Książka posiada 226 stron i została wydana w 2004 r.