Filozofia transcendentalna a dialektyka

Opis książki:

Studia zebrane w niniejszym tomie zostały po raz pierwszy przedstawione i poddane dyskusji jako referaty na międzynarodowym sympozjum naukowym pt. "Transzendentalphilosophie und Dialektik", zorganizowanym przez Instytutu Filozofii Uniwersytetu Warszawskiego w czerwcu 1989 roku w Mogilanach pod Krakowem. Następnie większość z nich - nieraz po znacznych modyfikacjach uwzględniających m.in. wyniki dyskusji z mogilańskiego sympozjum - opublikowano w oryginalnej wersji niemieckiej na lamach nowo powstałej edycji cyklicznej "Fichte-Studien" wydawanej od 1990 roku pod auspicjami Internationale-Fichte-Gesellschaft przez Editions Rodopi w Amsterdamie. Teksty nasze ukazywały się kolejno w czterech różnych tomach tej edycji, wydawanych w rocznych mniej więcej odstępach (t. l - 1990; t. 3 - 1991: t. 4 - 1992; t. 5 1993); stąd też powstało opóźnienie w pracach nad przekładem i redakcją wydania polskiego, w których nie można wszak było nie wziąć pod uwagę ostatecznej wersji niemieckich oryginałów. Opóźnienie to bynajmniej więc nie zdezaktualizowało tekstów tu zamieszczonych, lecz przeciwnie, w wielu wypadkach dopiero pozwoliło nadać im dojrzałą, już definitywną postać (np. nieraz uwzględniającą publikacje, które ukazały się w wiele miesięcy po mogilańskim sympozjum). Ale też i z innego powodu zwloką ta wyszła książce na dobre. Wydanie polskie ukazuje się bowiem niemal dokładnie w przypadającą właśnie na ten rok dwusetna rocznicę obu ważnych wydarzeń, którymi w dziejach klasycznej filozofii niemieckiego idealizmu po raz pierwszy swój udział zaznaczyła osoba i myśl Johanna Gottłieba Fichtego. Jesienią 1794 roku objął on mianowicie katedrę filozofii na Uniwersytecie w Jenie, a już od lata tegoż roku lipski wydawca Christian Ernst Gabler rozpoczął druk kolejnych arkuszy pierwszej jego obszernej pracy pt. Gnindlage der gesamten. Wissenscbafislebre [Podstawy calkowitej Teorii miedzy}, która co prawda w całości ukazała się jako książka dopiero w rok później, ale już od początku - służąc Fichteiiiu za podręcznik do prowadzonych przezeń akademickich zajęć ("jako skrypt dla jego słuchaczy") - stalą się znana i od razu zdobyła wielki rozgłos. Z uwagi na obydwie te dwusetne rocznice - jenajskiej profesury Fichtego i publikacji jego Podstaw... - bieżący rok stał się dla środowisk filozoficznych tak w Niemczech, jak i na świecie swoistym..rokiem Fichteańskim". Dla jego uczczenia podjęto liczne inicjatywy i przedsięwzięcia, z których najważniejsze wiążą się oczywiście z Jena i jej Uniwersytetem, noszącym dziś imię Fryderyka Schillera. To tutaj w semestrze zimowym 1993-1994 przeprowadzono z udziałem wybitnych filozofów niemieckich okolicznościową.,Fichte-Ringvorlesung" - serię wykładów poświęconych myśli Fichtego i jej późniejszym oddziaływaniom aż po naszą współczesność, które wkrótce zostaną opublikowane w specjalnym tomie. To tutaj też dla właściwego uczczenia obu rocznic zwołano na jesień 1994 pierwszy światowy kongres Fichteanski (pt. "J. G. Fichte - 200 lat Teorii wiedzy"), którego inicjatorem i organizatorem jest niedawno powstałe towarzystwo naukowe Internationale Fichteesellschaft. O tyle więc niniejszy tom studiów ukazuje się w najstosowniejszej chwili. Fichteańska Teoria wiedzy zajmuje bowiem w nim wyraźnie pierwszoplanowe miejsce. Ze względu tak na dobór tematów, jak zwłaszcza na krąg autorów caty tom jest pomyślany jako zwięzły, ale wielostronny i reprezentatywny przegląd głównych kierunków badawczych oraz ważniejszych rezultatów w najnowszej literaturze naukowej poświęconej badaniom nad filozofią transcendentalną Fichtego. jej historycznymi recepcjami i jej oddziaływaniem współczesnym. Ma on przede wszystkim zdawać sprawę z zupełnie nowego obrazu tej filozofii, jaki wyłonił się w minionym trzydziestoleciu. głównie dzięki gruntownym i pionierskim pracom związanym pierwotnie z przygotowaniem i opracowaniem pierwszej rzeczywiście pełnej i krytycznej edycji Dziel Zebranych Fichtego (J. G. Fichte - Gesamtausgabe), która publikowana jest sukcesywnie od roku 1964 pod egidą Bawarskiej Akademii Nauk przez grupę badaczy z Monachium pod kierownictwem prof. Reinharda Lautha (do dziś ukazało się około 40 tomów, w tym liczne rękopisy uprzednio nigdy niepublikowane, a nawet nieznane). Uformowana w kręgu tej monumentalnej edycji tzw. "szkoła monachijska" zajmuje dziś bezspornie pierwszoplanową pozycje w badaniach nad Fichtem i filozofią transcendentalną w ogóle, promieniując przy tym coraz silniej na Europę : i świat (Włochy, Szwajcaria, Francja, a także USA, Japonia i Chiny). Do najważniejszych osiągnięć tej szkoły należy nie tylko odkrycie teoretycznej płodności i aktualności licznych wątków Fichteańskiej filozofii transcendentalnej, które w dawnym, tradycyjnym jej obrazie nie były w ogóle dostrzegane, lecz także nowe ujęcie stosunku między transcendentalizmem a dialektyką. W tę właśnie problematykę, dotąd w Polsce niemal zupełnie nieznaną, wprowadzać ma niniejszy tom studiów. Jako prezentacja tzw. "najnowszego stanu badań" nie jest on oczywiście pełny ani wyczerpujący. Ale zapewne umożliwi czytelnikom przynajmniej wstępne rozeznanie w bogactwie współczesnej wiedzy o Fichtem i filozofii transcendentalnej, przyczyniając się do choćby tylko częściowego zapełnienia dotkliwych luk, jakie w tym względzie wciąż jeszcze występują w polskim piśmiennictwie filozoficznym. Trafność tego rozeznania zapewniają poniekąd już same nazwiska autorów; są wśród nich niemal wszyscy czołowi przedstawiciele niemieccy "szkoły monachijskiej", a także związane z nią wybitne autorytety naukowe z sześciu innych krajów Europy i świata. Udział zaś kilku polskich badaczy od lat zajmujących się problemami klasycznej filozofii niemieckiej jest dobrą zapowiedzią na przyszłość: świadczy o tym, że istnieje u nas nie tylko potrzeba, lecz także całkiem realna możliwość, aby w niedługim czasie również na tym obszarze filozoficznej wiedzy dorównać standardom nauki światowej. Książka ta nie ma jednak być dziełem z zakresu saniej tylko "Fichteologii". Jakkolwiek merytorycznie jej nić przewodnią stanowią problemy związane ze współczesną interpretacją i recepcją myśli Fichtego, to przecież są one zarazem umieszczone w rozległym kontekście historycznym (wyznaczanym zwłaszcza przez transcendentalizm Kanta oraz dialektykę Hegla i Schleiennachera). jak również w horyzoncie ważnych odniesień teoretycznych, sięgających aż po filozofię XX wieku (fenomenologia, hermeneutyka, dialektyczny marksizm, teoria krytyczna i "etyka dyskursu", postmodernizm). W całości więc tom pozwoli polskiemu czytelnikowi bliżej zaznajomić się z istotą najnowszego..renesansu" klasycznej filozofii niemieckiej), i to zarówno w odniesieniu do aktualnego stanu źródłowych badań historyczno-filozoflcznych, jak też ze względu na płynące stąd nowe inspiracje dla współczesnego pojmowania filozofii transcendentalnej i dialektyki. Sympozjum w Mogilanach, jako trzecie z cyklu międzynarodowych konferencji Fichteańskich (dwie poprzednie odbyły się w Zwettł, 1977. i w Deutschlandsberg. 1987) miało również na celu uczczenie siedemdziesiątych urodzin Profesora Reinharda Lautha. Z satysfakcją możemy dziś gotowy już polski tom ofiarować Profesorowi w rocznicę jeszcze bardziej znaczącą, bo siedemdziesiątą piątą - z wyrazami uznania i wdzięczności za te już trzy ćwierci stulecia poświęcone Fichtemu, myśli transcendentalnej i po prostu filozofii.

Marek J. Siemek

Książka "Filozofia transcendentalna a dialektyka" - oprawa miękka - Wydawnictwo Oficyna Naukowa.