Epifania pustki. Wizja pięknej śmierci w Hojo no umi Yukio Mishimy 1925-1970

Podziękowania 15
Nota redakcyjna 16

1. Wstęp 17
1.1. Yukio Mishima - biografia i stan badań nad jego twórczością 17
1.2. Charakterystyka Hōjō no umi 23
1.3. Metodologia 26
1.4. „Pięć kodów” a lektura tekstu tetralogii 27

2. Semantyka tytułów powieści składających się na tetralogię Hōjō no umi 29
2.1. Wprowadzenie 29
2.2. Hōjō no umi 31
Związek tytułu tetralogii Hōjō no umi z symboliką powieści. Antytetyczny wizerunek morza 32
Mare Fecunditatis - jałowe morze na Księżycu 33
Antyindywidualna natura księżyca 34
Księżyc i morze synonimami kosmicznej pustki i śmierci 36
Pusty ogród niepamięci 41
Wizerunek morza i księżyca w tytule Hōjō no umi 45
„Morze płodności” - przepełniona ironią metafora życia śmierci 47
„Śmierć boga” (utrata boskości cesarza) u podstaw „koncepcji pustki” Mishimy symbolizowanej przez Hōjō no umi 48

2.3. Haru no yuki - tytuł wiersza czy poetycka metafora 50
„Wiosenny śnieg” - chaos burzący odwieczny porządek rzeczy ... 51
Deszyfracja tekstu 52
Tabu i złamanie sankcji cesarskiej 53
Estetyka dworska epoki Heian punktem odniesienia dla tytułu 53
Zarys fabuły 54
Koncepcja piękna dworskiego we współczesnej powieści. Scena sanny jako bezpośrednie nawiązanie tytułu do tekstu Haru no yuki 55
Mitate 56
Kategorie estetyczne Heian w tekście Haru no yuki: mujōkan, yūgen 56
„Ślady” Genji monogatari w tekście 58
Iroka, miyabi, en - symbole dworskiego wyrafinowania 59
Mono no aware i koncepcja „pasywnego przeżywania estetycznego znużenia” Yoshinoriego Ōnishiego w kontekście Haru no yuki 63
Motyw bieli w tekście w odniesieniu do frazy „wiosenny śnieg” 67
„Kiyoaki”, czyli „czysty i piękny” - imię głównego bohatera aluzją do koncepcji piękna dworskiego 68
Poetyckie pole kontekstów wyznaczone przez „wiosenny śnieg” 70
„Wiosenny śnieg” poetycką metaforą wyrafinowanego piękna dworskiego skonfrontowanego z nieuchronnością śmierci 71

2.4. Homba - piękno zawarte w „czystym działaniu” 72
Homba - „koń” w galopie, czy może „konie”? 72
Wizerunek konia w powieści 73
Tytuł aluzją do walki, krwi i śmierci - motywów dominujących w powieści 75
Koncepcja czystości u podstaw działania rebeliantów Shimpūren i Ligi Boskiego Wiatru Ery Shōwa 75
Koncepcja śmierci oczyszczającej z wszelkiej winy 77
Etyka bumbu ryōdō oraz wpływ nauk Wang Yangminga na postawę moralną głównego bohatera powieści 78
Dzikość i gwałtowność konia konotacją atrybutów aramitama. Odniesienia na płaszczyźnie semantycznej do rozkładu moralnego elit, będącego zarzewiem buntu Ligi Boskiego Wiatru Ery Shōwa 80
Isao - ideał męskiego piękna ewokowanego przez tytuł 82
Surowość, prostota, tężyzna fizyczna nieodzownymi atrybutami męskości symbolizowanej przez pierwiastek masuraoburi 84
Harmonia pięknego ciała i „czystego działania” 85
„Piękno to uroczy galopujący koń” 87
Działanie u podstaw koncepcji piękna 88
Radykalizm i najwyższa determinacja zawarte w koncepcji „czystego działania” 88
Isao/„koń w pełnym galopie” - symbol Mishimowskiej idei piękna 90
Idea szlachetnego działania i chwalebnej śmierci w grupie - „konie w galopie” 90

2.5. Akatsuki no tera - iluzoryczność piękna i życia 92
Świątynia Brzasku - bezpośrednie odniesienie w tekście do nazwy Wat Arun 92
Akatsuki no tera jako symbol sztuki - ideał formy będący synonimem blichtru, sztuczności i monotonii 94
Iluzja ludzkiej egzystencji 94
Wiara w reinkarnację lekarstwem na śmiertelną naturę człowieka 95
Tytuł odniesieniem do tajemniczego bóstwa odpowiedzialnego za procesy transformacji 96
Rola Jin Jan (Światło Księżyca) w procesie przemian 97
Pseudoartyści na usługach sztuki 98
Fuji, czyli raz jeszcze piękno, które zwodzi 99
Sztuka jest iluzją 100

2.6. Tennin gosui - upadek „aniołów” i rozpad koncepcji transmigracji. Nicość 101
Opowieść o „Szacie z piór” 101
Tennin gosui - historia anioła, któremu nie udaje się powrócić do nieba 102
Tōru - „fałszywe wcielenie” 104
„Pięć oznak upadku anioła” 105
Rozkład fizyczny ciała i śmierć głównymi konotacjami tytułu Tennin gosui 106
Jałowość koncepcji transmigracji. „Ja”, którego nigdy nie było 107
Intelektualne rozczarowanie - na krańcach iluzji i pustki 107

2.7. Semantyka tytułów powieści w świetle „pięciu kodów” 108

3．Historyczne uwarunkowanie świata przedstawionego 111

3.1. Tło historyczne i rola jednostki w historii 111

3.2. Kilka uwag o faktach historycznych 113

3.3. W stronę fikcji 116

3.4. Konfrontacja kultur. Historia dwóch rodów w Haru no yuki (Wiosenny śnieg) 118
„Zabawa w klasy i tytuły”, czyli nowy podział społeczny 120
Postaci epizodyczne. Baron i baronowa Shinkawa 121
Gra pozorów i ironia 125

3.5. Nowe pokolenie. Kiyoaki Matsugae - bohater pasywny 128
Wewnętrzna niepewność i zagubienie cechami dystynktywnymi Kiyoakiego 128
Pozbawiony tożsamości Kiyaoki trybikiem w machinie zwanej historią 129
Samoświadomość piękna jedyną bronią do walki ze współczesnym światem 131
„Nastała era wojen emocjonalnych” 132
Młody Matsugae - bohater na miarę swoich czasów 133

3.6. „Zewnętrzny blichtr i puste szlachectwo” owocem historycznych przemian 133
Nieumiejętność przystosowania się do nowych czasów. Upadek rodów Matsugae i Ayakura 134
Pomysł z peruką ostatnim elementem gry salonowej 136

3.7. Rola jednostki w kształtowaniu historii 138
Bezsilność jednostki w nieubłaganym nurcie historii. Perspektywa czasu nieodzownym warunkiem kształtowania się historii 139

3.8. Historia - zapis konstrukcji i dekonstrukcji 140
Rola woli, przeznaczenia i przypadku w życiu człowieka 141
Próba zdefiniowania historii 141
Rewizja poglądu o nadrzędnej roli woli w życiu wybitnej jednostki 142
Wolna wola i determinacja sposobem na zatrzymanie nieubłaganego czasu 142
Historia - „ta ciągle potykająca się stara żebraczka” 143

3.9. Historia w Homba (Konie w galopie). Kult cesarza i terroryzm jako forma buntu przeciwko upadłej moralnie Japonii 144
Fikcyjny spisek Ligi Boskiego Wiatru Ery Shōwa a autentyczny zamach Grupy Braterstwa Krwi 144
Alians fikcji z faktami historycznymi sposobem na uwiarygodnienie opowieści. Główna rola „Historii Ligi Boskiego Wiatru” (Shimpūren shiwa) w fabule Homba 147
Pradawne rytuały (ukei) - głos bogów na ziemi 150
Tradycja samurajska i wierność cesarzowi fundamentem szlachetnej postawy spiskowców 152
Brak autentyczności w motywach spisku Isao: głos Mishimy przeciwko powieści agitacyjnej 154
„Diabelska woń pychy” Ikkiego Kity - ślad wydarzeń z 26 lutego 1936 roku (Ni ni roku jiken) w fabule powieści 154
Koncepcja „czystego działania” u podstaw spisku Isao i jego Ligi Boskiego Wiatru Ery Shōwa 156
Nauki Wang Yangminga a „rezolucja śmierci” Isao 158
Zbrukany obraz krainy Yamato 160

3.10. Akatsuki no tera (Świątynia Brzasku): lata 1940-1952 160
„Niewzruszone odradzanie się” historii synonimem wiecznie powracającego koła sansary 160
Elita w nurcie historii. Nowe zasady, zmiana stylu życia 162

3.11. Tennin gosui (Pięć oznak upadku anioła): historia czasów relatywizmu 163
„Skrzydła są niebezpiecznym narzędziem” - przeciętność i konformizm cnotami powojennej rzeczywistości 163
Historia - twór najbardziej nieludzki, uogólniający całą ludzką wolę 164

3.12. Historia w Hōjō no umi jako cykl nieustających konstrukcji i destrukcji 165
Śmierć w kwiecie wieku wyzwoleniem jednostki z nieubłaganego „łańcucha” historii 165
Chaos moralny i utrata tożsamości narodu w obliczu „śmierci boga” (uczłowieczenie cesarza) 166

4．Kanon estetyczno-etyczny w tetralogii 167

4.1. Wprowadzenie 167

4.2. Legenda Yukio Mishimy 168

4.3. „Ciąg epifanii” 169
Cesarski Absolut 169
Antyczny model piękna - unia zewnętrzności z wewnętrznością. Zmysłowość potwierdzeniem piękna 169
Koncepcja przedwczesnej śmierci 170
Ekstremalna natura piękna 171
Absolut cesarski odpowiedzią na „piekło relatywizmu” 171
Mariaż zmysłowości ze śmiercią i erotyzmem 171
Cesarz - kwintesencja miyabi i źródło kultury japońskiej 172
Bushidō i „aktywny nihilizm” zawarty w koncepcji porażki 172
„Prawdziwie klasyczne piękno” ujęte w koncepcji miyabi 173
Miyabi - paradoks siły wypływającej z bezsilności 173
„Moje własne bumbu ryōdō” - dwubiegunowość świadomie podtrzymywana 175
Hagakure - „wprowadzenie” do bumbu ryōdō 176
Pasywny intelekt kontra aktywny antyintelekt 178
Antytetyczność życia i śmierci - historia miłosna bez happy endu (Haru no yuki) 179
Elegancja dworska i miyabi Ayakurów a nabyte szlachectwo Kiyoakiego 180
Zettai no fukanō („absolutna niemożliwość”) bodźcem do złamania sankcji cesarskiej 182
Satoko - symbol absolutnego tabu 182
Akt profanacji nawiązaniem do koncepcji erotyzmu Bataille’a 183
Epifania ekstremalnego piękna „w przeczuciu nadciągającej zagłady” 184
Miyabi i śmierć 186
Moment ekstazy, widmo śmierci i transgresja Bataille’a 187
Ponownie: dwubiegunowość 188
Transgresja zakazu 189
Płaczący Eros - sacrum i profanum 193
Masuraoburi i tawayameburi - siła kontrastu 194
Słodycz śmierci w erotycznym akcie upojenia 195
Wiśnia symbolem pasywnego piękna 195

4.4. Haru no yuki - apoteoza piękna i śmierci 196
Estetyka kultury dworskiej punktem odniesienia dla estetyki w Haru no yuki 198
Ostateczne zwycięstwo czynu nad słowem 199

4.5. Miyabi i cesarz 199
Bunka gainen to shite no tennō, czyli „cesarz jako idea kulturowa” 200

4.6. Działanie raison d’être bohatera Homba. Na „drodze samuraja” (bushidō) 201

4.7. Śmierć w rezultacie „czystego działania” jedyną drogą ku pięknu 202
Kendō - ciało, które zdominowało słowa 203
Ku Absolutowi - koncepcja czystości i „czystego działania” 204
Determinacja nieodzownym warunkiem działania 206
Wierność cesarskiemu Absolutowi u źródeł „czystego działania” 207
Lilia symbolem „aktywnej czystości” 208
Biała lilia i miecz - „piękno działania” (kōdō no bi) 209
Piękno działania/walki atrybutem męskiego „piękna podmiotowego” 210

4.8. Hagakure (Shimpūren shiwa) - „Biblia śmierci” 210

4.9. Antyhistoryczność koncepcji działania. Nieprzystosowanie bohatera do czasów, w których przyszło mu żyć 212

4.10. Absolutna sprzeczność zawarta w junsui kōi 213

4.11. Źródło działania Isao - renketsu no jō („uczucie miłości do cesarza”) 215
Shineba subete wa kiyomeraremasu („śmierć oczyszcza wszystko”) 216
Seppuku naturalnym dopełnieniem powinności stosunku lennik (Isao) - najwyższy wasal (cesarz) 216
Cesarz na czele armii - jedyny i niepodważalny gwarant ładu i porządku moralnego 217
Isao prawicowym terrorystą wyłącznie w kontekście absolutnej lojalności w stosunku do systemu cesarskiego 219

4.12. Słońce (symbol cesarza) oraz ekstremalna determinacja nieodzownymi elementami koncepcji działania 220

4.13. Na drodze „śmiertelnej desperacji” 222
„Próba zła” 222
„Czyste działanie” w imię pradawnych bogów i cesarza 223
Samotność bohatera warunkiem autentyczności tragedii 225
Najwyższy tragizm zawarty w absolutnym oddaniu dla cesarza 226
„Pieniądze są pieniędzmi, a wierność wiernością” - paradoks lojalności 229
Ucieczka ku wolności 229
Śmierć w aprobujących promieniach wschodzącego słońca 230
Zbrodnia uświęcona śmiercią aktem najwyższej determinacji. „Śnieg, który nigdy nie topnieje” 230

4.14. Transgresja w działaniu Kiyoakiego i Isao. „Miłość, jakby jutro nie miało nadejść” 231

4.15. W poszukiwaniu piękna 232

4.16. Koncepcja „jedności świadomości i działania” (chikō gōitsu) oraz „aktywny nihilizm” (kōdōteki nihirizumu) centralnymi punktami odniesienia postawy etycznej głównego bohatera Homba 232
Wang Yangming i jego „podejrzane nauki tajemne” 232
Filozofia porażki 234
Sasshin seijin oraz koncepcja „powrotu do Wielkiej Pustki” (kitaikyo) 234
„Aktywny nihilizm” antytezą „pasywnego humanizmu” 234

4.17. Antykanon estetyczno-etyczny w Akatsuki no tera 235
Jin Jan - symbol zmysłowego piękna kobiecego 235
Amorficzny wizerunek piękna 235
Wizja świata wyzbytego z wszelkiej moralności - opowieść o Krainie Granatu 236
„Tylko śmierć młodych jest piękna”, czyli cmentarz „zapamiętywanych” 236
„Szczytowy moment” - ponownie transgresja Bataille’a 237
„Imitowanie życia przez sztukę jest surowo zabronione” 238
Akatsuki no tera - kanon wartości w krzywym zwierciadle 239

4.18. Kanon estetyczno-etyczny w Tennin gosui 239
Piękno - wytwór ludzkiej świadomości 240
Piękno zawarte w chwili 241
Bi wa subete maboroshi no yō ni natta, czyli „piękno, które stało się iluzją” 242

4.19. Wizja pięknej śmierci, czy może raczej śmierć piękna 242
Piękna śmierć 243
Koncepcja „czystego działania” 244
Kanon estetyczno-etyczny 245
Seppuku 246

5. Zakończenie 249
5.1. Hōjō no umi - traktat o umieraniu w młodym wieku 249
Bibliografia 251