Edukacja jutra. Wartości - Wychowanie - Kształcenie

Opis książki:

Wstęp.

Zarys obszarów tematycznych poznawania, badania i projektowania edukacji jutra

Poniżej przedstawiam opisy ośmiu obszarów tematycznych, które związane są z procesami poznawania, badania i projektowania edukacji jutra. Wymienione obszary stanowią podstawowe obszary refleksji i działań związanych z tą edukacją. Ich dobór wynika między innymi:
• z analizy stanu rozwoju wiedzy o edukacji, w tym rozwoju historycznego i porównawczego;
• ze składników strukturalnych procesu edukacji oraz zjawisk edukacyjnych;
• ze stanu rozwoju nauk pedagogicznych oraz nauk pokrewnych;
• ze stanu rozwoju metodologii pedagogiki i metodologii badań w naukach społecznych i humanistycznych;
• z doświadczeń praktycznych autorów referatów oraz z doświadczeń praktyków edukacyjnych;
• z dotychczasowego dorobku ideowego Tatrzańskich Sympozjów i Seminariów
Naukowych Edukacja Jutra, tworzonego z inspiracji Profesora Kazimierza Denka.

Wyłonione obszary zostały wstępnie zapełnione przez opracowania zawarte w aktualnych materiałach XXIII TSN oraz w Zeszytach Naukowych Wyższej Szkoły Humanitas.

Pedagogika i będą mogły być uzupełniane o teksty publikowane w kolejnych latach.

1. Podstawowe wartości przyświecające edukacji jutra (składniki aksjologii edukacyjnej) - wyprowadzane w związku z nimi cele i wyłaniane w związku z celami zadania. Te wartości, cele i zadania związane są zarówno ze społecznym wymiarem edukacji, jak i z wymiarem indywidualnym, osobniczo- rozwojowym. Analizy wartości, celów i zadań odnoszone są do:
• globalnego, ogólnoludzkiego zakresu edukacji,
• zakresu europejskiego, głównie obszaru państw Unii Europejskiej,
• zakresu krajowego oraz regionalnego - tzw. małych ojczyzn.

8 Edukacja jutra. Wartości - Wychowanie - Kształcenie
2. Obszary i elementy składowe edukacji jutra - w obrębie obszarów edukacyjnych, uwagi wymagają przede wszystkim:
• edukacja szkolna (w szkołach podstawowych i ponadpodstawowych), a także edukacja przedszkolna;
• edukacja w szkołach wyższych zawodowych i magisterskich ze szczególnym zwróceniem uwagi na uniwersytety;
• edukacja zawodowa w szkołach zawodowych;
• edukacja pozaszkolna stanowiąca dopełnienie i rozwinięcie edukacji szkolnej;
• edukacja dorosłych stanowiąca przede wszystkim realizację idei kształcenia przez całe życie;
• edukacja społeczna szkolna i pozaszkolna kształtująca świadomych obywateli kraju demokratycznego;
• edukacja osób z niepełnosprawnościami fizycznymi, umysłowymi i psychicznymi stwarzająca możliwości przygotowywania młodzieży i dorosłych do czynnego udziału w życiu zawodowym i społecznym osób niepełnosprawnych.

W odniesieniu do składników edukacji trzeba zwrócić uwagę przede wszystkim na:
• kształcenie, a więc zarówno nauczanie, jak i wychowanie umysłowe (m.in. rozwój myślenia krytycznego i twórczego, rozwój zainteresowań, kształtowanie postaw poznawczych);
• samokształcenie związane zarówno z fazą etapu szkolnego dzieci i młodzieży, jak i z fazą rozwoju po etapie szkolnym młodzieży i dorosłych;
• wychowanie moralne stanowiące rdzeń procesu wychowania szkolnego i społecznego oraz przygotowujące dzieci, młodzież i dorosłych do
życia godziwego, moralnie akceptowanego;
• wychowanie estetyczne wzbogacające życie człowieka o kontakty z dziełami sztuki, kultury, przyrody dające przeżycia estetyczne;
• wychowanie zdrowotne obejmujące dbałość o zdrowie fizyczne i psychiczne indywidualne i zbiorowe, kulturę fizyczną;
• opiekę dającą podstawy do zaspokajania potrzeb biologicznych i rozwojowych dzieci, młodzieży i dorosłych;
• profilaktykę w zakresie zjawisk szkodliwych indywidualnie i społecznie (m.in. uzależnień, agresji, marginalizacji), w ślad za tym terapię;
Wprowadzenie do XXIII Tatrzańskiego Sympozjum Naukowego Edukacja jutra 9
• organizowanie czasu wolnego dzieci, młodzieży i dorosłych, przygotowywanie do korzystnego rozwojowo działania w tym zakresie m.in. w formie krajoznawstwa.

3. Organizowanie i realizowanie procesów edukacji jutra - co w związku przyjętymi celami i zadaniami wiąże się:
• z doborem i układem treści kształcenia i wychowania,
• z doborem i stosowaniem metod i technik kształcenia i wychowania,
• ze stosowaniem form organizacji procesów pedagogicznych (m.in. zajęć lekcyjnych, wycieczek) oraz form aktywności uczniów i wychowanków (indywidualnych, grupowych i zbiorowych),
• ze stosowaniem środków dydaktycznych i wychowawczych z uwzględnieniem nowych technologii elektronicznych,
• z ocenianiem, szacowaniem, ewaluacją efektów realizacji procesów edukacyjnych.

W parze z organizowaniem i realizowaniem procesów iść powinno określanie uwarunkowań przebiegu i efektów edukacji, zarówno uwarunkowań pozytywnych, jak i negatywnych.

4. Podmioty realizujące oraz podmioty wspierające edukację jutra - do podmiotów organizujących i realizujących edukację należą przede wszystkim:
nauczyciele, uczniowie i studenci, wychowawcy i wychowankowie, opiekunowie, profilaktycy, trenerzy. W skład podmiotów wspierających edukację wchodzą głównie: rodziny, samorządy terytorialne, organizacje i instytucje kulturalne, organizacje społeczne, organizacje i instytucje sportowe, środki medialne - internet, telewizja, radio, czasopisma, a także biblioteki oraz kościoły (m.in. katolickie, ewangelickie, prawosławne).

5. Prowadzenie i wykorzystywanie dla potrzeb edukacji jutra badań naukowych - ten obszar można uznać za jeden z najważniejszych
punktów realizacji działań służących zmianom edukacyjnym. Uczestnicy Tatrzańskich Sympozjów Naukowych mogą - i powinni - zdobywać wiedzę o edukacji na drodze badań opisowych, diagnostycznych oraz wyjaśniających.

Wiedzę użyteczną dla edukacji jutra można istotnie wzbogacać poprzez próby wprowadzania przez badaczy zmian. Można tutaj umieścić
przede wszystkim:
• prowadzenie badań eksperymentalnych (rzecz dotyczy np. klasycznych eksperymentów dydaktycznych),
• prowadzenie badań w działaniu z udziałem nauczycieli i wychowawców.

10 Edukacja jutra. Wartości - Wychowanie - Kształcenie Potrzebom edukacji jutra służą innowacje edukacyjne (wprowadzanie przez
nauczycieli i wychowawców zmian do procesów kształcenia i wychowania w celu ich ulepszania); programowe, metodyczne czy też organizacyjne.

6. Wykorzystywanie w dziele tworzenia edukacji jutra doświadczeń historycznych i doświadczeń z różnych krajów - doświadczenia historyczne (wynikające z badań historycznych) mogą stanowić żywe przykłady tego, co dawało i może dawać korzystne (ale również niekorzystne) rezultaty dydaktyczne i wychowawcze. Koronnym tego przykładem są doświadczenia z minionych reform oświatowych. Wynikające z badań porównawczych doświadczenia z innych krajów również mogą być przykładem korzystnych działań dydaktyczno-
-wychowawczych, które przy zachowaniu reguł ekwiwalencji i kontekstualności można próbować stosować w Polsce. W ten sam sposób możemy również dowiedzieć się, które działania są niekorzystne i w Polsce nie warto ich powtarzać.

7. Wykorzystywanie w tworzeniu edukacji jutra danych z pozapedagogicznych badań w naukach społecznych i humanistycznych - poszerzenie danych z badań pedagogicznych danymi z badań w innych naukach społecznych i humanistycznych może stanowić istotne wzbogacenie dla edukacji jutra.

Użyteczne mogą być dane z badań prowadzonych w naukach filozoficznych (np. w aksjologii, etyce, estetyce), psychologicznych (m.in. z obszaru psychologii rozwoju, psychologii wychowawczej czy psychologii społecznej), socjologicznych (np. w ramach socjologii wychowania, socjologii edukacji lub socjologii kultury), ale też w ramach nauk etnologicznych, ekonomicznych, prawnych, o kulturze (w tym o kulturze fizycznej), o polityce, językoznawczych, religioznawczych, a nawet medioznawczych.

8. Prognozowanie i projektowanie edukacji jutra - oświadczenia badawcze i praktyczne związane z dotychczasowym etapem realizowania edukacji mogą dać podstawy do prognozowania oraz - co bardzo ważne - projektowania elementów składowych edukacji jutra. Badacze pedagogiczni nie mają roli sprawczej we wprowadzaniu zmian edukacyjnych, tę rolę pełnią politycy oświatowi, lecz mają oni rolę doradczą, inspirującą i krytyczną.

Jak wspomniano we wstępie, niektórymi wymienionymi obszarami tematycznymi zajęli się Autorzy tekstów z XXIII Tatrzańskiego Sympozjum Naukowego z 2017 roku, zaś pozostałymi mogą zająć się badacze w następnych latach i na następnych Sympozjach Tatrzańskich, do czego gorąco zachęcam.

Stanisław Palka
przewodniczący Komitetu Naukowego
XXIII TSN Edukacja Jutra

Książka "Edukacja jutra. Wartości - Wychowanie - Kształcenie" - Aleksandra Kamińska, Piotr Oleśniewicz (red.) - oprawa miękka - Wydawnictwo Humanitas. Książka posiada 421 stron i została wydana w 2017 r.