Dom w mieście średniowiecznym i nowożytnym

Opis książki:

Wstęp: Dom mieszkalny jest jednym z podstawowych elementów związanych organicznie z kształtowaniem się i rozwojem przestrzeni miejskiej, stąd też od dawna stanowi przedmiot zainteresowań badaczy miast. Dom w mieście i studia nad nim prowadzone dostarczają bowiem cennych źródeł i bogatych materiałów, dzięki którym poznajemy charakter zabudowy i układ urbanistyczny badanej aglomeracji. Rodzaj zabudowy dawnego, podobnie jak i dzisiejszego miasta wskazuje na jego wielkość, znaczenie gospodarczo-społeczne, polityczne i kulturowe. Dlatego też bierze się go pod uwagę, tworząc typologie ośrodków miejskich.
W badaniach nad rozwarstwieniem społeczności miejskiej posiadanie wlasnej kamienicy i jej lokalizacja w przestrzeni miasta czy też konieczność zadowolenia się izbą "przy rodzinie" traktowane są jako znak przynależności do określonej grupy majątkowej: elity, klasy średniej czy środowiska ubóstwa.
Wygląd domu, jego rozplanowanie, przeznacze-nie poszczególnych izb, ich wyposażenie są dla historyka "świadectwem", mówiącym o jego mie-szkańcach. Informują o tym, jak chronili się przed uciążliwościami klimatu, pożarami czy złodziejami, o warunkach pracy i odpoczynku, a także o ich wzajemnych relacjach. Na wewnętrzną - wynikającą z założeń architektonicznych i prowizorycznych podziałów - strukturę domu składają się bowiem, zapewniające poczucie intymności, "przestrzenie" przeznaczone dla poszczególnych członków rodziny, i takie, które użytkowane były wspólnie.
Historia dawnego domu ma swoją dynamikę. Kierunki jego przemian odzwierciedlają ewolucję przekonań dotyczących zadań, jakie powinien spełniać, świadczą też o rozumieniu komfortu, upodobaniach estetycznych czy też - w środowiskach ubogich - o tym, co niezbędne do życia.
Refleksja nad dziejami domu odwoływać się musi do wiedzy o demografii, o wielkości rodzin, liczbie dzieci, długości życia ludzkiego. Wizerunek domu to przede wszystkim obraz życia jego mie-szkańców. To, czy w jednej izbie gnieździło się kilka osób, czy też każdy miał swój własny kąt, jest jednym z podstawowych kluczy do zrozumienia, jak wyglądala codzienność ludzi osiadłych w mieście.
* Treść referatów wygłoszonych na konferenqi poświęconej tematyce domu w mieście średniowiecznym i nowożytnym, która odbyła się 22-23 IV 2002 r., zorganizowanej przez Komisję Historii Miast Komitetu Nauk Historycznych PAN i Komisję Archeologiczną Oddziału PAN we Wrocławiu, stała się podstawą do przygotowania artykułów zawartych w niniejszym tomie.
Wspólny dom wymusza określone relacje między mieszkańcami, i vice versa - stosunki między mieszkańcami wymuszają modyfikacje w organi-zacji przestrzeni mieszkalnej. Życie domowe konfrontowane jest z życiem świata zewnętrznego. Gdy jest on groźny, budzi lęk, dom powinien strach ten uśmierzać, dać ochronę choćby dzięki moc-nym zamkom, szczelnie zamykanym bramom i drzwiom.
Minione dziesięciolecia przyniosły znaczący rozwój polskich badań nad domem w mieście średniowiecznym i nowożytnym, podejmowanych przez historyków i przedstawicieli dyscyplin pokrewnych: historyków sztuki, archeologów, architektów i urbanistów. Naszą wciąż poszerzającą się wiedzę w tej dziedzinie zawdzięczamy w dużym stopniu wzmożonym pracom archeologiczno-architektonicznym, prowadzonym przede wszystkim w obrębie większych średniowiecznych ośrodków miejskich, a także studiom analitycznym historyków i historyków sztuki, którzy w szerokim zakresie wykorzystują w swych pracach materiały iko-nograficzne i kartograficzne, a zwłaszcza sięgają po bogate archiwalne źródla pisane.
W ostatnich dziesięcioleciach znacznie zwiększył się zasób źródeł dotyczących domu w mieście; dzięki napływowi materiałów archeologicznych i dokumentacji odsłanianych podczas prac wyko-paliskowych reliktów architektury mieszkalnej, zainteresowania badaczy skupiły się na zagadnieniach związanych z rekonstrukcją budownictwa, dyspozycją przestrzenną i wystrojem domostw, na dalszym planie pozostawiając próby odtwarzania życia codziennego mieszkańców domu w średniowiecznym mieście. Natomiast ze względu na stan zachowania archiwaliów, poruszane przez historyków kwestie społeczne, mówiące o egzystencji domu mieszczańskiego, odnoszą się najczęściej już do czasów wczesnonowożytnych i późniejszych.
Studia zamieszczone w zbiorze Dom w mieście średniowiecznym i nowoiytnym cechuje interdyscyplinarny charakter i różnorodność poruszanej tematyki; w dużym stopniu ukazują one, co trzeba podkreślic, aktualny stan badań naszej historiografii w tej dziedzinie. Publikacja ta wskazuje jednocześnie na niedostatki naszej wiedzy o domu w mieście na przestrzeni wieków. Braki te należałoby uzupełnić poprzez rozwijanie mało dotychczas zbadanych kierunków, jak chociażby studiów nad średniowieczną i nowożytną społecznością miejską.
Marta Mlynarska-Kaletynowa

Książka "Dom w mieście średniowiecznym i nowożytnym" - Bogusław Gediga - oprawa twarda - Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.