Diariusz Sejmu Nadzwyczajnego 1670 roku

Opis książki:

Prezentowany tekst to efekt kontynuacji prac zapoczątkowanych edycją Diariusza sejmu koronacyjnego 1669 roku (opr. K. Przyboś i M. Fe-renc, Kraków 2004). Podobnie jak tamten diariusz, tak i ten został opracowany przy współudziale studentów uczestniczących w proseminarium "Praktyczne ćwiczenia w przygotowaniu edycji wybranych tekstów historycznych" prowadzonym w Instytucie Historii Uniwersytetu Jagiellońskiego, w ramach specjalności Edytorstwo Naukowe. Doświadczenia z pracy nad poprzednią edycją narzuciły jednak konieczność zmiany jej organizacji. Studenci uczestniczyli w opracowaniu mniejszych fragmentów tekstu, co przede wszystkim miało uczynić ich pracę bardziej samodzielną. Przy powstaniu niniejszej edycji współpracowali: Bartłomiej Gapiński, Patrycja Keller, Jadwiga Makowiec, Jakub Muchowski, Katarzyna Opioła, Paulina Padło, Anna Włodarska. Podstawę wydania diariusza sejmu nadzwyczajnego 1670 r. stanowi dokument zamieszczony na k. 67-114 zespołu rękopisów przechowywanego w zbiorach Biblioteki Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu pod sygnaturą 247. Jest to fragment, liczącego 542 karty, kodeksu papierowego, pisanego różnymi (co najmniej dwoma) rękami, zawierającego rękopisy (głównie diariusze sejmowe) z drugiej połowy XVII w. (lata 1668-1677) Interesujący nas tekst ma 47 kart (k. 67-114), tj. 94 strony, z czego zapisane są 92 strony, a niezapisane - dwie: 76v i 98v. Na pierwszej karcie (k. 67) zamieszczono tytuł: "Po rozerwanym coronationis sejmie zaczęty Anno D[omi]ni 1670 die 5 marti". Rękopis jest stosunkowo dobrze zachowany i dość czytelny. Pewien problem stanowi jedynie odczytanie niektórych kart verso, ponieważ przy zszywaniu kodeksu obcięto końcówki ostatnich wyrazów z prawej strony. Autor diariusza pozostaje niestety nieznany. Znajdujący się w Ossolineum rękopis jest kopią pisaną przez dwóch anonimowych kopistów oznaczonych w edycji literami A i B. Ręką B jest pisany jednak tylko niewielki fragment k. 97v i cała k. 98. Sposób opisywania wydarzeń, w zasadzie spokojny i bezstronny, pozwala przypuszczać, iż - podobnie jak w przypadku diariusza sejmu koronacyjnego 1669 r. - autor był raczej arbitrem, a nie posłem sejmowym. Sprawia jednak wrażenie dobrego i obiektywnego znawcy realiów politycznych. Diariusz pisał na bieżąco i przesyłał w częściach nieznanemu adresatowi, o czym wyraźnie świadczą informacje zapisane na k. 68v, pochodzące z dnia 7 marca 1670 r. Spośród innych diariuszy i relacji z przebiegu nadzwyczajnego sejmu warszawskiego 1670 r. znamy jeszcze diariusz przechowywany w Bibliotece Uniwersytetu Warszawskiego, rkps 1956, k. 10-57 (mkf. 6539). Jest on niemal identyczny jak prezentowany tekst z Ossolineum, ale brak w nim kilku krótkich fragmentów oraz relacji z dwóch ostatnich dni sejmowania. Został wykorzystany w niniejszej edycji jako materiał porównawczy i pomocniczy. Wiele informacji o sejmie dostarcza też pamiętnik Jana Antoniego Chrapowickiego wydany przez J. Rusieckiego w Warszawie w 1845 r., niestety z licznymi błędami edytora. Poza tym Chrapowicki przyjechał na sejm dopiero 28 III, a co więcej, spędził go w izbie senatorskiej, gdzie niewiele się działo w porównaniu z izbą poselską. Bardzo krótki diariusz sejmu, obejmujący niespełna 4 strony, prawdopodobnie autorstwa Jerzego Szornela, sędziego lubelskiego (wywodzącego się z bliskiego otoczenia Gryzeldy Wiśniowieckiej, matki króla Michała), znajduje się w Bibliotece PAU i PAN w Krakowie, rkps 1070, k. 221-222v. Niedługi jest również diariusz złożony w Bibliotece PAN w Kórniku, rkps 316. Rozpoczyna się on wraz z dniem 9 III, a w treści znajduje się głównie sprawa oprawy sejmu, tj. ceremonie, uroczystości itp. Streszczenie obrad, mało dokładne i bez dat, przedstawił A. Załuski w Epistolarum historico-familiariwn (Brunsbergae 1709, t. I, s. 233-240). Istotną wartość, jako relacja posła uczestniczącego w sejmie, ma dość dokładny, choć krótki i pisany dużo później, opis obrad sejmowych, zawarty w dziele Kazimierza Zawadzkiego, starosty puckiego, pt. Historia arcana seu annalium Polonicorum libri VII, Cosmopoli 1699 (s. 111-138). W edycji zastosowano zasady przyjęte w Instrukcji wydawniczej dla źródeł historycznych od XVI do połowy XIX w. (Kraków 1953). Opatrzono ją przypisami tekstowymi i rzeczowymi, przy czym te ostatnie objaśniają wyłącznie osoby, miejscowości i fakty wymienione w tekście źródłowym. Zamieszczone zostały w miejscu, gdzie dana sprawa, miejscowość czy osoba pojawiają się po raz pierwszy. W przypadku urzędów i funkcji pełnionych przez postacie wspomniane w tekście, wymieniono tylko sprawowane przez wzmiankowane osoby w czasie trwania sejmu lub z nim związane. Urzędów i godności pełnionych wcześniej bądź później nie odnotowywano. W zdecydowanej większości przypisów rzeczowych, ale tylko tam gdzie uznano, iż występuje taka potrzeba, zamieszczono odsyłacze do źródeł informacji o danej postaci, miejscu czy wydarzeniu. Nie ma przypisów do powszechnie znanych nazw geograficznych, takich jak: Kraków, Kijów, Lwów, Wilno itp. W niektórych przypadkach przypisy odsyłają do umieszczonych na końcu wydawnictwa aneksów. Pierwszy aneks zawiera spis posłów na sejm nadzwyczajny w Warszawie 5 111-19 IV 1670 roku. Sporządzono go wg podziału na prowincje, tj.: Wielkopolskę (z Prusami Królewskimi i Mazowszem), Małopolskę (na końcu której umieszczono posłów z Inflant, wchodzących w skład Korony i Litwy) oraz Wielkie Księstwo Litewskie. Spisy posłów poszczególnych prowincji zostały wewnętrznie podzielone według sejmików, z podaniem ich miejsca i terminu obrad. Przypadki, gdy tych informacji nie udało się ustalić, oznaczono jako brak danych (b.d.). W ramach sejmików, posłów wymieniano w kolejności zawartej w instrukcji sejmikowej lub alfabetycznie. Tych, co do których istniały wątpliwości, z jakiego sejmiku posłowali, oznaczono jako "prawdopodobnych", a tych, dla których nie udało sią ustalić sejmiku, wpisano na końcu odpowiedniej prowincji. Drugi aneks prezentuje zestawienie senatorów obecnych na sejmie nadzwyczajnym 1670 r., sporządzone w układzie alfabetycznym. Informacje źródłowe do obu aneksów umieszczono w nawiasach okrągłych. Edycję opatrzono również wykazem użytych skrótów oraz indeksem osobowym i geograficznym, uwzględniającym wyłącznie hasła tekstu źródłowego. * W tym miejscu pragniemy podziękować tym wszystkim, którzy przyczynili się do powstania niniejszej publikacji. Za dofmansowanie wydawnictwa dziękujemy Pani Profesor Marii Nowakowskiej, prorektor UJ, Panu Profesorowi Andrzejowi Banachowi, prodziekanowi Wydziału Historycznego UJ oraz Panu Profesorowi Piotrowi Franaszkowi, dyrekto-rowi Instytutu Historii UJ. Szczególne wyrazy wdziqczności składamy Panu Andrzejowi Radamanowi z Mińska za cenne uwagi i konsultacje dotyczące posłów litewskich. Marek Ferenc

Książka "Diariusz Sejmu Nadzwyczajnego 1670 roku" - Kazimierz Przyboś, Marek Ferenc (red.) - oprawa miękka - Wydawnictwo Historia Iagellonica.