Dialog w cieniu Auschwitz

Opis książki:

Dialog w cieniu Auschwitz to kontynuacja problematyki podjętej w książce Rozmowy o dialogu (Oficyna Wydawnicza "Vocatio", Warszawa 1996). Na tamtą książkę złożyły się teksty dwudziestu trzech wywiadów udzielonych w latach 1990-1995, a dotyczących rozmaitych zagadnień dialogu chrześcijańsko- i polsko-żydowskiego, po których następowała bardzo osobista Rozmowa z samym sobą. Były to rozmowy prasowe oraz wywiad radiowy, których udzieliłem w okresie, gdy dialog międzyreligijny w Polsce i dialog polsko-żydowski został zapoczątkowany i rozwijał się. Książka doczekała się wielu recenzji i omówień, których Autorom jestem szczerze wdzięczny. Na jej kanwie odbyło się w Chicago zakrojone na szeroką skalę konwersatorium, w którym wzięli udział wybitni przedstawiciele Polonii amerykańskiej. Rozmowy o dialogu były też przedmiotem lektur i refleksji studentów seminarium ekumenizmu i dialogu międzyreligijnego na Wydziale Teologicznym Akademii Teologii Katolickiej. Dr Eugeniusz Sakowicz, który je w ten sposób wykorzystał, opracował następnie cenny Dekalog dialogu, zamieszczony w wydanym w dużym nakładzie przez Księży Werbistów Kalendarzu Słowa Bożego na 1999 rok. To oddziaływanie książki bardzo mnie cieszy i potwierdza, że istnieje ogromne zapotrzebowanie, na publikacje uprzystępniające naturę i cele dialogu międzyreligijnego. W pierwszej połowie lat dziewięćdziesiątych dialog ukonstytuował się i poczynił znaczne postępy. Znamienne jednak, że - zwłaszcza pod koniec tego okresu - natrafiał na coraz większe przeszkody i trudności. Nie brakowało ich i wcześniej, gdy wiele inicjatyw, nawet takich, które były podejmowane przez oficjalne i powołane przez Kościół gremia i instytucje, pomijano milczeniem i bagatelizowano. Z czasem ten dziwny proces przybierał na sile. Towarzyszyły mu próby monopolizowania dialogu, polegające między innymi na dobieraniu - po obydwu stronach - wygodnych rozmówców. Apogeum trudności przypadło na przełom 1997 i 1998 roku i miało związek z nowym konfliktem wokół rzeczywistości i symboliki Auschwitz. Tym razem zarzewiem napięć stało się poczynienie stronie żydowskiej obietnicy usunięcia krzyża z tak zwanego żwirowiska w bliskim sąsiedztwie budynku Starego Teatru, gdzie narodowi socjaliści w 1941 roku rozstrzelali stu pięćdziesięciu dwóch Polaków. Książka Dialog w cieniu Auschwitz jest zbiorem kolejnych dwudziestu pięciu wywiadów, udzielonych od początku 1996 do końca maja 1998 roku na łamach prasy polskiej, amerykańskiej i kanadyjskiej. Rozmowy te odzwierciedlają trudności wewnącrzkatolickie oraz trudności o charakterze międzyreligijnym, to znaczy katolicko- -żydowskim. Pierwsze miały dwojaki charakter. Pochodziły od tych osób i kręgów w Kościele, które wciąż obawiają się dialogu z Żydami, nie wierząc w jego sens ani powodzenie. Znalazło to wyraz w napięciach, jakie pojawiły się w lecie 1996 roku z powodu katechez radiowych wygłoszonych w Radiu "Maryja" 3. Znacznie ważniejsze i trudniejsze do przezwyciężenia są jednak te napięcia wewnątrzkatolickie, które wyrosły z prób monopolizowania dialogu i dobierania takich rozmówców, którzy mówiliby to, co się uczestnikom dialogowania podoba i czego chcą słuchać. Taka strategia ma w Polsce długą tradycję, sięgającą okresu "przeddialogowego", gdy niektóre środowiska opiniotwórcze czyniły wiele, aby ukazać Polakom racje i wrażliwość żydowską, natomiast nie zrobiły nic albo prawie nic w odwrotnym kierunku. Do czego to doprowadziło, widać najlepiej na przykładzie tak krzywdzącego dla Polski i Polaków sporu wokół klasztoru sióstr karmelitanek w Oświęcimiu. Scenariusz tamtego konfliktu usiłowano powtórzyć w związku z krzyżem na żwirowisku. W takiej sytuacji obustronne kontakty stają się namiastką rzetelnego dialogu. Co więcej, mają zgubne skutki, bo zamiast powiększać wzajemną wiedzę i szacunek oraz sprzyjać porozumieniu i pojednaniu, tworzą złudzenia i usiłują nimi karmić innych. Trudności i wyzwania pojawiające się na wewnątrzkatolickiej oraz międzyreligijnej płaszczyźnie dialogu znalazły wyraźny oddźwięk w rozmowach i wywiadach, których udzieliłem w Polsce i za oceanem. Z książki w pewien sposób dokumentującej meandry i przebieg dialogu katolicko- i polsko-źydowskiego wynika, że największym wyzwaniem dla niego nadal pozostaje rzeczywistość i symbolika Auschwitz. Tutaj spotykają się nie tylko dwa często zupełnie odmienne sposoby myślenia i działania, lecz i dwie odmienne wrażliwości, które znajdują ujścia w emocjach. Racjonalizowanie symboli jest zawsze przedsięwzięciem niewykonalnym. Jeszcze bardziej dramatyczne skutki przynoszą spory o symbole oraz lekceważenie wrażliwości jednej ze stron. Przekładając to na konkretne sprawy, gorsząca i złudna jest łatwość, z jaką niektórzy rozmówcy ze strony katolickiej i polskiej podejmują zobowiązania wobec strony żydowskiej, których nie są w stanie dotrzymać. A dotrzymać ich nie mogą, bo ani należycie nie ukazują żydowskim partnerom wrażliwości polskiej i katolickiej, ani nie czynią zbyt wiele, aby uczciwie i spokojnie przedstawić katolikom i Polakom godną szacunku wrażliwość żydowską. W tle tych napięć pozostaje sprawa odniesienia się do dziejów koegzystencji chrześcijańsko-żydowskiej, która w ostatnich latach zajmowała wiele miejsca w refleksji Kościoła katolickiego. Znalazło to wyraz pod koniec października 1997 roku podczas kolokwium w Watykanie poświęconego korzeniom antyjudaizmu w środowisku chrześcijańskim. Te napięcia i spory przesądziły o kształcie i rezultatach dialogu, co dobrze uwidocznia lektura wywiadów. Także tym razem w książce znalazły się wszystkie wywiady, których udzieliłem. Znamienne, że jest ich dwa więcej niż w Rozmowach o dialogu, aczkolwiek obejmują okres o połowę krótszy. W tym okresie pozostawałem nadal mocno włączony w dialog, zarówno instytucjonalnie, jak i na poziomie i szczeblach nieformalnych. Byłem wiceprzewodniczącym Komisji Episkopatu Polski do Dialogu z Judaizmem (1994-1996), a po zmianach w strukturach Konferencji Episkopatu (1996) konsultorem Rady do Spraw Dialogu Międzyeligijnego oraz członkiem Komitetu do Dialogu z Judaizmem; dyrektorem Instytutu Dialo-gu Katolicko-Judaistycznego, powołanego w 1994 roku przy Akademii Teologii Katolickiej; członkiem Międzynarodowej Rady Państwowego Muzeum w Oświęcimiu i Rady Fundacji Pamięci Ofiar Obozu Zagłady Auschwitz-Birkenau; członkiem utworzonej w maju 1998 roku Rady przy Pełnomocniku Rządu RP do Spraw Realizacji Rządowego Strategicznego Programu Oświęcim skiego, a także - od lata 1998 roku - nowo utworzonej Rady Muzealnej Państwowego Muzeum w Oświęcimiu. Do 18 lutego 1998 roku pełniłem funkcję współprzewodniczącego Polskiej Rady Chrześcijan i Żydów. Zrezygnowałem, gdy Rada poszła w kierunku, który uniemożliwił ukazywanie i urzeczywistnianie w odpowiednim stopniu perespektywy katolickiej. Wiosną 1996 i wiosną 1997 roku przebywałem w Stanach Zjednoczonych kontynuując wcześniejsze inicjatywy dialogowe w Chicago, zaś na przełomie stycznia i lutego 1998 roku - w Kanadzie, na zaproszenie Konsulatu RP w Toronto. Poszczególne nurty tej działalności w kraju i za granicą są rozpoznawalne w rozmowach zamieszczonych wcześniej w prasie, a teraz w książce. W niniejszej książce zostały zachowane oryginalne tytuły wywiadów, zaś ich teksty przytoczone w całości zostały przejrzane pod względem językowym i redakcyjnym. Powtarzają się w nich pewne wątki, które podejmowano w różnych miejscach i czasie, co pozwala zauważyć, czy i w jakim stopniu dokonywał się rozwój i postęp w tej lub innej sprawie. Ponownie dziękuje wszystkim Rozmówcom, których dociekliwość pozwoliła raz jeszcze określić, na czym polega dialog katolicko- i polsko-żydowski, na jakie trudności natrafia i przed jakimi wyzwaniami staje. ks. Waldemar Chrostowski Warszawa, l lutego 1999 roku

Książka "Dialog w cieniu Auschwitz" - ks. prof. Waldemar Chrostowski - oprawa twarda - Wydawnictwo Vocatio.