Bezpieczeństwo żywności w erze globalizacji

Opis książki:

Wstęp
W literaturze przedmiotu, prawodawstwie, a także w powszechnym użyciu występują dwa zbliżone określenia: bezpieczeństwo żywnościowe (ang. food security) oraz bezpieczeństwo żywności (ang. food safety). Najbardziej rozpowszechnione podejście do bezpieczeństwa żywnościowego zostało wypracowane na forum Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO). Należy podkreślić, że w ciągu ostatnich kilku dekad koncepcja bezpieczeństwa żywnościowego zmieniała się kilkakrotnie. Początek dała Światowa Konferencja Żywnościowa FAO (1974), która koncepcję bezpieczeństwa żywnościowego definiowała w kategoriach podaży i dostępności żywności na poziomie krajowym i międzynarodowym jako "Dostępność w każdym czasie, w skali całego świata, podaży podstawowych artykułów żywnościowych, dla zachowania ciągłego wzrostu konsumpcji żywności i zrównoważenia fluktuacji produkcji i cen". W 1983 r. podejście to zostało zmienione na akcentujące "zapewnienie wszystkim ludziom w każdym czasie fizycznej i ekonomicznej dostępności do podstawowej żywności, której potrzebują". Kolejną istotną modyfikację przyniósł światowy szczyt żywnościowy (World Food Summit), jaki miał miejsce w Rzymie w 1996 r. Poza dotychczasowymi elementami składowymi tej kategorii, jak "fizyczna i ekonomiczna dostępność żywności" dla "każdego i w każdym czasie", wprowadzono nowe obszary, do których zalicza się takie cechy żywności, jak jej dostateczny poziom, bezpieczeństwo (safety) oraz walory odżywcze zgodne z potrzebami i preferencjami ludzi, niezbędne do aktywnego i zdrowego życia. Oznacza to nową jakość ujęcia problemu, bowiem poza aspektami "ilościowymi" podaży żywności i jej dostępności uwzględniono jej wymiar "jakościowy" określony przez takie składowe, jak bezpieczeństwo żywności, walory odżywcze, indywidualne preferencje żywieniowe oraz żywność jako podstawa aktywnego i zdrowego życia. Najnowsze podejście, będące rozwinięciem koncepcji bezpieczeństwa żywnościowego FAO z 1996 r. oraz światowego szczytu żywnościowego z 2002 r. ("prawo wszystkich do dostępu do bezpiecznej i posiadającej walory odżywcze żywności"), wynika z ram strategicznych FAO na lata 2000-2015 w zakresie dalszego rozwoju prawa do bezpieczeństwa żywnościowego i budowy świata zapewniającego żywność dla obecnych i przyszłych generacji. W 2004 r. Rada FAO przyjęła wytyczne (Guidelines) dla realizacji prawa do żywności (Th e Right to Food) w kontekście narodowego bezpieczeństwa żywnościowego. Wytyczne akcentują potrzebę budowy systemów kontroli żywności, redukcji ryzyka chorób odzwierzęcych oraz tworzenia standardów w zakresie jakości żywności i jej bezpieczeństwa zdrowotnego (dyrektywa 9). Tak więc współczesna koncepcja bezpieczeństwa żywnościowego opiera się na idei dostatecznej podaży, dostępie ekonomicznym, adekwatności diety oraz stabilizacji dostępu do żywności w ścisłym powiązaniu ze sprawami etyki, handlu i pomocy humanitarnej. Inne podejścia do definicji bezpieczeństwa żywnościowego bazują w większości na wynikach i rezultatach prac FAO. Przykładem może być koncepcja przyjęta przez Departament Rolnictwa Stanów Zjednoczonych Ameryki (USDA). Według USDA bezpieczeństwo żywnościowe to dostęp do żywności w każdej chwili, dla wszystkich mieszkańców, w ilości zaspokajającej potrzeby żywnościowe dla aktywnego i zdrowego życia. W warunkach bezpieczeństwa żywnościowego każdy uzyskuje dostęp do wartościowej, bezpiecznej (pod względem zdrowotnym) żywności w społecznie akceptowany sposób, tj. bez uciekania się do korzystania z pomocy społecznej, żebrania, kradzieży itd. Określenie to akcentuje głównie bezpieczeństwo żywnościowe na poziomie rodziny. Z kolei bezpieczeństwo żywności jako element bezpieczeństwa żywnościowego akcentuje przede wszystkim zdrowotność oraz walory odżywcze żywności. Odnosi się do takich zagadnień, jak jakość żywności, jej zgodność z normami handlowymi i standardami rynkowymi, a w tym właściwości organoleptyczne, fizykochemiczne i mikrobiologiczne żywności oraz występujące w tym zakresie nieprawidłowości, związane przede wszystkim z fałszowaniem żywności. Jest to zabezpieczenie żywności przed możliwymi obszarami ryzyka (chemicznym, fizycznym, mikrobiologicznym) występującymi na wszystkich etapach produkcji i handlu. Sprawia to, że bezpieczeństwo żywności jest koncepcją wielodyscyplinarną i odnosi się nie tylko do produktów żywnościowych, lecz także metod i warunków ich produkcji oraz bezpieczeństwa produkcji rolniczej dla rolników, środowiska i dzikich zwierząt. Epidemie chorób odzwierzęcych (BSE, ptasia grypa), wysokie zużycie środków ochrony roślin, hormonów, antybiotyków, dodatków do żywności zmuszają do refleksji na temat postępu w rolnictwie i produkcji żywności. Intensyfikacja produkcji oraz "uprzemysłowienie" rolnictwa pozwoliły w sposób znaczący zwiększyć produkcję żywności na świecie. Z drugiej strony żywność, którą produkujemy i konsumujemy, jest w coraz większym stopniu zanieczyszczona "resztkami" tego postępu. Ograniczanie chemizacji w rolnictwie, eliminacja dodatków chemicznych do żywności, presja na rolnictwo ekologiczne, zrównoważone i bardziej ekstensywne wynikają ze stopniowego przesuwania punktu ciężkości z obszaru bezpieczeństwa żywnościowego do obszaru bezpieczeństwa żywności. W sprawie tej głos zabrała także Europejska Grupa ds. Etyki w Nauce i Nowych Technologiach Komisji Europejskiej. Potrzebą i koniecznością staje się żywność bezpieczna dla zdrowia. Oznacza to przesunięcie paradygmatu z obszaru bezpieczeństwa żywnościowego w stronę bezpieczeństwa żywności. Strategiczną potrzebą w czasach globalizacji staje się zapewnienie bezpieczeństwa żywności, jej walorów zdrowotnych i odżywczych. Następować to musi w warunkach zachowania lub przywracania równowagi istniejących ekosystemów. W książce tej omówiono obydwa wymienione wyżej zagadnienia, ich sens, uwarunkowania, przebieg i konsekwencje. Rozważania koncentrują się jednak głównie na problematyce bezpieczeństwa żywności, jej jakości, walorach zdrowotnych, a przede wszystkim zapobieganiu nieprawidłowościom i zafałszowaniom, jakie powstają w procesie produkcji i dystrybucji żywności we współczesnych nam czasach globalizacji. Drugi nurt rozważań koncentruje się na budowie prawnych oraz instytucjonalnych ram dla ochrony tego bezpieczeństwa, zdrowia ludzi i zapewnienia jakości żywności - zapewnienia, by żywność była zdrowa. W tym sformułowaniu tkwi paradoks, bo żywność to zgodnie z definicją wszelkie produkty wykorzystywane w odżywianiu człowieka, a więc w procesie dostarczania organizmowi ludzkiemu składników niezbędnych do życia i prawidłowego funkcjonowania. Ergo - składników posiadających dla tego organizmu walory odżywcze, nie zaś bezwartościowe, obojętne czy wręcz trujące i niebezpieczne dla zdrowia. Jednak postęp techniczny, cywilizacyjny, postęp w produkcji żywności to także postęp w dziedzinie jej degeneracji i fałszowania. W pracy omówiono powyższe zagadnienia we współczesnych warunkach polskich i światowych. Autorzy podjęli tę tematykę z uwagi na skalę problemu, systematyczny wzrost wielu zagrożeń i ryzyka, jakie niesie dla nas w tym obszarze globalizacja i wzrost siły korporacyjnej globalnych firm spożywczych, oraz znaczenie tych zagadnień dla nas wszystkich, gdyż wszyscy jesteśmy konsumentami żywności. Nie bez znaczenia dla podjęcia tematu była także wyjątkowa szczupłość pozycji literaturowych z tego obszaru na rynku wydawniczym. Celem pracy jest analiza i ocena procesów, jakie zachodzą pod wpływem globalizacji w obszarze agrobiznesu, produkcji żywności oraz jej jakości, a szerzej - bezpieczeństwa żywności. Przedstawiono problemy wynikające z postępującej konsolidacji globalnych firm spożywczych, skutków tego procesu oraz budowy systemów kontroli żywności i zabezpieczenia jej przed współczesnymi ryzykami cywilizacyjnymi. Rozdział pierwszy koncentruje się na omówieniu pojęć fundamentalnych dla globalizacji oraz jej głównych konsekwencji w obszarze agrobiznesu i produkcji żywności. W opracowaniu poddano analizie czynniki dynamizujące procesy globalizacyjne w zakresie agrobiznesu, tj. rozwój światowego handlu żywnością oraz działalność transnarodowych korporacji spożywczych. Omówione zostały także skutki globalizacji dla rolnictwa jako najsłabszego ogniwa agrobiznesu oraz możliwe i potrzebne działania zaradcze. W rozdziałach drugim i trzecim przedstawiona została koncepcja oraz warunki bezpieczeństwa żywnościowego, jej wymiary oraz interpretacja. Podjęto w nich tak istotne dla wyżywienia i bezpieczeństwa żywnościowego człowieka zagadnienia, jak: istota bezpieczeństwa żywnościowego, fizyczna i ekonomiczna dostępność żywności, problemy bezpieczeństwa żywnościowego w erze globalizacji oraz główne aspekty współczesnej polityki żywnościowej. W dalszej części poruszono takie problemy współczesności, jak globalny charakter tzw. problemu żywnościowego, głód, niedożywienie, a także skażenie żywności. Rozdziały czwarty, piąty i szósty zawierają tak ważne obecnie zagadnienia, jak budowa systemów bezpieczeństwa i kontroli żywności. Przedstawione tu zostały działania podejmowane w wymiarze międzynarodowym (światowym) - czego przykładem jest Codex Alimentarius, regionalnym i państwowym, a także systemy istniejące w Polsce. Analizie poddano zarówno obszar tworzenia oraz egzekwowania norm i uregulowań prawnych, jak i istniejące systemy instytucjonalnej kontroli żywności. Ocenie poddano europejski i amerykański system bezpieczeństwa żywności, w tym różnice i podobieństwa w zakresie przyjętych zasad, struktury instytucjonalnej i proceduralnej. Ze szczególną uwagą przeanalizowano regulacje dotyczące jednego z najbardziej kontrowersyjnych współczesnych zagadnień, tj. organizmów genetycznie modyfikowanych, które są reprezentatywnym przykładem zasad i różnic w funkcjonowaniu obu analizowanych systemów. W rozdziale siódmym analizie poddany został problem stosowania przez polskie fi rmy spożywcze nieuczciwych praktyk produkcyjnych, w tym szczególnie zjawisko fałszowania żywności w głównych sektorach przemysłu spożywczego. Badanie zrealizowano w ujęciu dynamicznym (okres trzyletni), co pozwoliło ocenić tendencje kształtujące się na rynku w tym względzie. Z tych powodów badanie jest jednym z nielicznych na polskim rynku podejmujących od strony empirycznej analizę problemu jakości żywności i fałszowania artykułów spożywczych, jego skali, tendencji oraz zróżnicowania branżowego w przemyśle spożywczym. Rozdział ósmy jest zbiorem wybranych oryginalnych tekstów, jakie ukazały się na przestrzeni ostatnich 150 lat w czasopiśmiennictwie światowym na temat fałszowania żywności, jej jakości oraz wysiłków zmierzających do budowy prawnych oraz instytucjonalnych systemów kontroli jakości, przede wszystkim w Wielkiej Brytanii i USA. Zamieszczone teksty są wyjątkowym świadectwem historii "psucia" żywności na przestrzeni wieków oraz walki o wysokie walory zdrowotne i odżywcze tego, co jemy na co dzień. W imieniu autorów pragnę podziękować Panu Profesorowi Andrzejowi Hermanowi, dziekanowi Kolegium Nauk o Przedsiębiorstwie Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie za inspiracje do podjęcia tematu oraz stworzenie warunków do jego realizacji.

Książka "Bezpieczeństwo żywności w erze globalizacji" - Stanisław Kowalczyk (red.) - oprawa twarda - Wydawnictwo Szkoła Główna Handlowa w Warszawie. Książka posiada 304 stron i została wydana w 2009 r.