Bezpieczeństwo europejskie. koncepcje, instytucje, implikacje dla Polski

Opis książki:

Wprowadzenie Istnieje wyraźna luka pomiędzy poziomem zaawansowania teoretycznej refleksji nad bezpieczeństwem europejskim w zachodnich ośrodkach akademickich i polskich środowiskach eksperckich. Uzasadniona jest ona po części pozostawaniem Polski w czasie "zimnej wojny" w innym obozie, gdzie sfera bezpieczeństwa międzynarodowego była ścisłe poddana kontroli władz. Dyskusje toczone w środowiskach opozycyjnych - Solidarności, niezależnych partiach i ruchach politycznych, Komitecie Obywatelskim - miały z konieczności ograniczony zasięg. Działania Polski na rzecz przystąpienia do zachodnich struktur bezpieczeństwa - NATO, Unii Europejskiej, Unii Zachodnioeuropejskiej - wymagają zarówno pogłębionej refleksji nad stopniem przygotowania Polski do tego procesu i zakresem koniecznych zmian, jak i przyswojenia sobie teoretycznego dorobku Zachodu w tej dziedzinie. Gdy będziemy się posługiwać podobnym aparatem pojęciowym, wyrastającym ze wspólnej tradycji naukowej, będziemy mogli łatwiej prowadzić dialog i skuteczne negocjacje, ze świadomością zrozumienia wielowątkowych uwarunkowań stanowiska naszych zachodnich partnerów. Świadomość powyższych ograniczeń leżała u źródła powstania i dalej towarzyszy uczestnikom seminarium "Polska w systemie międzynarodowym - problemy integracji i bezpieczeństwa", które się odbywa się od lutego 1996 r. pod auspicjami - Fundacji "Polska w Europie" i Katolickiego Biura Informacji i Inicjatyw Europejskich (OCIPE). Właśnie uczestnicy tego seminarium, którzy zajmują się problematyką międzynarodową w różnych instytucjach państwowych i społecznych, są autorami tej publikacji. Chciałbym podziękować w tym miejscu Zygmuntowi Skórzyńskiemu, prezesowi Fundacji "Polska w Europie", oraz ojcu Andrzejowi Koprowskiemu SJ, dyrektorowi warszawskiego Katolickiego Biura Informacji i Inicjatyw Europejskiech (OCIPE), za stworzenie właściwych instytucjonalnych ram dla naszego seminarium i za aktywny w nim udział. Bez poparcia z ich strony publikacja ta nie miałaby szansy się ukazać. Dziękuję także ojcu Grzegorzowi Dobroczyńskiemu SJ za przejrzenie maszynopisu i cenne uwagi. Książkę publikujemy w czasie zaawansowanych starań Polski o członkostwo w zachodnich instytucjach bezpieczeństwa. Rok 1996 przejdzie do historii jako rok wyborów prezydenckich w Rosji i Stanach Zjednoczonych, a zarazem rok, w którym padły istotne deklaracje w kwestii naszego członkostwa w tych instytucjach (przemówienie prezydentów Francji Jacquesa Chiraca 12 września 1996 r. w Warszawie i Stanów Zjednoczonych Billa Clintona 22 października 1996 r. w Detroit, decyzje Rady Północnoatlantyckiej NATO z 10 grudnia 1996 r.). Wydaje się, że w kwestii rozszerzenia instytucji euroatlantyckich została przekroczona masa krytyczna. Rok 1997 będzie zapewne rokiem strategicznych decyzji - "szczyt" NATO w lipcu 1997 r. wskazać ma pierwsze państwa z którymi rozpoczną się rozmowy akcesyjne, z kolei zakończenie Konferencji Międzyrządowej Unii Europejskiej, jeżeli konkluzje będą pozytywne, stworzy warunki do rozpoczęcia roz- mów na temat przystąpienia państw stowarzyszonych do tej organizacji. Polska w obu wypadkach należy do grupy pierwszych kandydatów. Książka dzieli się na trzy części: koncepcje, instytucje, implikacje dla Polski. Część pierwsza - koncepcje - poświęcona jest refleksji nad teoretycznymi problemami bezpieczeństwa europejskiego. Najpierw dyskutowane są współczesne uwarunkowania bezpieczeństwa europejskiego: wielobiegunowość, istnienie broni nuklearnej, postęp technologiczny i relacje pomiędzy ekonomią a zbrojeniami. Omówione są tu również pozamilitame wymiary bezpieczeństwa: bezpieczeństwo polityczne, ekonomiczne, społecznokulturowe i ekologiczne. Następnie europejski system bezpieczeństwa analizowany jest z innego punktu widzenia. Poszukuje się odpowiedzi na pytania, co znaczą, jak się zmieniają, i jak wyglądają z polskiej perspektywy trzy elementy tego pojęcia: bezpieczeństwo, system i Europa. Dwie tradycje w nauce stosunków międzynarodowych, liberalnoidealistyczna i realistyczna, są przedmiotem rozważań w kolejnym rozdziale. Spór pomiędzy tymi dwiema szkołami i zarazem stylami prowadzenia polityki międzynarodowej trwa do dziś i oddziałuje na kształtowanie się europejskiego systemu bezpieczeństwa. Część pierwszą zamyka rozdział omawiający stosunek Stolicy Apostolskiej i przedstawicieli Kościoła katolickiego do problemów bezpieczeństwa międzynarodowego. Współczesny kryzys bezpieczeństwa ma swe źródło w nowożytnych doktrynach polityczno-filozoficznych - makiawelizmie, utylitaryzmie i pozytywizmie. Natomiast u podstawy kształtowania tego systemu - według nauczania Kościoła - winno leżeć prawo międzynarodowe, które wszakże przeżywa dziś głęboki kryzys. Celem części drugiej - instytucje -jest pokazanie procesu ewolucji organizacji bezpieczeństwa funkcjonujących w Europie, ze szczególnym uwzględnieniem ostatniego okresu. Każdy z rozdziałów kończy refleksja na temat znaczenia tego procesu dla interesów państwa polskiego. Część tę rozpoczyna prezentacja ewolucji NATO od 1989 r. oraz argumentów zwolenników i przeciwników rozszerzenia sojuszu, a także decyzji podjętych podczas grudniowego spotkania Rady Północnoatlantyckiej w Brukseli. Następnie pokazany jest proces europeizacji NATO. Rola Europejczyków w Sojuszu Północnoatlantyckim zwiększy się po wprowadzeniu Połączonych Wielonarodowych Sił do Zadań Specjalnych (CJTF), które umożliwiłyby prowadzenie operacji pokojowych w oparciu ośrodki NATO, ale bez udziału Amerykanów. Dwa kolejne rozdziały poświęcone są europejskim koncepcjom bezpieczeństwa. Pierwszy opisuje powstanie, ewolucję i stan aktualny koncepcji wspólnej obrony europejskiej. Drugi pokazuje rozwój idei wspólnej europejskiej polityki zagranicznej, analizuje czynniki przemawiające za jej rozbudową. W obu wypadkach stawiane są pytania o polskie interesy wobec tych procesów. W części trzeciej - implikacje dla Polski - pokazany jest polski punkt widzenia na proces kształtowania się europejskiego bezpieczeństwa. Otwiera ją rozdział omawiający polską drogę do NATO, począwszy od 1989 r. Dwutorowa polityka NATO wobec Europy Środkowej i Wschodniej polega na tym, że Sojusz prowadzi jednocześnie politykę rozszerzenia o państwa środkowoeuropejskie oraz budowy partnerstwa strategicznego z Rosją i Ukrainą, przy czym oba procesy są od siebie niezależne. Wojskowe aspekty integracji Polski z Sojuszem Północnoatlantyckim są przedmiotem kolejnych rozdziałów. Polska spełniła kryteria polityczne, takie jak określone w Traktacie Waszyngtońskim wymogi demokracji, przestrzegania praw człowieka i gospodarki rynkowej. Jednak ciągle istnieje szeroki zakres problemów o charakterze politycznym i wojskowym, które należy rozwiązać, by dorównać wymaganym standardom. Armia jest specyficzną grupą społeczną, która rządzi się własnymi regułami. Dlatego w systemach demokratycznych cywilna kontrola nad siłami zbrojnymi jest niezbędna; dotyczy to również państw, które starają się o członkostwo w Sojuszu. Dużego znaczenia nabiera problem modyfikacji Traktatu o Konwencjonalnych Siłach Zbrojnych w Europie (CFE), i jego przystosowania do procesu rozszerzania NATO. Ważne jest przy tym uświadomienie sobie interesów Polski w tym zakresie. Publikację zamyka omówienie społecznego odbioru procesów integracji Polski z NATO i Unią Europejską na tle innych państw regionu. Z analizowanych badań wynika, że procesy te cieszą się w Polsce większym poparciem niż w innych państwach. Jednak o ile wysokie poparcie opini publicznej dla integracji Polski z NATO utrzymuje się, otyłe występuje niepokojące zjawisko spadku tego poparcia dla integracji z Unią Europejską. Wynikają z tego określone konsekwencje dla polskiej polityki wewnętrznej i zagranicznej. Jacek Czaputowicz

Książka "Bezpieczeństwo europejskie. koncepcje, instytucje, implikacje dla Polski" - Jacek Czaputowicz (red.) - oprawa miękka - Wydawnictwo Ararat.