Arcana nr 118-119 (4-5)/2014

Opis książki:

Nieśmiertelne polskie dylematy

„Gdyby historia tak nas nie męczyła (…) to moglibyśmy być niewysławialnie szczęśliwi (…). A jednak nie mogę powiedzieć, bym pragnął takiego szczęścia" - pisał Jarosław Marek Rymkiewicz w Rozmowach polskich latem roku 1983. Słowa pisarza są aktualne także i dziś, gdy dyskusje na temat polskiej przeszłości nadal pozostają emocjonującym składnikiem debaty publicznej. Wiele antynarodowego wysiłku włożono w to, by Polacy obojętnie przechodzili obok kolejnych uroczystości: rocznic powstań styczniowego i warszawskiego, daty 1 i 17 września czy 1 i 15 sierpnia, a także 11 listopada. Aby utracili narodową pamięć i wiedzę o samych sobie. Ta granica pomiędzy dwoma obozami: historycznym i antyhistorycznym wydawała się dość wyraźna, do czasu gdy w ostatnich miesiącach w środowiskach polskiej prawicy wyraźnie zaznaczyło się nowe zjawisko - głośne medialnie stały się poglądy zupełnie inaczej postrzegające Powstanie Warszawskie czy dzień 1 września. Nadal pozostają one osią dyskusji nad losem naszego narodu, ale pojawiły się silne głosy próbujące zrewidować nasz stosunek do tamtych wydarzeń. Niektóre z nich, nazywając wielki zryw sierpniowy z 1944 r. szaleństwem, zdają się być głuchym echem znanej nam komunistycznej i postkomunistycznej opowieści o brawurowych Polakach pobrzękujących szabelką. Inne wystawiają na sztandarach przedefiniowane pojęcie „realizmu politycznego" rozpisując alternatywne scenariusze II wojny światowej. Wobec takich głosów z grona piór patriotycznych i konserwatywnych wielu czytelników zostawało z dylematem: jak dyskutować?

Sytuacja, w której się znajdujemy nie pozwala jednak traktować problemu takich głosów w sposób czysto akademicki. Z jednej strony musimy bowiem walczyć o prawdziwą wolność debaty i nie godzić się na cenzurę, ale też powinniśmy zdawać sobie sprawę, że dla wszystkich którzy nie chcą utraty polskiej pamięci pierwszym przeciwnikiem ideowym powinni być ci, którzy tworzą obóz nihilistyczny i ahistoryczny. Na świecie zaś spierać się musimy o podstawowe fakty i o odkłamanie pojęć w rodzaju „polskich obozów koncentracyjnych". Sprawa Katynia, w obliczu imposybilizmu rządu RP, także utknęła w strukturach międzynarodowego sądownictwa. Dezawuuje się osiągnięcia Polaków na świecie, a przede wszystkim w samej Polsce, poprzez spłycanie i okrajanie programu edukacyjnego. Dlatego każdy, kto chce dziś podważać heroizm wyborów Polaków, zadać sobie pytanie czy te okoliczności to czas sprzyjający rewindykacji zasług Leopolda Okulickiego czy podsumowania polityki równowagi prowadzonej przez polski MSZ przed II wojną światową. Ale przecież jeszcze trudniej zabronić wprawnym pisarzom i publicystom podejmowania takich tematów - i tutaj powracają słowa Rymkiewicza, który uchwycił dylemat powracania ojczystych dziejów do naszych rozważań.

Jednak tego dyskursu poświęconego polskiej historii nie wolno prowadzić byle jak, zwłaszcza gdy pochylają się nad nim znakomite postacie świata nauki spoza granic naszego kraju. Prezentując spojrzenie dwojga historyków: brytyjskiego profesora Richarda Butterwicka oraz węgierskiej profesor i konsul generalnej Adrienne Körmendy, chcemy właśnie pokazać jak o przeszłości polskiej rozmawiać spokojnie, z uznaniem i z wielką wnikliwością zarazem. Ich słowa o znaczeniu Polski w Europie warto zestawić z gorącym sporem, którego zapis publikujemy na łamach niniejszego numeru. Wielka debata historyków (Henryk Głębocki, Łukasz Michalski, Jan Żaryn) i publicystów (Piotr Semka, Piotr Zaremba, Rafał Ziemkiewicz) oscyluje wokół polskiej tożsamości i ochrony wartości polskich, zwłaszcza umiłowania wolności. Co ciekawe, choć sześciu dyskutantów pochyla się nad najważniejszymi częściami duszy polskiej, choć podobnie widzą przebieg obrony polskiej tożsamości w ostatnim siedemdziesięcioleciu, to jednak propozycje dalszej drogi tej obrony mają odmienne. Dla redakcji ARCANÓW jest powodem do radości, że na naszych łamach ten spór odbył się z podkreśleniem i podobieństw, i różnic, które zarysowują się coraz wyraźniej. Nasz Czytelnik ma teraz szansę zapoznać się z argumentami obu stron, skonfrontowanymi ze sobą w niekiedy stanowczych słowach. Czy kultywacja polskiej tradycji poszła w złym kierunku, jak chce Rafał Ziemkiewicz, czy próba przewartościowania ostatnich stuleci zakrawa na pierekowkę, jak twierdzi Piotr Zaremba? To nie jedyna oś sporu w tej ważnej debacie.

Jest symptomatyczne, że tym historykiem, którego podejścia do dziejów ojczystych nikt nie może zakwestionować, jest założyciel i pierwszy redaktor naczelny ARCANÓW, profesor Andrzej Nowak. Jego Dzieje Polski zapowiadają nową epokę w piśmiennictwie historycznym. Elżbieta Morawiec w swojej recenzji porównuje Profesora do wielkich kronikarzy średniowiecza, do tych którzy przez przeszłość twardo wytyczają szlak w przyszłość. Widać też i w debacie jak mocno prof. Nowak inspiruje kolejne wielkie postacie polskiej historiografii i publicystyki. My tworzyliśmy niniejszy numer pisma, czerpiąc ważne pytania z książki Profesora.

I nie tylko historia zajmuje nas w tym numerze, zwłaszcza w obliczu burzliwej teraźniejszości. Zachęcam do lektury tekstu poświęconego wojnie abchaskiej sprzed 20 lat, bowiem jest to artykuł właśnie wyjątkowo współczesny. Odnajdziemy tam wyraźne ślady strategii, którą Władimir Putin stosuje dziś na wschodzie Ukrainy - od „ochotników" walczących po stronie separatystów po tajemnicze konwoje sanitarne z Rosji. Nie bagatelizujmy też zagrożenia zachodniego, gdy tożsamość polska na „Ziemiach Odzyskanych" poddawana jest silnej próbie współczesności i ukazują to dwawywiady: z mazurskim pisarzem Erwinem Krukiem i doktorem Jarosławem Flisem. Ducha emigracji polskiej wskrzesza nam Tesa Ujazdowska w rozmowie z córką śp. prezydenta Ryszarda Kaczorowskiego. Wyjątkowo wnikliwie skonstruowany jest dział kultury, zdominowany przez wątki poezji i pieśni polskiej, a także konserwatywnej, amerykańskiej prozy. Jako badacz nauk politycznych nie mógłbym pominąć zachęty do przeczytania recenzji prof. Jakuba Polita, który zdecydowanie recenzuje jednego z tytanów międzynarodowej dyplomacji: Henry’ego Kissingera. W jakiś sposób tekst o Chinach definiuje też specyfikę ARCANÓW: odwagę w demaskatorstwie mitów i kłamstw, ale z naukową precyzją i szacunkiem dla przeciwnika.

Ten numer ARCANÓW z radością Państwu polecam.

Krzysztof Szczerski

Książka "Arcana nr 118-119 (4-5)/2014" - Andrzej Nowak (red.) - oprawa miękka - Wydawnictwo ARCANA. Książka posiada 224 stron i została wydana w 2014 r.