Albania 1920-1939. Państwo - gospodarka - kultura

Opis książki:

W r. 1912 Bułgaria, Serbia, Grecja i Czarnogóra zawarły sojusz wojskowy, zwany bałkańskim. Sojusz, skierowany przeciwko Turcji, był także wymierzony przeciwko dążeniom niepodległościowym Albańczyków i Macedończyków. Do ziem zamieszkanych przez ludność albańska rościły sobie bowiem pretensje zarówno Serbia, jak również Grecja i Czarnogóra. Wojska tych trzech państw, po rozpoczęciu wojny z Turcja, działały na terytoriach albańskich jak wojska okupacyjne, przeciwstawiając się jakimkolwiek formom samodzielności czy autonomii albańskiej. W tej sytuacji grupa działaczy niepodległościowych, którym udało się dotrzeć do nie okupowanej jeszcze Vlory, proklamowała 28 listopada 1912 niepodległość Albanii. Deklaracja niepodległości wyrażała także wolę zachowania neutralności wobec wojny na Bałkanach, zawierała prośbę skierowana do Rzymu i Wiednia o wsparcie albańskich dążeń niepodległościowych. Przy aprobacie albańskich środowisk patriotycznych na uchodźstwie doszło do zwołania we Vlorze Zgromadzenia Narodowego (Kuvendi Kombetar i Vlores)1, które działało do 7 grudnia 1912 i doprowadziło do sformowania rządu (4 grudnia 1912) oraz wyłonienia komisji, która miała reprezentować interesy Albanii na arenie międzynarodowej. Funkcję szefa rządu i ministra spraw zagranicznych objął Ismail Qemal. Proklamacja podniosła kraj do rangi niepodległego państwa. Spośród przeciwników niepodległości Albanii szczególną aktywność wykazywała Serbia, lansując teorię autonomii albańskiej w ramach państwa serbskiego. Pogląd o nieistnieniu odrębnego narodu albańskiego, a jedynie plemion bez wspólnego języka, pisma i religii podzielali także Grecy, zgłaszający pretensje do ziem południowej Albanii. Kwestia autonomii albańskiej stała się przedmiotem obrad konferencji ambasadorów głównych państw Europy, zwołanej do Londynu w grudniu 1912. 29 lipca 1913 przyjęto Statut Organiczny niezawisłego, neutralnego Księstwa Albanii, uznając je za państwo niepodległe, ale pod patronatem sześciu państw europejskich. Przedstawiciele Austro-Węgier, Francji, Rosji, Niemiec, Wielkiej Brytanii i Włoch weszli w skład Międzynarodowej Komisji Nadzorczej, która przez dziesięć lat miała sprawować kontrolę nad administracja, żandarmeria i finansami Albanii. Ponadto rządy sześciu państw miały decydować o osobie przyszłego władcy. 2 marca 1913 zawarto ostateczne porozumienie w sprawie przebiegu granic, decydując o przyznaniu zdominowanego przez Albańczyków Kosowa Serbii oraz pozostawiając w granicach Albanii rejon Korczy i Girokastry, teren, do którego rościli pretensje Grecy ze względu na zamieszkująca tam mniejszość grecka. Porozumienia w sprawie granic nie uznał władca Czarnogóry Mikołaj I, którego wojska od lutego 1913 prowadziły oblężenie Szkodry. 22 kwietnia albański dowódca obrony miasta Esad Pasza Toptani zawarł porozumienie z królem Mikołajem, oddając twierdzę Czarnogórze. Cena za kapitulację była zgoda na wyjście oddziałów albańskich z miasta i poparcie polityczne Esada Paszy w jego planach przejęcia władzy w Albanii. Szkodra pozostała pod władza Mikołaja I do maja 1913, kiedy to pod presja Austro-Węgier wojska czar nogórskie opuściły miasto. Ich miejsce zajął kontyngent międzynarodowy, a w imieniu mocarstw władzę w mieście objął angielski wiceadmirał, sir Cecii Burney. Latem 1913 r. państwa centralne przeforsowały kandydaturę do tronu albańskiego kapitana armii pruskiej Wilhelma von Wied, powiązanego z rumuńska linia Hohenzollern-Sigmaringen. Miesiąc po tym, jak bezsilny wobec agresywnej polityki greckiej rząd Qemala podał się do dymisji (22 stycznia 1914), z Albanii wyjechała delegacja do Wieda z prośba o przyjęcie korony albańskiej. Delegacji albańskiej przewodził Esad Pasza, który w utworzonym przez Wieda nowym rządzie objął funkcję ministra wojny i spraw wewnętrznych. Nadmierne ambicje Esada Paszy przyczyniły się jednak do jego aresztowania (19 maja 1914), a następnie internowania przez Włochów3. W maju 1914 sytuacja w kraju była daleka od stabilizacji. Południe kraju zostało opanowane przez tzw. rząd vorioepirocki J. Zografosa, związany z mniejszością grecka. Po opanowaniu przez wrogich Wiedowi przywódców plemiennych terenów środkowej i południowej Albanii oraz zajęciu przez Serbów wschodniej części kraju władza księcia Wilhelma ograniczała się do okolic Durres i Vlory. Po zdobyciu przez powstańców Vlory (l września 1914) władca Albanii zdecydował się opuścić kraj na pokładzie włoskiego jachtu. Jeszcze we wrześniu powrócił do kraju Esad Pasza Toptani, który 2 października 1914 ogłosił się w Durres głowa rządu, mając poparcie Serbii. W czasie pierwszej wojny światowej terytorium Albanii było okupowane przez wojska serbskie, czarnogórskie, greckie, austriackie, włoskie i francuskie. Okres okupacji doprowadził do całkowitego wyniszczenia kraju. Kilkakrotnie władze okupacyjne powracały do idei "ograniczonej niepodległości/", tak jak w przypadku profrancuskiej "Republiki Korczy/" (grudzień 1916 - listopad 1917) czy proklamacji włoskiego generała Gioacinto Ferrero (3 czerwca 1917). Starająca się o pozyskanie Włoch Ententa doprowadziła do podpisania 26 kwietnia 1915 tajnego układu w Londynie, na mocy którego Włochy miały przejąć kontrolę nad Vlora i środkowa częścią kraju, godząc się także na rozbiór pozostałej części Albanii przez Serbię, Czarnogórę i Grecję. Pod koniec wojny wzrost liczebności wojsk włoskich wywołał dążenia do zablokowania planu rozbioru Albanii na rzecz monopolu włoskiego na tym obszarze. W 1919 r. kraj był okupowany przez Brytyjczyków i Francuzów w rejonie Szkodry, przez Serbów we wschodniej części kraju oraz Greków na południu. Resztę kraju okupowali Włosi. Rząd Tymczasowy Turchana Paszy powstał w Durres w 1918 pod auspicjami włoskimi i opowiedział się za utrzymaniem granic z 1913. Delegaci rządu zostali wysłani na konferencję pokojowa do Paryża. W lutym 1919 delegacja albańska przedłożyła dwa memoranda, domagając się odbudowy Albanii na podstawie zasad etnicznych i przywrócenia granic z r. 1913. Działania albańskie, inspirowane z ukrycia przez Włochów, napotkały sprzeciw nowo powstałego Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców oraz ze strony Grecji. Próba rozwiązania konfliktu było porozumienie wlosko-greckie z lipca 1919, znane jako układ Tittoni - Venizelos, decydujące o podziale stref wpływów w Albanii pomiędzy oba kraje. Politykę Rzymu blokował Belgrad, opowiadając się za granicami Albanii z r. 1913. Państwa zachodnie popierały koncepcje utrzymania przez Włochy wpływów w całej Albanii, poza regionem przylegającym do Serbii i terenami, do których rościła pretensje Grecja. W 1919 doszło do rozmów francusko-greckich o wycofaniu oddziałów francuskich, by na ich miejsce mogli wkroczyć Grecy4. Aby rozstrzygnąć problemy z Serbami, albańska delegacja z Ali Kolonja udała się do Belgradu, ale do porozumienia nie doszło. Przeciwnikiem podziału terytorium Albanii był prezydent USA W. Wilson, podtrzymujący koncepcję integralności ziem albańskich według granic z 1913.

Książka "Albania 1920-1939. Państwo - gospodarka - kultura" - Tadeusz Czekalski - oprawa miękka - Wydawnictwo Historia Iagellonica.