Adam Tytus Działyński. Karol Marcinkowski. Seria: Ludzie niezwykli. Tom 2

Opis książki:

Wielkie Księstwo Poznańskie utworzone na mocy postanowienia Kongresu Wiedeńskiego w 1815 r. obejmowało dawne departamenty Księstwa Warszawskiego - bydgoski, poznański i część kaliskiego. Na terytorium około 30 tysięcy kilometrów kwadratowych zamieszkiwało blisko 800 tysięcy ludzi, z czego 80 % stanowili Polacy. Monarchę pruskiego reprezentował namiestnik -książę Antoni Radziwiłł (do 1831 r., później urząd zniesiono). Faktyczną władzę sprawował pruski naczelny prezes prowincji. W piętnastoleciu 1815-1830 władze pruskie nie podejmowały działań skierowanych bezpośrednio przeciwko społeczności polskiej. Nie dopuszczały jednak do powstawania instytucji polskich (teatru, uniwersytetu) w dążeniu do ścisłego związania Wielkiego Księstwa Poznańskiego z resztą monarchii pruskiej. Sytuacja zmieniła się po Powstaniu Listopadowym, w którym wzięło udział kilka tysięcy obywateli Wielkopolski. Zlikwidowany został urząd namiestnika królewskiego, a naczelnym prezesem został mianowany znany z antypolskiego nastawienia Eduard Flotwell. Władze skonfiskowały majątki uczestników powstania i rozpoczęły planową akcje germanizacji. Przejściowe złagodzenia polityki władz pruskich wobec mieszkańców Wielkopolski w latach czterdziestych XIX wieku pobudziło rozwój aktywności społecznej i politycznej Polaków. Pojawiły się inicjatywy kulturalne i oświatowe. W 1841 r. powstało Towarzystwo Naukowej Pomocy i narodził program pracy organicznej. Odpowiedzią na ponowne zaostrzenie polityki władz po 1848 r. była jeszcze większa aktywność Polaków i rozwój organizacji spółdzielczych, kółek rolniczych, zakładów rzemieślniczo-handlowych, banków i czytelni ludowych. Instytucje te miały stawiać czoła konkurencji niemieckiej. Założeniem pracy organicznej było wykorzystywanie już istniejących, legalnych instytucji polskich różnego typu - przemysłowych, handlowych, oświatowych i zakładanie nowych - zgodnie z prawem. Celem nadrzędnym było wzmocnienie społeczności polskiej na gruncie ekonomicznym i kulturalnym by przygotować się do odzyskania niepodległości politycznej. Działania podejmowano z pełną świadomością, jak odległą perspektywą może być realizacja idei niepodległościowej. Adam Tytus Działyński i Karol Marcinkowski to bez wątpienia najwybitniejsi spośród Wielkopolan tamtej epoki. Ich losy początkowo tak różne, zbiegły się z czasem we wspólnej walce o zachowanie i umocnienie polskości. Działalność obydwu stała się dla wielu najlepszym wzorem postaw patriotycznych i pozwoliła zrozumieć nam szczególną rolę Wielkopolski w tworzeniu dorobku dziejowego narodu polskiego w trudnym czasie bytu bezpaństwowego. Anna z Działyńskich Potocka w spisanym u schyłku życia i dedykowanym dorosłym już dzieciom pamiętniku prosiła, aby zawsze pamiętały, że są potomkami Działyńskich. "Nie powinniście zapomnieć o tej krwi zacnej, - pisała - która w żyłach waszych płynie. Nie brak wam zapewne pięknych przykładów w rodzie Potockich, ale były tam i straszne ciemne plamy. Ród Działyńskich zaś, który do magnaterii nie rad się liczył i nie posiadał nigdy tak kolosalnych bogactw i wpływów, nigdy nie splamił się niczym. Gdy tylko wzmiankowano w historii o Działyńskich, zawsze ich widzimy służących ojczyźnie i z drogi obowiązku i honoru nigdy nie schodzących." Ostatni przedstawiciele tego rodu Tytus i jego syn Jan Kanty Działyńscy odegrali doniosłą rolę w życiu społecznym i kulturalnym, byli wybitnymi przedstawicielami polskiej arystokracji XIX wieku. Dorosłe życie Tytusa Działyńskiego to lata kolekcjonerskich starań, udział w Powstaniu Listopadowym i emigracja, posłowanie na sejmy pruskie by walczyć o prawa polskiej ludności, mecenat artystyczny i oświatowy, działalność wydawnicza, przebudowa zamku w Kórniku, tak by pomieścić w nim zbiory i uczynić rodową siedzibę ostoją polskości, członkostwo w organizacjach społecznych, gospodarczych, naukowych i charytatywnych. Spuścizna, jaką pozostawił po sobie Tytus Działyński, jest przebogata. Jednak zbiory Biblioteki Kórnickiej Polskiej Akademii Nauk udostępniane badaczom w poznańskim pałacu Działyńskich i w Kórniku znane są wąskiej grupie zainteresowanych. Turyści odwiedzający kórnicki zamek i park podziwiają je, ale zapewne niewiele wiedzą o ich twórcy. Nawet w miejscowym kościele, gdzie jest pochowany, nie ma tablicy ani nagrobka. Poza Wielkopolską osoba Tytusa Działyńskiego właściwie nie jest znana. Inaczej rzecz się ma z domowym lekarzem Działyńskich, a z czasem i przyjacielem domu, doktorem Karolem Marcinkowskim, nazywanym przez znajomych "Doktorem Marcinem". Marcinkowski wywodzący się z mieszczańskiej, ale niebogatej rodziny, wykształcony w Berlinie i Paryżu, jeszcze za życia stał się wzorem lekarza społecznika, opiekuna ubogich i chorych. W młodości zwolennik walki zbrojnej o niepodległość, powstaniec listopadowy i emigrant, po powrocie do Wielkopolski był propagatorem pracy organicznej - inicjatorem rozwoju polskiej przedsiębiorczości, upowszechnienia oświaty oraz członkiem wielu stowarzyszeń gospodarczych, społecznych i kulturalnych służących idei zespolenia środowiska polskiego. Z czasem przyjął na siebie tak wiele obowiązków społecznych, że cierpiała na tym jego praktyka lekarska. Pod koniec życia krytykowano go za brak zrozumienia dla zamiarów przygotowania kolejnego zbrojnego wystąpienia i trwanie przy przekonaniu, że podstawą budowania silnego społeczeństwa o polskiej tożsamości jest kształcenie i praca na każdym polu aktywności gospodarczej. Najdonioślejsze jego dzieła - Towarzystwo Naukowej Pomocy i poznański "Bazar" przetrwały próbę czasu - kres istnieniu pierwszego położył wybuch II wojny światowej, a "Bazar" choć w zmienionym kształcie, działa nadal. Imieniem Marcinkowskiego nazwano jedną z głównych ulic, park i fort wojskowy w Poznaniu. Jego prochy spoczęły w kościele św. Wojciecha - poznańskiej "Skałce" - w miejscu spoczynku zasłużonych Wielkopolan. Przybliżenie postaci i zasług pierwszego z obu tytułowych bohaterów i przypomnienie czynów drugiego - to cele, jakie postawiłam sobie przy pisaniu tej pracy.

Książka "Adam Tytus Działyński. Karol Marcinkowski. Seria: Ludzie niezwykli. Tom 2" - Małgorzata Kośka - oprawa miękka - Wydawnictwo Test.